თავი V
<<თავი IV
თავი V
ამ საუკუნეშიაც, თუმცა საქართველოს უბედურების მეტი არაფერი უნახავს,
კათოლიკობას ახალი და საუკეთესო დრო დაუდგა. ამ საუკუნის პირველ წლებშივე
ევროპელ მისიონერებს კვალად გაეხსნათ გზა საქართველოში შემოსვლისა.
შეუწყვეტლივ მოდიოდენ და ჰფენდენ კათოლიკობასთან ერთად ევროპის სწავლა-
განათლებასაც. ჩვენ, თუ სრულიად არა, უმეტესი ნაწილი მაინც შევკრიფეთ იმ
საბუთებისა, რომელიც შეეხება იმ დროს საქართველოში მისიონერების მოსვლას,
მათ შრომას და კათოლიკობის ხელახლავ გავრცელებას. მეტად შორს წაგვიყვანდა
შეკრებილი საბუთები ყველა რომ შემოგვეტანა წერილში; ამიტომ მოვიხსენიებთ
მარტო იმათ, რომელიც უფრო ყურადსაღებია.
მტერმა საქართველოს მოაშორა ლათინის მისიონერები, მაგრამ ქართველთ
მთავრებისა და ერის გულში ვერ ამოხოცა მიდრეკილება და პატივი, რომელიც იმ
მისიონერებისათვის ჰქონდათ ძველის დროიდგანვე. ზემოდ მოყვანილ საბუთებს
გარდა, ქართველების თანაგრძნობას მისიონერთადმი კვალად გვიმტკაცებს
შემდეგი ფაქტებიც.
ალექსანდრე კახეთის მეფემ და მანუჩარ სამცხის ათაბაგმა სპარსეთში რა ნახეს ლათინის მისიონერები, თავიანთ სამეფოში გამოიწვიეს. მაგრამ სხვა და სხვა გარემოებისა გამო მისიონერებმა ვერ შეიძლეს მთავრების სურვილის დაკმაყოფილება. 1597 წ. სპარსეთში მოსული პორტუგალელი მისიონერი ანტონიო ამ გარემოებას 1610 წ. ესრედ აღგვიწერს:
„მანუჩარ ხან მთავარმა, რომელიც ქართველების ერთი სამთავროს
პატრონია, ესრედ მითხრა ისპაჰანში, დიდათ მოხარული ვიქნები, უკეთუ რავდენიმე
თქვენი მღვდელი წამომყვება ჩემს სამეფოში და თუ ერთ მკურნალსაც თან
წამოიყვანს უფრო დიდად პატივცემული იქმნებიანო. იმავე დროს პატრი მელიქორი
დეზანჟი, მეფის პალატში (სპარსეთში) ყოფნის დროს, დაჰპირდა წაჰყოლოდა
ალექსანდრე მეფეს, საქართველოს ერთ მთავართაგანს, მაგრამ ლუდოვიკო
პერეირე დელჩერდა, რომელიც (ისპანიიდგან) ელჩად იყო სპარსეთს გაგზავნილი,
არ დათანხმდა მის წასვლას, რადგან არ უნდოდა მოშორება".
ესევე მისიონერი მოგვითხრობს, თუ მანუჩარ როგორ ხშირად დაიარებოდა
მათ ეკკლესიაში და როგორ აღტაცებით ისმენდა მათ წირვა-ლოცვას.
1621 წ. ნეაპოლში ერთი პატარა, მაგრამ შესანიშნავი წიგნაკი დაიბეჭდა ამ
სათაურით: „გულწრფელი მოხსენება საქართველოს სამეფოების შესახებ პატრი
პავლე მარია ფაიანცელი დომინიკიანის მიერ”. იმ რამდენიმე ფურცლიან წიგნაკში
ჩამოთვლილია საქართველოს ოთხი-სამეფო, სხვა და სხვი გზა ევროპიდგან
საქართველოდ შემოსასვლელი, მოკლედ აღწერა მისის შემოსვლისა
საქართველოში და ლაპარაკი ქართველებთან. აქ მოვიყვანთ იმ ნაწილს,
რომელიც ჩვენს საგანს შეეხება.
„მე ნეტარის რომის პაპის წარმომადგენელი ელჩი აბაზ უძლიერესის
სპარსეთის მეფის წინაშე, ვიყავი საქართველოში 1616 წ. ივნისის და ივლისის
თვეებში. იქ რაც შევნიშნე შესახებ ქვეყნისა, მცხოვრებთ ბუნებისა, მათი
სარწმუნოებისა და მათი კეთილი მომზადებისა მწყემსის (პაპის) უფროსობის
აღსაარებლად, აქ მოვიხსენიე ძრიელ მარტივად... „კაცები თეთრი არიან და
მშვენიერი სახისა, საკმაოდ პატიოსანი ზნეობა აქვსთ; თათრულად აცვიათ,
თითქმის ყველას ტანისამოსი აბრეშუმისა აქვს, რადგან აბრეშუმი ბლომად იშოვება
იქ; ძრიელ მკვირცხლი ნიჭი აქვსთ და გულ ფიცხელნი არიან.
„დედაკაცები ტანმაღალნი და შვენიერი მოყვანილობისანი არიან;
ცხენოსნობაც იციან, სანადიროდ მიმინო დაჰყავთ ხელით და თან დააქვთ შვილდ-
ისარი და ისართსაწყობი.
„ქართველები ყველა ქრისტიანენი არიან. ბერძნის ტიბიკონისა, აქვსთ
მშვენიერი ეკკლესიები, ჩვენებურის მსგავსი; დიდრონი არ არიან და აქვსთ
საშუალო ზომის სამრეკლო და ზარები.
„მარტო მღვდლებმა და განათლებულმა პირებმა იციან ბერძნული წერა-
კითხვა და ენა, თათრულს თითქმის ყველანი ლაპარაკობენ, მაგრამ მათი
საკუთარი და ბუნებითი ენა ქართულია, რომელიც, ვგონებ, ძრიელ ადვილათ
შეისწავლოს კაცმა. რავდენიმე ასო აქვსთ ჩვენებურის ასოების მზგავსი, მათი
გამოთქმა, ვგონებ, ცოტათი განსხვავდებოდეს ჩვენებურის გამოთქმისაგან.
„ძლიერ დიდი პატივის ცემა აქვსთ ჩვენი უნეტარესის რომის პაპისა,
რომელსაც აღიარებენ ამ ქვეყანაზე ქრისტეს მონაცვლედ. ამ პატივის
დასამტკიცებლად მე ვითარცა პაპის სახელით სპარსეთის მეფესთან რომიდგან
მოსულ მღვდელს ესრეთი მორჩილება გამომიცხადეს:
1) ხელებსა და ფეხებზე მაკოცეს; 2) გულმოდგინედ მთხოვეს კურთხევა
თავიანთვის, თავიანთი შვილებისა, მამულისა და საქონლისათვის; 3) ჩემთან
აღსარების თქმას ნატრობდენ, მაგრამ არ დავთანხმდი; 4) დიდ პატივად
რაცხვიდენ, როცა წავიდოდი მათ ეკკლესიაში, სადაც იძულებულ ვიყავი მუდამ
ხელი გამეშვირა, რომ ეკოცნათ მღვდლებს, კაცებს და დედა კაცებს; 5) ჩემთვის
ალერსის გამოცხადებას ერთმანერთს არ აცდიდენ; 6) სარწმუნოების შესახებ
ბევრი საეჭო რამე მკითხეს, რასაც ჩვენში დიდ ყურადდებას არ ვაქცევთ,
გაკვირვებით და სარწმუნოებით ისმენდენ ჩემს პასუხს; 7) ზოგიერთი თავიანთი
ჩადენილი საქმე გამიმჟღავნეს და როდესაც ჩემგან სცნეს, რომ ცუდათ ექმნათ,
მაშინვე სიმდაბლით შენდობა მომთხოვეს და უნდოდათ მათთვის შესაფერი
საკანონო მიმეცა; 8) ვამხილე რა ზოგიერთი მათი ცრუ-მორწმუნეობა,
შეცთომილება, მაშინვე ადვილად მოიშალეს.
„მათმა მღვდლებმა არა ერთხელ მითხრეს მათში გავრცელებული ერთი
წინასწარმეტყველება: რომაელი ქრისტიანები, რომლებსაც დიდ ბედნიერად
რაცხვენ, უნდა მოვიდენ ჩვენს ქვეყანაშიო. ეს წინასწარმეტყველება მათ წინაპრებს
გაულექსავთ და ჩემს წინაშე რავდენიმე გზის იგალობეს.
„მრავალ გზის მითხრეს, რომ თქვენი მღვდლები ჩვენში რომ მოვიდენ,
მაშინვე მივცემთ ეკკლესიებს, სახლებს და სხვა ყველაფერსო. უზომო წყალობად
ჩასთვლიან, რომ ჩვენ უქადაგოთ და შვილები გაუწვრთნათ.
„ამ ცოტა გარემოებისაგან შეუძლია კაცმა სცნოს, თუ რა დიდი იმედი უნდა
გვქონდეს მათში კათოლიკე სარწმუნოების წარმატებისათვის”.
ეს მოხსენება მოკლეა, მაგრამ ფრიად ყურად საღებია, რადგან ამტკიცებს
უძველესი დროიდგან ქართველთა უცვალებელ თანაგრძნობას ლათინთა
მოძღვართადმი და ეგრეთვე იმას, რასაც პაპი პავლე მესამე სწერდა ლუარსაბ
მეფეს 1545 წ. და რასაც პაპი პიო მეორე 1458 წ. ამბობდა, ესე იგი საქართველოს
ერი და მთავარნი პაპას სცნობდენ ყველა ქრისტიანების თავად და აღიარებდენ
ქრისტეს მონაცვლედ. ამის მეტი არც კია საჭირო, რომ კაცი ნამდვილ და ერთგულ
კათოლიკედ შეირაცხოს. ეგრეთვე ამ მოხსენებიდგან სჩანს, რომ, თუმცა იმ დროს
საქართველოში არ ყოფილან ლათინის მისიონერები, მაგრამ ერი სულით და
გრძნობით კათოლიკე ყოფილა.
მის წინეთ, ესე იგი 1613 წ., საქართველოში ყოფილან ორი ლათინის
მოძღვარი პატრი გვილელმო, წმიდა აგვისტინეს წესისა და პატრი ივანე თადეოზი
კარმელიტანი. სამწუხაროდ, იმათი მოსვლის შესახებ განსაკუთრებული ცნობები
არა გვაქს. ამას მხოლოდ იხსენიებს დომინიკიანი პატრი გრიგოლ ორსინი თავის
მოხსენებაში, რომელიც 1626 წ. წარუდგინა რომაში პროპაგანდას საქართველოს
შესახებ. ეს მოხსენებაც საკმაოდ შესანიშნავია და ამიტომ მოგვყავს შემდეგი
ნაწილი.
„ქართველთა შორის კათოლიკე სარწმუნოების გავრცელება ძრიელ ადვილ
საქმედ მიმაჩნია და აი რატომ: 1) რადგან ადვილად დასაყვავებელი, მორჩილი,
უბრალო და კაი მდგომარეობის ხალხი არიან; 2) რადგან სამოციქულო რომის
წმინდა საყდარს რავდენიმე გზის მორჩილებისა, გულმხურვალებისა და
ერთგულების გრძნობით სავსე წიგნი მოსწერეს; 3) ესევე გულ-მხურვალება
სამოციქულო საყდრისადმი გავლილ წლებში, ესე იგი 1613 წ. კახეთის მეფე
თეიმურაზმა და სხვა ქართველმა თავადებმა დაუმტკიცეს პორტუგალელს
პატივცემულ პატრი გვილელმოს3 წმიდა აგვისტინეს წესისას და კატალანიელს
პატრი ივანე თადეოზს კარმელიტანს, რომელიც დღესაც ცოცხალია. ორთავეს იქ
ეკლესიები და ადგილები მისცეს საცხოვრებლად. ხსენებულმა თავადებმა იმ
პატრებს სთხოვეს საიდუმლოების მიღება, მათთან აღსარება სთქვეს და ეზიარნენ
მათისავე ხელით. ესრეთ საქართველოში აღასრულეს ყველა წესი და ტიბიკონი
კათოლიკე სარწმუნოებისა, თუმცა ხსენებულმა მონაზონებმა იქ ვერ დაამყარეს
თავიანთი სახლი და ეკკლესია აბაზ სპარსეთის მეფის მიერ ატეხილი სამწუხარო
ომის მიზეზით, რადგან მათი იქ მოსვლის ცოტა ხნის შემდგომ მოხდა ომი და აბაზმა
ბევრი ქართველთაგანი დაატყვევა, გადაასახლა და იქაურობა ერთიან მოაოხრა,
რაის გამო თეიმურაზ მეფე თავის თავად-აზნაურებიანათ ივლტოდა; 4) კათოლიკე
სარწმუნოების ადვილად გავრცელება მით უფრო დასაჯერებელია, რომ
ქართველები მეტად ღვთის მოშიშნი არიან, სარწმუნოების ერთგულნი მსახურნი,
მოსავნი ღვთის მშობლისა, მთავარ მოციქულთა პეტრესი და პავლესი და სხვა
წმიდათა, მეტადრე წმიდა გიორგისა, რომელსაც განსაკუთრებით თაყვანს სცემენ...
მთელ მსოფლიოში, სადაცკი სარწმუნოების გავრცელება საჭიროა, ხსენებული
ქართველების ქვეყანა პირველი უნდა იყოს, ამიტომ მე ყველაზედ უმცირეს
სამოციქულო მისიონერთაგანი სიმდაბლით და დიდის თხოვნით ვავედრებ მას
თქვენს უწმიდეს უფალს პაპს ურბანო მერვეს და პრაპაგანდას, რადგან ქართველი
ერი დიდათ ღირსია სამოციქულო საყდრის მადლისა და წყალობისა...
ზემოხსენბული მიზეზების გამო, ესე იგი, რომ დიდი პატივი აქვსთ პეტრესი და
პავლესი, რომისა და რომის პაპისა".
ესეც ცხადად და ერთ პირად ამტკიცებს ქართველების კათოლიკობისადმი
მიდრეკილებას და იმათი ერთის ნაწილის კათოლიკობასაც, რადგანაც კათოლიკე
მღვდლებისაგან საიდუმლო მიუღიათ და იმ მღვდლებსაც ყველა საიდუმლო და
კათოლიკე წესები შეუსრულებიათ. ამის ასრულება შეუძლებელი იქმნებოდა, ერი
კათოლიკე რომ არ ყოფილიყო. ქართველების ერთგულება და გულმხურვალება
კათოლიკე სარწმუნოებისადმი ძლიერი რომ არ ყოფილიყო, ესე სხვა და სხვა
დროს მრავალნი პირნი არ მოიხსენიებდენ მათ იმნაირის ქებით და თანაგრძნობით.
იმავე დომინიკიანელმა გრიგორ ორსინმა ეგრეთვე აღწერა სპარსელებისგან
საქართველოს აოხრება და ქეთევან დედოფლის წამება, რადგან იმ დროებში, ესე
იგი 1624 წ. ორსინი სპარსეთში იყო.4
იმ ხანებში, როგორც ცოტა ქვემოდ ვნახავთ პროპაგანდის წერილიდგან, ერთი
დომინიკიანი ანჯელო ჩითადინელიც ყოფილა საქართველოში, მაგრამ
დაბეჯითებით არ ვიცით, თუ რომელ წელში. ეს კია რომ 1625 წელზედ უწინ უნდა
ყოფილიყო. იმისი წარდგენილი მოხსენება ვერ ვიპოეთ. გარნა ქვემო წერილიდგან
სჩანს, იმასაც, მსგავსად ზემოდ დასახელებული მისიონერებისა,
პროპაგანდისათვის მოუხსენებია, რომ ქართველებს დიდად უყვარსთ რომის
ეკკლესიაო.
სახელოვანი მგზავრი, რომაელი პატრიციო პეტრე დელლა ვალლე ამბობს,
რომ ზემოხსენებული პატრი ივანე თადეოზი კარმელიტანი შაჰ-აბაზმა გაუგზავნა
თეიმურაზს, რათა მისი პირველი ცოლის სიკვდილის გამო ნუგეში ეცა და
მიესამძიმრებინაო. ესევე მგზავრი დასძენეს, რომ მეფემ, ალავერდელმა
მიტროპოლიტმა და ქართველმა თავადებმა ის პატრი მიიღეს დიდის პატივით
იმიტომ კი არა, რომ შაჰის გამოგზავნილი იყო, არამედ უფრო იმიტომ, რომ
კათოლიკე მღვდელი იყოო; რაის გამო თავიანთ ეკკლესიაში აწირვინეს, ეკკლესია
და სახლიც მისცეს, რათა მათთან დარჩენილიყოო.
ჩვენს მწერლობაში საკმაოდ ცნობილია ქართველების ნამდვილი და
ერთგული მეგობარი პეტრე დელლა ვალლე, რომელმაც ესდენი თანაგრძნობა და
შემწეობა აღმოუჩინა სპარსეთში ტყვედ წაყვანილ ქართველებს და განსაკუთრებით
ანუგეშა დატყვევებული ქეთევან დედოფალი. იმან რაც ნახა და გაიგონა
საქართველოსა და მისი გაჭირვებულის ერისა, თითქმის ყველა აღწერა თავისი
მგზავრობის წიგნში, მეტადრე თავის მოხსენებაში, რომელიც 1625 წ. წარუდგინა
პაპს ურბანო მერვეს საქართველოს შესახებ. იმან თავის წერილებში არაერთგზის
აღნიშნა ქართველების მიდრეკილება კათოლიკობისადმი, მათი სიყვარული,
პატივისცემა და გულმხურვალება რომის პაპისადმი. იმანვე სთქვა, რომ ცხადად
არა სჩანს, ქართველებიც ბერძნებსავით გაშორდნენ თუ არა კათოლიკე
სარწმუნოებასაო. სხვა მისიონერებთან ერთად ისიც მოწმობს, რომ ბოლო
დროებში ქეთევან დედოფალს კარმელიტანების წესის პატრები ეწეოდნენ
სულიერად და მათი ჩაგონებით გამხნევებული კათოლიკედ აღესრულაო. ვრცლად
მოგვითხრობს, სპარსეთში ქრისტიანედ დარჩენილი ქართველები როგორ
ერთგულად მისდევენ კათოლიკე სარწმუნოებას და რომ იმ ქართველებს ხშირად
თვითვე ნათლიად უდგებოდა; მოგვითხრობს ეგრეთვე, როგორ ხშირად
დაიარებოდენ პატრების წირვაზე, სხვათაშორის, ბატონი მერაბ, რომელიც სიმონ
მეფეს სიკვდილამდე ტყვეობაში ახლდა, მისი ვაჟი ბატონი ვახტანგ და მისი ძმის
წულები ბატონი ბეჟან და ავთანდილ და სხ... ერთის სიტყვით, დელლა ვალლემ
დიდად შეაბრალა ურბანო პაპს საქართველო და მისი ერი; მათი ერთგულების
გარდა, ისიც მოახსენა, რომ ქართველები მუდამ ებრძვიან ქრისტიანობის ყოვლად
ძრიელ მტრებს სპარსელებს და ოსმალებს სარწმუნოების დაცვისათვის; მტრებს
არა ერთხელ ამოუწყვიტეს ერთიანად მხედრობაო, ამიტომ რომის ეკკლესია
დიდად დავალებულია ქართველებისაგან, რომელნიც ღირსნი არიან,
სარწმუნოებრივი დახმარების გარდა სხვა შემწეობაც აღმოუჩინოთ და სხ...
ქართველების გულკეთილობამ, უბრალოებამ და მათმა სიყვარულმა
კათოლიკობისადმი დელლა ვალლე იმ ზომამდე მიიზიდა, რომ თავისი პირველი
ცოლის სიკვდილის შემდგომ, მეორე ცოლად შეირთო ერთი ახალგაზრდა
ქართველი ქალი, თინათინ წიბა (di ziba), სპარსეთში დედასთან ერთად ტყვედ
წაყვანილი, იქვე დაობლებული და თავისისავე დახსნილი. დელლა ვალლემ
სახელი შეუცვალა და მარიუჩა დაარქვა თინათინს, რომელიც თურმე დიდად
უყვარდა ქეთევან დედოფალს.
ზემოთ დასახელებული დომინიკიანი პატრების მოხსენებამ და პეტრე დელლა
ვალლეს მოთხრობამ ისე იმოქმედა რომის პაპსა და კარდინალებზე, რომ მალე
მიაქციეს საქართველოს ყურადღება, შეუდგნენ თათბირს და გადასწყვიტეს
დაუყოვნებლივ მისიონერები გაეგზავნათ. პაპის ბრძანებით, პროპაგანდის
კარდინალებმა 1626 წ. მაისის ოთხს, გადასწყვიტეს, რომ საქართველოს მისიონი
მიენდოთ თეათინის წესის მონაზონებისათვის, რომლებისგანაც ხუთი დანიშნეს აქ
წამოსასვლელად. გარნა დელლა ვალლემ კარდინალებს არ ურჩია პირველადვე
ხუთის მონაზონის ერთად გაგზავნა შიშის გამო ოსმალებისა, რომლებიც მკაცრად
ადევნებდენ თვალ-ყურს მისიონერებს და ადვილად არავის უშვებდენ აქეთ. იმისი
რჩევის თანახმად კარდინალებმა დაადგინეს ხუთის მაგიერ სამი მონაზონის
გამოგზავნა, პეტრე ავიტაბილეს წინამძღვრობით. ეს გარდაწყვეტილება
პრაპაგანდამ აცნობა პეტრე ავიტაბილეს შემდეგის წერილით:
„მათ ღირსებას პეტრე ავიტაბილეს, თეათინელების მონაზონს.
„პროპაგინდის კრებამ, 4 მაისისამ, განიხილა თქვენი წერილი და გამოიძია
თქვენი ამხანაგების ვინაობა, აგრეთვე მიიღო თქვენი უფროსი ჯენარლისაგან კაი
მოწმობა თქვენის და თქვენის ამხანაგების ნიჭიერებისა და კარგის თვისების
შესახებ. ამიტომ ბატონმა კარდინალებმა გარდასწყვიტეს თქვენის ამხანაგებითურთ
გაგგზავნონ ქართველებთან, რომელთა შესახებ ბ. პეტრე დელლა ვალლემ ბევრი
რამ მოგვითხრო, მეტადრე გვაუწყა, რომ კარგად მომზადებულნი არიან წმიდა
სამოციქულო საყდართან შესაერთებლადო. აწ შეგიძლიათ თქვენის
ამხანაგებითურთ წასასვლელად მოემზადოთ ლოცვითა და თავგანწირულებით
წმიდა მისიონისათვის; შეგიძლიათ მათაც უჩვენოთ ამ წერილის ერთი პირი. როცა
აქ მოხვალთ, თანახმად თქვენი უფროსის ბრძანებისა, რომელსაც აქამდე
მიიღებდით კიდეც, ხსენებული პეტრეც მოგცემსთ შესაფერს და საჭირო დარიგებას.
ჩვენც მოგცემთ თავის გასაცნობელ წიგნს, ყველა საჭირო უფლებას და ნივთებს და
მაშინვე გაგისტუმრებთ ხსენებულის მისიონისათვის. ღმერთსა ვთხოვ, გაკურთხოს
და გარდმოგივლინოს თავისი წმიდა მადლი. რომით, 9 მაისისა, 1626 წ.”.
პატრებს პეტრე დელლა ვალლემ ყოველი საჭირო დარიგება ვისცა
მომავალის მგზავრობისათვის თუ ოსმალეთსა და თუ საქართველოში. ეგრეთვე
პროპაგანდამ, საჭირო ნივთების გარდა, მისცა მათ 11 სხვა და სხვა სასულიერო
უფლება და პრივილეგია, რათა დიდის სიადვილით და ნაყოფიერად
აღესრულებინათ თავიანთი მისიონი საქართველოში. ესრედ მომზადებულნი იმავე
წელს ივლისის 23 დღესა წამოვიდენ რომიდგან საქართველოსკენ და თან
წამოიღეს პაპის ოთხი წერილი საქართველოს ოთხ მეფესთან, ესე იგი,
გურიელთან, დადიანთან, იმერეთის მეფესთან და თეიმურაზთან, რათა კარგად
მიეღოთ ის მონაზონები და ნება მიეცათ საქართველოში კათოლიკე სარწმუნოების
ქადაგებისა. პროპაგანდამაც იმათ ერთი წიგნი გაატანა დასავლეთის
საქართველოს მიტროპოლიტთან. აქ მოვიყვანთ იმას და თეიმურაზთან მოწერილ
წიგნსა. ხოლო დანარჩენებს მოვიყვანთ ყველას თავის შესაფერ ადგილს.
„დასავლეთის5 ქართველთა მიტროპოლიტს
„თქვენო ყოვლად ბრწყინვალე უსამღვდელოესობავ.
„პროპაგანდის კრების ბატონმა კარდინალებმა სხვა და სხვა მოხსებიდგან და
ამ ბოლო დროს წერილიდგან, რაიც წარმოადგინა დომინიკიანე ანჯელო
ჩითადინელმა, რომელიც დიდი ხანი არ არის, მანდ იყო, სცნეს დიდი სიყვარული
ქართველთ ერისა რომის წმიდა ეკკლესიისა და სამოციქულო საყდრისადმი,
რომელზედაც სჯდა მთავარ მოციქული დიდებული პეტრე და განსაკუთრებული
ერთგულება, რომელიც აქვსთ რომაში დასვენებულის იმავ წმიდა პეტრესა და
პავლეს ნაწილებისადმი. რადგანაც კარდინალებსა სურსთ ამ სიყვარულისათვის
ქართველთ ერს მიაგონ სამსახური, როგორათაც იმავე ერს მიაგეს ნეტარ
ხსენებულმა რომის მღვდელთ მთავრებმა პიო მეორემ და პავლე მესამემ,
ამიტომ გადასწყვიტეს გამოგზავნონ სამი მღვდელი პატრი პეტრე ავიტაბილე,
პატრი ფრანჩისკე აპრილი და პატრი იაკობ სტეფანო, რათა მოვიდენ, ნახონ
თქვენი მეუფება, ვითარცა სასულიერო მთავარი მაგავე ერისა და გაგიზიარონ სხვა
და სხვა განზრახვა მოქმედებისა თქვენის ერის და თქვენის სულის ცხონებისათვის.
ხოლო უკეთუ თქვენთვის სათნო საყოფელი იქმნეს ამ აზრით მათი ნახვა,
მოუსმინეთ და ერწმუნეთ ყველაფერში, რაც კი მოგახსენოსთ ბატონი კარდინალების მხრივ. გარდა ამისა თქვენს მფარველობას ავედრებენ ხსენებულ მღვდლებს და დიდათ გთხოვენ, რაოდნათაც შესაძლებელია, ადვილად მოუპოვოთ სადგომი სახლი და ეკკლესია, რათა შეიძლონ წირვა-ლოცვა და ყოველი სულიერის მსახურების ასრულება, რაც კი შეეხება სულის ცხონებას. დარწმუნებული ბრძანდებოდეთ, რაც სიკეთეს ხსენებულ მღვდლებს მიაგებთ, კარდინალები ისე ჩასთვლიან, ვითომც იმათთვის მიგეგოსთ და მზათ იქმნებიან, როცაკი საჭირო იქმნება, თქვენს მეუფებას სამსახური გაუწიონ. ღმერთს სთხოვენ თქვენთვის ყოველ გვარს ბედნიერებას.
რომით, 20 ივნისს, 1626 წ.".
წერილებიდგან არა სჩანს, ამის პასუხი მიიღეს თუ არა.
მოგვყავს ურბანოს პირველი წერილი თეიმურაზთან.
„პაპი ურბანო მერვე, თეიმურაზს, კახეთის მეფეს.
„კეთილშობილო მეფევ, მშვიდობა და ღვთის წყალობის ნათელი.
საქართველო, ეგრეთ უხვი თვალ უწვდენის ტყეებით და დამშვენებულის
ჭირნახულით, მალე მოირწყვის დაუშრეტელი წყაროს წყლით, უკეთუ გამოიღო
ნაყოფი, რომელსაც ევროპა და რომა მოელის. ჩვენ გვრწამს მომავალი მისი
ბედნიერება. გიგზავნით ღვთიურ მეცნიერებაში განსწავლულ მღვდლებს,
რომლებიც სხვას არას ნატრობენ, თუ არ ერის გაბედნიერებას. უკეთუ ესენი თქვენს
ქვეყანაში დაადგინეთ, თქვენი მამობრივი მფარველობა არ მოაკელით და თუ
თქვენმა ერმაც გულმოდგინებით მოუსმინა მათ სიყვარულით სავსე სიტყვები, მაშინ
ჩვენთა მეფეთა საპატიო და ეგოდენთა გვართა სამკვიდრებელი რომის ქალაქი
დიდად და უზომოდ დავალებულ იქნება თქვენგან. იტალიისათვის დიდად
სასიქადულოა, რომ კახეთის მეფემ მოუსმინოს რჩევა მღვდლებს, რომელთაც
უნდათ განამზადონ გზანი უფლისანი და წრფელჰყონ ალაგნი მისნი. როგორა
გგონიათ, კეთილშობილო მეფევ? განა ცოტა რამეა ის სიკეთე, რასაც ჩვენი
მღვდლები თქვენის დიდებულებისაგან მოელიან, ეგრეთვე რომის ქება და
უმაღლესის მწყემსის მომადლიერება? უკეთუ თქვენი უმაღლესი ნიჭი ნატრობს
დიდებას, ცხადია, არაფერს დაზოგავთ, რათა თქვენი სახელი იქოს და იდიდოს
ქრისტიანების დედა ქალაქსა და ყველა ტომთა საერთო სამშობლოში. რადგან
თქვენის სამსახურით, რომელსაც მოგვაგებთ, ღირსი შეიქმნებით ყოოლის
მპყრობელის განსაკუთრებულის მფარველობისა, იმ ყოვლის მპყრობელისა,
რომელიც თავისად რაცხს ყველა სამსახურს, რასაც კი მიაგებენ უცხოთა და
გლახაკთა, ეგრეთვე ჩვენც დაუცხრომელად ვილოცავთ უფლის მიმართ, რათა
გაგიღოს ზეცის კარი, გიწინამძღვროს თავისი სჯულის გზით და შემდგომ მოგაგოს
უკვდავების და გამარჯვების სუფევა. თქვენი ერიც დიდად კმაყოფილი დარჩება ამ
მღვდლებისგან, რადგან ესენი ევროპიდგან აზიას იმიტომ კი არ მოდიან,
სიმდიდრე, ანუ შეძლება რამ შეიძინონ, არამედ მათი მიზანი და ნატვრა მარტო
ერის ბედნიერება და მეფეთათვის დიდების შეძენაა. ოჰ! რაოდნათ ბედნიერ
შეიქმნებით, უკეთუ ეცდებით, რომ თქვენმა ქვეშევრდომმა ერმა მოისმინოს მათი
სასარგებლო მოძღვრება, რომელიც ამოღებული აქვსთ ქრისტეს მკერდიდგან, და
რომელსაც შეუძლია კაცი ანგელოზად აქციოს და ქვეყანა სასუფევლად
შესცვალოს. რომამდე მოაწია ყველა თქვენის უბედურების ამბავმა და მასთანვე
მოგვითხრეს საოცარი და შეუდრეკელი სიმხნე, რომელიც თქვენ გამოიჩინეთ.
ეგრეთვე ვუწყით, თუ რაოდენი სიმტკიცე სარწმუნოებისა გამოიჩინა დედა თქვენმა,
რომელმაც ქრისტიანობაზე ხელის აღებას თავისი სამეფოს დაკარგვა და სიკვდილი
არჩია. მაშ, ეგოდნათ განთქმულის დედის შვილო და ეგოდენთა განსაცდელთა
მძლეველო, მოუსმინეთ ჩვენს მღვდლებს ყოველი რჩევა, რომელსაც მოგახსენებენ
სარწმუნოების სახელით და რომელიც შეიქმნება მშვენიერი სამკაული თქვენის
განუდრეკელი მხნეობისა. ხოლო ჩვენის სამოციქულო კრებულით ჩვენც დიდათ
აღვამაღლებთ თქვენს სახელს და ვევედრებით ღმერთს, რომ მოსცეს მხნეობა და
ძლევა მოსილება თქვენს მხედრობას, რათა გამარჯვებული ქვეყნიერს მტრებზე,
გვირგვინოსანი წარსდგეთ საუკუნო ბედნიერების მამულში. რომით, 4 ივლისს,
1626 წ.".
აი ესრეთი თავის გასაცნობელის წიგნით აღჭურვილნი გაუდგნენ გზას ის სამი
მისიონერი, მოვიდენ მესინას და იქ თავიანთი ძნელი მგზავრობის სამზადისს
შეუდგნენ. მესინაში სამგზავროდ მზადებასა და ხომალდის ცდაში რომ იყვნენ,
მოულოდნელად მოვიდა თეიმურაზ მეფის ელჩი, რომელიც გაეგზანა პაპთან,
ისპანიის და ევროპის სხვა მთავრებთან, რათა შემწეობა ეთხოვა სპარსეთის
წინააღმდეგ. ქართველთა ელჩის მოსვლამ დიდად განახარა სამი მისიონერი და
დანარჩენი იქ მყოფნი მათის წესის მღვდლები, რომლებიც დიდის პატივით
მოეპყრნენ და მიაგეს ყოველნაირი სამსახური, რაც კი შესაძლებელი იყო. სანამ
თეათინელების მგზავრობის ამბავს განვაგრძობდეთ, საჭიროდა ვსთვლით იმ
ქართველის ელჩისა ვსთქვათ ცოტა რამ. თეათინელი წესის ისტორიკოსები იმ
ქართველთა ელჩისას მოგვითხრობენ შემდეგ ამბავს. იგი იყო წმიდა ბასილის წესის
მონაზონი, ნიკიფორე ერბახი, ანუ ერბაჩო (საქართველოში ნიკოლოზ ბერად
წოდებული) და ახლდა თან ორი თავისის წესის მონაზონი (ცხადია, ქართველები)
და ერთიც მოენე. თუმცა ბევრი თანმხლებელი არა ჰყავდა, მაგრამ მისი ღირსეული
ქცევა ცხადყოფდა მის დიდებულობას, განკრძალულებას და პატიოსნებას და თავის
მონაზონებრივის ცხოვრებით ყველას თავს აყვარებდა. თავის მამისას ამბობდა,
რომ ერთი უპირველესი თავადთაგანი და საქართველოს ჯარის უფროსი იყოო,
მრავალ გზის დაუმარცხებია სპარსელები და სხვათა შორის, ერთხელ 20,000
ქართველით ამოუწყვეტია 90,000 კაცი სპარსელების ჯარისა. ევროპაში ამის
წასვლის დროს, საქართველოს ჯარის უფროსად ყოფილა მისივე ბიძაშვილი,
რომელიც არა ნაკლებ მხნეობას იჩენდა ომში. სამწუხაროდ, იმ პირების საკუთარი
სახელი მოხსენებული არ არის. ხოლო ნიკიფორეს ძმის წულს (ანუ დის წულს)
ჰრქმევია ზურაბ ერისთავი ყარაყალხანისა (Caracalcan).
ელჩს დიდად გაეხარდა, რა სცნო, სამი მისიონერი პაპის წერილითურთ
მიდიოდა მეფე თეიმურაზთან.
თეათინელებმა ნიკიფორე გაისტუმრეს ნეაპოლს, საცა მიიღეს იგი დიდის
პატივით მათისავე წესის მღვდლებმა. ნეაპოლიდგან ქართველთ ელჩი პირდაპირ
მადრიდს წავიდა, რათა ისპანიის მეფე აღეძრა სპარსეთთან საომრად. გარნა მის
ელჩობას მადრიდში პირველად დიდი ყურადღება არ მიაქციეს, რაის გამო
ნიკიფორე იძულებული გახდა, ქალაქის ერთ საზოგადო სასტუმროში დამდგარიყო.
მაგრამ მალე მისმა ნეაპოლში ნაცნობმა თიათინელმა ბერებმა მადრიდს თავიანთი
წესის მღვდელს მისწერეს ნიკიფორეს ვინაობა და ამ სახედ, მისი საშუალებით, იგი
გააცნეს ისპანიის მთავრობას. უკანასკნელი რა დარწმუნდა, ნიკიფორე მართლა
ელჩი იყო, საჩქაროდ დიდის ამბით წააყვანინა საზოგადო სასტუმროდგან და
დააბინავა ერთს სახელმწიფო პალატში, სადაც მის ღირსებას შესაფერად
მოეპყრო; იქიდგანაც rომას დიდის დიდებით გამოისტუმრა.
თუმცა ნიკიფორე ისპანიის მთავრობისგან კმაყოფილი გამობრუნდა მაგრამ
არა სჩანს, თუ რა შემწეობა აღმოუჩინეს. ის კი ცხადია, რომ მისი თხოვნა
სპარსეთის მიმართ ომის გამოცხადებისათვის ადვილი ასასრულებელი არ იყო,
რადგან იმ დროს ევროპის მთავრები სპარსეთს მეგობრულად ეპყრობოდენ, რათა
მასაც ევროპელებთან ერთად ებრძოლა ოსმალეთის წინაღმდეგ.
ნიკიფორე, ანუ ნიკოლოზ რომას ჩავიდა თუ არა, დიდის პატივით მიიღეს,
რადგან ისპანიაში მყოფის პაპის ნუნციოსგან შეიტყეს, რომ ისპანიის მეფეს იგი
მიეღო, როგორც ქართველი მეფის ელჩი. ხოლო პაპმა ის მაშინ მიიღო, როდესაც
კათოლიკე სარწმუნოება აღიარა. ნიკოლოზმა პაპს მიართვა თეიმურაზ მეფის
წერილი, რომელიც დიდად ყურადსაღებია, რადგან ამ წერილით მეფე აღიარებს
თავისს სარწმუნოებას, პაპს ქრისტიანების მამად და მთავრად სცნობს და ჰპირდება
ყველა ნაირს მორჩილებას და პატივს.
აი მისი წერილი:
„რომის დიდს მწყემსსა.
„სახელითა მამისათა და ძისათა და წმიდისა სულისათა. აღვიარებთ და
თაყვანს ვცემთ იმავე ერთარსებას, ერთს ღვთაებას და ერთს სუფევასა.
სიხარულით სავსე მოგმართავთ და ვისწრაფვით თქვენის სიწმინდისადმი, რადგან
სარწმუნოება და სწავლა-მოძღვრება, რომელიც მოციქულებმა ასწავეს,
განუხრწნელად დავიცევით და ეგრეთვე კვალად აღვედით ჩვენს ივერიის სამეფო
ტახტზე. აღმოსავლეთიდგან გწერთ რომას, საიდგანაც, როგორც მზე, დიდად
ბრწინავთ და ანათებთ მთელს ქვეყანას და, ვითარცა ქერაბიმი და სერაბიმი,
სჭვრეტთ ყოვლად წმიდა სამებასა, ეგრეთვე ჰფენთ სოფლად ნათელს, რომელსაც
ღვთის მიერ ღებულობთ: თქვენ ხართ პატივი ქრისტესი და საფუძველი
სარწმუნოებისა, რაც წინასწარმეტყველთა და მოციქულთა ჰგადაგეს, თქვენ
ყოველივე უწყით. პეტრემ განასწავლა სოფელი და განაბრწყინა. ესევე
ვალდებულება გაძევსთ თქვენ აღჭურვილი ერთისა და იმავე ძალითა თქვენ ხართ
ყველაზე უდიდესი და უმეტესად ამაღლებული მწყემსი. ამ წერილით
მოკრძალულნი წარვსდგებით თქვენს წინაშე და რიდითა და მისალმებით
ვემთხვევით თქვენს მოციქულებრივ ფერხთა, ვინაიდგან ყველას უკვდავების წყალს
ასმევთ საუკუნო ცხოვრებისათვის. ვითხოვ თქვენგან კურთხევას და ცოდვების
შენდობას, რადგან თქვენ ხართ სვეტი სარწმუნოებისა, მთავარი მთელი ქვეყნისა
და უპირველესი საყდარი ყოველთა. დარწმუნებული ვართ, რაც უნდა გთხოვოთ,
ყოველსავე სიამოვნებით მოგვანიჭებთ. ღვთის შეწევნით და თქვენის უწმიდესობის
ლოცვა-კურთხევით მივიღეთ მეფობა. აწ გთხოვთ, თქვენი ბრძანებით
დაგვამტკიცოთ. ჩვენც ჩვენის მხრივ გპირდებით მორჩილებას და პატივისცემას.
ოსმალებთან და სპარსელებთან მუდამ უთანხმოება გვაქვს და ხშირადაც ჩხუბი
მოგვდის მათთან. მაგრამ ღვთის შეწევნით არცერთ მათგანს დავემორჩილეთ.
მხოლოდ თქვენი ქვეშევრდომნი ვართ, რაც გნებავსთ, გვიბრძანეთ და ყველაფერს
აღვასრულებთ. როგორათაც ღმერთი მამაა ყველა არსთა, მსგავსათვე თქვენც
ხართ მამა ყოველთა მორწმუნეთა. თქვენის შუამდგომლობით მსურს დაკავშირება
ისპანიის მეფესთან. ამის შესახებ მას მივწერეთ. ამიტომ გევედრებით და გთხოვთ,
თქვენც ეცადოთ, რათა იგი დათანხმდეს. მღვდელი ნიკიფორე მოგართმევსთ ამ
წერილს, რომელიც აღვწერეთ ძრიელ მარტივად. აწ ჩვენი უდიდესი ნატვრა ეს
არის, რომ შევიქმნეთ სათნო საყოფელი თქვენის უწმიდესობისა. თქვენ ხართ
პირველი საყდარი და გაქვსთ უსაზღვრო ხელმწიფება. გვიბრძანეთ და
ყველაფერში დაგემორჩილებით. ქართლით, 20 ნოემბერს, 1622".
ეს წიგნი ქართულად დაწერილი მიუტანია ნიკიფორეს რომას და იქ
უთარგმნიათ ლათინურად. ჩვენ ბევრი ვეძებეთ, მაგრამ, ჩვენდა სამწუხაროდ, ვერ
ვიპოეთ ქართული დედანი.
თეიმურაზ მეფის მხრივ ამაზე უკეთესი წერილის მიწერა და პაპისადმი
უკეთესად გამოცხადება თვისთა კათოლიკე გრძნობათა, რიდისა, პატივისა,
მორჩილებისა და სიყვარულისა, აღარ შეიძლებოდა. ეს წერილიც ცხადად
ამტკიცებს იმას, რომ, როგორც ზემოდ ვსთქით, ქართველი ერი სულით და გულით
კათოლიკე იყო, თვით იმ დროსაც, როდესაც საქართველოში ლათინის
მისიონერები აღარ მოიპოებოდენ.
აქ ესეც უნდა შევნიშნოთ, რომ ამ წერილის სინამდვილე საეჭვოდ შექმნა
ერთმა გარემოებამ: თეიმურაზს შემდეგ უარი უყვია, პაპთან წიგნი არ მიმიწერიაო.
ამ ამბავს თეათინელი მისიონერი ლამბერტი ესე აღგვიწერს „შეიძლება კაცმა იჭვი
შეიტანოს, რომ ნამდვილი მისი დაწერილი იყოს, რადგან როდესაც ჩვენ მივედით
საქართველოში და გადავეცით პაპის წიგნები, მან ცხადად უარჰყო, პაპისათვის
არასოდეს მიმიწერია წიგნიო. ცხადია, იმიტომ სთქვა, რომ ვერ გაბედა ამნაირი
თავისი საქციელი გაემართლებინა საზოგადოების წინაშე, შეეშინდა
შეურაცხყოფისა ბერძნების მხრივ, რომლებიც იმ დროს მასთან იყვნენ, ვინაიდგან
ბერძნებს დიდად სძულსთ პაპის მიმართ მორჩილება. ეს აზრი მე მტკიცედ მიმაჩნია
და ვერ დავიჯერებ, ნიკიფორეს ის წიგნი გაეყალბებინოს, რადგან მასთან ათი
წლის განმავლობაში დაახლოვებული ვიყავ და დავრწმუნდი, რომ იგი იყო
გულწირფელი , წყნარი თავის საქმეში და ყოვლად მტკიცე რომის
მღვდელთმთავრისადმი პატივისცემაში.
ნიკოლოზ რომაში ერთ წელიწადზე მეტი დარჩა. მიზეზი ხანდაზმულობისა ის
იყო, რომ მას თეიმურაზის მეფის წერილის გარდა, სხვა არაფერი მოწმობა ჰქონდა,
რომელსაც უეჭველ ეყო მისი ელჩობა. რომაში დიდის პატივისცემით მიიღეს,
მაგრამ მის თხოვნას პირველშივე ჯეროანი ყურადღება არ მიაქციეს. ამიტომ
ვენეციაში მისწერეს იქ მიმსვლელის მგზავრებისგან რამე შეეტყოთ მისის
ვინაობისა. ჯულფელმა (სპარსეთშია) ვაჭრებმა, თეიმურაზის ამბავი, რაც კი
შეეტყოთ, მიუთხრეს, მაგრამ ნიკიფორესი კი არაფერი იცოდენ. მისი რომაში
დიდხანს დარჩენა უნაყოფო როდი ყოფილა. გარდა იმ საქმისა, რისთვისაც იყო
მოსული, დიდად ხელი შეუწყო შედგენას ქართულ-იტალიურის ლექსიკონისას,
რომელიც დაიბეჭდა რომაში 1629 წ. საკმაოდ შეისწავლა იტალიური6 და მასთანვე
ცოტა ქართულიც ასწავლა სტეფანე პაოლინას, რომელმაც ნიკიფორესთან ერთად
შრომა მიიღო იმ ლექსიკონის გამოცემისათვის. ნიკიფორემ დიდი მონაწილეობა
მიიღო აგრეთვე რომაში ქართულის სტამბის დაარსების საქმეში. პაპს და
კარდინალებს კარგად გააცნო საქართველო და მიუთხრა თეიმურაზ მეფის
თავგადასავალი. ვაპირებთ ამ საგანზე მისი ნალაპარაკევი თეიმურაზის სხვა
ამბებთან ერთად ცალკე წერილში მოვიყვანოთ. რომაში ნიკიფორემ თეიმურაზი
გააცნო თეოფილეს სახელით, ეგრეთვე პირადათაც განუმარტა და განუმეორა პაპს
ყოველივე, რასაც თეიმურაზ წერილით თხოულობდა, ესე იგი; 1, რომ კანონიერად
ეცნო და დაემტკიცებინა თეიმურაზ ივერიის მეფედ; 2, მეფისათვის წერილი
მიეწერა, ახსნა ებოძებინა და მიეღო იგი რომის ეკკლესიის შვილად; 3, მიეწერა
ისპანიის მეფისათვის და ეცნობებინა, რომ თეიმურაზ შეიქმნა პაპის ერთგულ
შვილად და მისი თავი შეევედრებინა მისთვის; 4, ეგრეთვე თავის გასაცნობელი
წერილი მიეწერა ნეაპოლისა და პოლონეთის მეფეთათვის. რადგან მათ ქვეყნებზე
უნდა გაევლო ნიკიფორეს საქართველოში დაბრუნების დროს. მასთანვე
ნიკიფორემ წერილით წარადგინა მოხსენება იმის შესახებ, თუ ქართველთ ერი რა
სარწმუნოებას აღიარებდა. 20 ივნისს 1628 წ. გამოიძია პროპაგანდის კრებამ,
როგორც ზემოდ მოვიხსენიეთ, და ერთპირად დაადგინა, ქართველები ძრიელ
ცოტათი განსხვავდებიან კათოლიკე სარწმუნოებისგანო.
იმავე დროს საჭიროდ დაინახა ნიკიფორემ, ევროპის სხვა სამთავროებიც
დაევლო და საქართველო გაეცნო მათთვის. პაპს სთხოვა იქაურ მთავრებთან
თავის გასაცნობელი წიგნები. პაპმაც ადვილად მისცა წერილები შემდეგ
მთავრებთან: ისპანიის მეფესთან, ნეაპოლის მეფის მაგიერთან, ფლორენციის
დუკასთან, უნგარეთის და ბოჰემიის მეფესთან, პოლონეთის და შვეიცის მეფესთან
და ეგრეთვე საფრანგეთის მეფესთან. გარდა ამისა, პაპმა მისწერა იმ მთავრებთან
მყოფ თავის ნუნციებს, ნიკიფორე წარედგინათ მთავრებთან, ვითარცა
საქართველოს მეფის ელჩი. რადგან იმ ექვს მეფესთან ნიკიფორეს შესახებ
მიწერილი წერილები პაპისა ბევრად არ განირჩევა ერთმანერთში, ამიტომ მარტო
ერთს მოვიყვანთ აქ ნიმუშად.
„ქრისტესმიერ ჩვენს ფრიად საყვარელს შვილს ისპანიის კათოლიკე მეფეს
ფილიპეს, პაპი ურბანო VIII.
„ქრისტეს მიერ ფრიად საყვარელო შვილო, მშვიდობა და მოციქულებრივი
კურთხევა. ჩვენი საყვარელი შვილი ნიკიფორე ერბახი, წმიდა ბასილის წესის
მონაზონი, საქართველოს მეფის ელჩი, როგორც თქვენის წერილიდგან მტკიცდება,
ღირსია ქრისტიანე მეფეთა მფარველობისა. როდესაც რომაში იყო საქართველოს
მეფისა და სარწმუნოების საქმის გამო, რაოდნათაც შემეძლო, მწყემსებრივი
მზრუნველობა და მამობრივი სიყვარული გამოვუცხადეთ. ახლა ბრუნდება თავისს
ქვეყანაში და ჩვენ ჩვენის მოციქულებრივის წერილით ვავედრებთ ყველა
მთავრებს, რომლების პროვინციებშიაც უნდა გაიაროს. ჩვენ არ ვინებეთ აქიდგან
ისე გაგვესტუმრებინა, რომ ჩვენი მღვდელთმთავრული გულკეთილიბა არ
გამოგვეცხადებინა ამ პირისათვის, რომელსაც თქვენმა დიდებულებამ მოუწონა და
ურჩია ეს კეთილი და დიდი მგზავრობა. რომით. 18 ნოემბერს 1628, მღვდელთ
მთავრობის მეექვსე წელსა”.
რომიდგან წასვლის დროს, პროპაგანდამ ნიკიფორეს გადასცა პაპის წიგნი
თეიმურაზთან შემდეგი წერილითურთ:
„ნიკოლოზ ერბახს, წმიდა ბასილის მონაზონს.
„ამასთან მიიღებთ პაპის წერილს პასუხად ივერიის მეფის წიგნისა, რომელიც
თქვენ მოუტანეთ მის უწმიდესობას. მაშ კეთილ-ინებეთ და წარუდგინეთ მის
ხელმწიფებას და შემდგომ მოილაპარაკეთ მასთან, პროპაგანდის შესახებ,
როგორათაც მოხსენებულია წერილში და თავის დროზედ პროპაგანდას მოსწერეთ
ყველაფერი დაწვრილებით იმის შესახებ, რასაც აღასრულებთ თანახმათ
ზემოხსენებული წერილისა. რომით, 9 ოქტომბერს, 1628 წ.".
პაპის მიწერილობის თანახმად ნუნციებმა ყველგან დიდი პატივით მიიღეს
ნიკიფორე და წარადგინეს მთავრებთან, რომლებიც არა ვითარ პატივს ზოგავდენ
მისთვის. ფლორენციაში ტოსკანიის დუკამან დიდის პატივით მიიღო ნიკიფორე,
დიდი ხარჯი გაუწია და წასვლის დროს თავისი შეკაზმული ძვირფასი ცხენიც აჩუქა,
რათა უფრო ადვილად ემგზავრა. იქიდგან გერმანიაში წავიდა. ამის შემდგომ აღარ
ვუწყით მისი ამბავი, ვიდრე საქართველოში დაბრუნებამდე აგვისტოს თვეში 1623
წ. ევროპაში მგზავრობის დროს თეათინის წესის მღვდლები დიდად ეწეოდენ
ნიკიფორეს. სადაც კი სახლი ჰქონდათ, ყველგან დიდის პატივით მიიღეს და
აღმოუჩინეს ყოველგვარი შემწეობა. რომაში ხომ სულ თავიანთ მონასტერში
ჰყავდათ და დიდის პატივისცემით ეპყრობოდენ.
თეიმურაზთან ნიკიფორეს ხელით გაგზავნილი პასუხი შემდეგის შინაარსის
არის.
„პაპი ურბანო მერვე. საყვარელს შვილს, საქართველოს მეფეს, თეიმურაზ
ხანს.
„უუძლიერესო მეფევ, მშვიდობა და ღვთის წყალობის ნათელი.
„ქვეყნიერ მთავრობათა, რომელნიც საუკუნო მეფის მოხარკენი არიან, სუსტი
საფუძველი აქვსთ, უკეთუ არ არიან დამყარებულნი იმ შეურყეველ კლდეზე,
რომელსაც ვერ სძლევენ ბჭენი ჯოჯოხეთისანი, როგორადაც დაამტკიცა ყოვლად
ძრიელმა უფალმან. ამიტომ ქრისტიანე ხელმწიფენი, რომელთაც კარგად იციან
საუკუნო ცხოვრების მეცნიერება და ამ ზეციერის მეცნიერებით ჰმართვენ თავიანთ
სამეფოს, გამარჯვებით დაგვირგვინებულნი მოდიან რომის მღვდელთ მთავრის
მოციქულებრივ ფერხთა სამთხვევლად და უცხადებენ თავიანთ შვილობრივს
მორჩილებას. ძალნი ზეცისანი ამხედრებულან ახალის მთავრობის დასაცველად,
ვინადგან თქვენს ხელმწიფებას აწ სურს ჩარიცხოს თავი კათოლიკე მეფეთა
კრებაში. ჭეშმარიტად ღვთიური სახიერება ევლინება საქართველოს და ამისი
ცხადი ნიშანიც ის არის, რომ ამ ბოლო დროს, ვითარცა მფარველნი ანგელოზნი,
მოგევლინათ მოძღვარნი და მოგიტანეს საუკუნო სიბრძნის რჩევანი. ღმერთი,
რომელიც გაბნეულ ისრაელს შეჰკრებს და გაჰკურნებს ყველა ტომთა, აღარასოდეს
მოგაკლებსთ თავისს მოწყალებას. ამიტომ ჩვენც მამობრივის სიყვარულით
მივიღეთ საყვარელი შვილი წმიდა ბასილის მონაზონი ნიკიფორე ერბახი,
რომელიც თქვენის წერილით მოგვივლინეთ თქვენ მოწმად და თქვენის პირობის
თავდებად. ხოლო აწ სიმდაბლით ვევედრებით ღმერთსა, რომლის ხელთა არის
გული მეფეთა, რათა სანატრელი დასასრული მოსცეს თქვენის უმაღლესობის
კეთილს განზრახვას, რაოდნათაც შეიძლება, მალე შეხვიდეთ რომის დედა
ეკკლესიის წიაღსა მოვლენილის ანგელოზების წინამძღვრობით. გვნებავს თქვენი
ახსნა ყოველის საეკლესიო დაბრკოლებისგან და ეგრეთვე ზიარგყოთ ეკკლესიის
ყოველი შენდობისა, ვითარცა მოზიარენი არიან ხოლმე ყველანი შეერთებულნი
საიდუმლოებით წმიდა პეტრეს მოსაყდრე პაპებთან. ამ სულიერ წყალობას
განიჭებთ ხელითა ჩვენის პატივცემულის ძმის მირის ეპისკოპოსისათა, რომელიც აწ
უნდა დამკვიდრდეს ნახჩევანის ეპარქიაში. უკეთუ ვერ მოვიდა, მაშინ მის
მაგიერობას გასწევენ თეათინელი წესის მღვდლები, რომლებიც უკვე
წარმოვგზავნეთ თქვენს ქვეყანაში სახარების საქადაგებლად. თუ, ვინიცობაა, ამ
ღვდლებმაც თქვენამდე ვერ მოაწიეს სხვა და სხვა დაბრკოლებათა გამო, მაშინ
განკარგულებას მოვახდენთ, რომ სპარსეთიდგან მოვიდენ აგვისტინიანის წესისა,
ანუ კარმელიტანების მონაზონები, რომლების საშუალებითაც ჩაითვლებით ღვთის
რჩეულ შვილთა რიცხვში. როდესაც მათ წინაშე, ჩვეულებისამებ, კათოლიკე
სარწმუნოებას აღიარებთ და თქვენ მიერ გამოცხადებულის მორჩილების მოწმობას
ჩვენდამი წარმოგზავნით, მაშინ, მოციქულებრივის ძალით, რომლითაც ყოვლის
შემძლებელი მეფეთა მსაჯული სამეფოთა სცვლის და ამტკიცებს, ჩვენის მღვდელთ
მთავრულის კურთხევით და დიდებით დაგამტკიცებთ მეფედ. ეგრეთვე ვეცდებით
დაგიმეგობროთ ძმურის სიყვარულით ქრისტიანე ხელმწიფენი და მეტადრე
ისპანიის მეფე, რომლის მეგობრობასაც ნატრობთ. პროპაგანდის კარდინალთა
კრებამ თვით ნიკიფორეს აუწყა, რაც უმთავრესად თქვენის დიდებულებისაგან
მოითხოება და რასაც რომა მოელის თქვენგან. მიუცილებლად საჭიროა
იგულმოდგინოთ და იზრუნოთ, რათა ეპისკოპოსთა და მღვდელთა, რომლებიც
საქართველოში ერს უვლიან სულიერად, იარონ ერთად უფლის სახლში და
თქვენთან ერთად სცნონ პეტრე მოციქულის უპირატესობა და პატივი სცენ
ეკკლესიის ხილულ თავს, რომელიც ზის რომის საყდარსა. ჩვენ ამის უკეთეს
საშუალებას არას ვხედავთ საქართველოში მშვიდობის დასამყარებლად და არც
ამის უსაჭიროესს, რომ მიიღოთ ზეციური მფარველობა. ჩვენის მღვდელთ
მთავრულის უფლების დიდებად. ჩვენის სამწყსოს ცხონება მიგვაჩნია, ამიტომ
დიდად მოხარული და გამარჯვებული ვიქნებით და ნიადაგ ვაქებ-ვადიდებთ ზეციერ
მამას, თუ გვეღირსა შეტკბობა და შეთვისება მოციქულებრივის სიყვარულით
თქვენებრ დიდებით და სიმხნით განთქმულის მეფისა; მაშინ შეგამკობთ ყოველის
სულიერი სიკეთით, რომელსაც კათოლიკე მეფენი სააქაო მფლობელობის სახელზე
უფრო მეტად აფასებენ. რომით, 2 დეკემბერს 1628.". შემდეგში ვნახავთ, რომ
თეიმურაზ მეფემ პაპის წერილს საკმაოდ ყურადღება მიაქცია.
აწ დავუბრუნდეთ თეათინელების მგზავრობის ამბავს.
1626 წ. დეკემბერში, ორი მისიონერი სიცილიიდგან აღმოსავლეთის გზას
გაუდგნენ; მესამე იქვე დარჩა სნეულობის გამო. გზაში ბევრი ტანჯვა გამოიარეს და
ბოლოს კოსტანტინეპოლს მივიდენ მარტის თვეში. იქ საფრანგეთის ელჩმა დიდის
პატივით მიიღო მისიონერები. იმ დროს იქვე იმყოფებოდა ერთი ქართველი
თავადი, თეიმურაზის ელჩი, სახელად მორაო (მოურავი ანუ მავრო), რომელსაც
მეფის მინდობილებანი აღესრულებინა და საქართველოს დაბრუნებას აპირებდა.
იმავე დროს სპარსეთსა და ოსმალეთს ომი გაემართნათ, ამის გამო საქართველოს
გზებიც ბევრს ადგილას შეკრული იყო. მისიოენერებმა, კოსტანტინეპოლში იმ
ქართველის ყოფნა რა შეიტყეს, ელჩის რჩევით, დაუახლოვდენ და მასთან ერთად
დააპირეს წასვლა საქართველოს. ქართველ ელჩსაც დიდად გაეხარდა მათი ნახვა
და დაარწმუნა, თეიმურაზს ძალიან გაეხარდება თქვენი მისვლა და დიდის
პატივისცემით მიგიდებსთო. საფრანგეთის ელჩმა ის თავადი რამდენჯერმე მიიწვია
თავისთან სადილად, რომ მინიონერები უფრო დაეახლოებინა და დაემეგობრებინა
მისთვის.
ოსმალეთის მთავრობამ ხელახლა დაუწყო ბარბაროსულად დევნა მისიონერებს. იმ თეათინელ მდვდლებს ევროპის ხელმწიფეების ჯაშუშობა დასწამა, ამიტომ მაშინვე დააპატიმრა ორივე და დიდი ტანჯვა მიაყენა. მოსამართლებმა მალე სიკვდილით დასჯაც გადაუწყვიტეს და მათი თავების მოკვეთის დღეც დანიშნეს. მათ გადარჩენას აღარავინ მოელოდა. საფრანგეთის ელჩი ბევრს ეცადა, მაგრამ ვერას გახდა და თავისი სტუმრები სიკვდილისაგან ვერ იხსნა. ერთიღა საშუალება დარჩათ: მიმართეს ერთ ურიას, რომელიც ერთგული მეგობარი იყო იმ მისიონერების მსაჯულ-ვეზირისა, და დაჰპირდენ ბლომად ფულის მიცემას, თუ დაიხსნიდა როგორმე სასიკვდილოდ გამზადებულებს. მართლაც, ურიამ მალე მოინადირა ვეზირი დიდის საჩუქრებით და სიკვდილით აღარ დაასჯევინა მისიონერები. იმ ორი კაცის სიკვდილისაგან დახსნა სამი ათას ოქროდ დაუჯდა საფრანგეთის ელჩს. ვეზირმა სიკვდილით დასჯა აპატია პირობით, რომ ისევ უკან გაბრუნებულიყვნენ.7 ამიტომ სექტემბრის 28-ს, იმავე ნავით, რომლითაც მოვიდენ, სამივე ისევ უკან გაგზავნეს იტალიაში. მესინაში მობრუნებულ მისიონერებს იმდენმა განსაცდელმა სრულიათ არ გაუტეხა გული, არამედ საქართველოს შემწეობის სურვილით აღფრთოვანებულთა სხვა საშუალებას მიმართეს დაბრკოლების
დასაძლევად. 1628 წ. იანვრის თვეში, დაადგნენ ჰალეპოს გზას, იქიდგან სპარსეთს
წავიდენ, რადგან პირდაპირ საქართველოს შემოსვლა არ შეეძლოთ. სპარსეთიდგან ერევანს მოვიდენ. იქ, სხვათა შორის, ერთი გამაჰმადიანებული სომეხი გადაემტერა მისიონერებს, სხვა და სხვა ცილი დასწამა და საქმემ იქამდე მიაწია, რომ მათი სიცოცხლე ბეწვზე ეკიდა. მისიონერები მისი ხელიდგან გადარჩენას სასწაულად სთვლიან. შემდგომ მრავლის შეწუხებისა და განსაცდელისა, როგორც იყო, მოვიდენ გორს 14 დეკემბერს 1628 წ.
ამ მგზავრობისათვის სიტყვა ასე იმიტომ გაგვიგრძელდა, რომ გვინდოდა
ვკითხველთათვის გვეჩვენებინა, თუ ამ საუკუნეშიაც რაოდენ შეწუხებას ითმენდენ
მასიონერები ოსმალების ხელში. აქიდგან შეგვიძლია საკმაოდ ვიგულისხმოთ, თუ
რა დიდი უბედურება უნდა გამოევლოთ XVI საუკუნეში მისიონერებს, რომელთაც
საქართველოსთან მისვლა-მოსვლა ერთიანად შესწყვიტეს. ეს ამბავიც ცხადად
ამტკიცებს იმას, რაც მეხუთე თავში ვსთქვით ამის შესახებ.
იმ დროს გორში მოსულ მისიონერებს საქართველო სპარსელებისგან ერთიან
გაოხრებული დახვდათ. იქაურობას ჯერ ისევ ეტყობოდა მტრის ცეცხლისა და
მახვილის კვალი: მცხოვრებნი აღარსად სჩანდენ, ზოგი გაეწყვიტათ და ზოგიც შორს
გადაესახლებინათ; მრთელი შენობა აღარსად დარჩენილიყო, მტერს ყველგან
ნაცრად ექცია თლილის ქვის სახლები. საქართველოს ამნაირმა სამწუხარო
სურათმა დიდად დააღონა გულდამწვარი მისიონერები.
მისიონერების გორში მოსვლის დროს თეიმურაზ მეფე თავისი ამალით გორის
გარედ სოფლად იმყოფებოდა. აღმოსავლეთის ჩვეულებისამებრ, სანამ მეფეს
ნახავდენ, გაუგზავნეს საჩუქრები: ხატები, კრიალოსნები და სხვა მსგავსი
ევროპული ნივთები. თუმცა ძვირფასი არ იყო მათი ძღვენი, გარნა მეფეს ძრიელ
სასიამოვნოდ დაურჩა. შემდგომ წარსდგნენ მეფის წინაშე, რომელმაც მშვენიერ
ტახტზე მჯდომარემ, ყველა თავის დიდებულთა თანადასწრებით, მიიღო დიდის
პატივით ისინი. რადგან კოსტანტინეპოლსა და ჰალეპოში შეესწავლა თათრული
პატრი იაკობს, წარდგომისთანვე თათრულად მოახსენა ესრედ: „დიდ სულოვანო
და დაუძლეველო მეფევ, რაოდნათაც დიდათ შევსწუხდით რომის პაპთან ერთად
შევიტყეთ რა ყოველი უბედურება, რომელიც დაატყდა თავს თქვენს
დიდებულებას და თქვენს ქრისტიანე სამეფოს, ეგოდონათ ახლა უფრო მოხარული
ვართ, რომ განვლო იმ საშინელმა დრომ, აღმობრწყინდა სიმშვიდე და ღვთის
მოწყალებით კვალად დაეპატრონეთ თქვენს დაკარგულს სამეფოს. მართალია,
დიდს განსაცდელში შთავარდით, გარნა გამოიჩინეთ დიდი სიმხნე და ხასიათის
სიმტკიცე; ესეთი თქვენი თვისება ღირსია ქებისა და დიდებისა. გარნა ყოველი
დიდება უნდა მიეგოს ღვთის ძრიელ მკლავსა, რომელმაც თქვენ მოგცათ ძალა და
გაგამხნევათ. ნუნციოდ წარმოგზავნილი ვართ თქვენის დიდებულებისადმი რომის
პაპისგან, რომელმაც მოგვანდო მის შვილად გცნოთ და თქვენგან მოვიპოვოთ ეს
წყალობა და უფლება, რომ უშიშრად დავრჩეთ თქვენს სამეფოში და ვიქადაგოთ
კათოლიკე სარწმუნოება. აქ განძის საძებნელად და გასამდიდრებლად არ
გხლებივართ; ჩვენი ფიქრი, ჩვენი საუნჯე და ჩვენი მიზანი არის მხოლოდ ზრუნვა
ხალხის ცხონებისათვის. ღვთის შემწეობით იმედი გვაქვს ჩვენს საწადელს ვეწიოთ,
თუ თქვენც თქვენის ძრიელი მფარველობით და გულკეთილობით შეგვეწევით".
შემდგომ მიართვეს მეფეს პაპის წიგნი, რომელიც ზემოთ მოვიყვანეთ. წიგნი იქ
მყოფმა ბერძნის მღვდელ-მონაზონებმა, რომელნიც იმ დროს გორში ბლომად
იყვნენ, ბერძნულად სთარგმნეს და შემდგომ მეფეს ქართულად წაუკითხა ერთმა
ბერძენმა. ამან წიგნის ზოგიერთი აზრი გადაუსხვაფერა. მისიონერებმა რა შენიშნეს,
თარჯიმნის ნებსითი შეცდომა გაასწორეს. მაშინ კრძალვისა და პატივის
გამოსაცხადებლად მეფემ პაპის წიგნი თავზე დაიდო. პატრებსაც ყველა ნაირ
შემწეობას დაჰპირდა. მაშინვე არ გამოისტუმრა გორსა, არამედ რავდენსამე დღეს
თავისთან დაიჭირა, ხშირად თავის სუფრაზედ მიიწვევდა და რაც შეეძლო პატივს
სცემდა მათ. ხშირად ემუსაიფებოდა თუ ევროპის საქმეთა შესახებ და თუ სულიერ
საგნებზე. მისიონერებმა თავი ძალიან შეაყვარეს მეფეს, განსაკუთრებით პატრმა
იაკობმა. იმავე დროს მეფესთან, სხვა დიდებულთა შორის, საქართველოს
კათალიკოსი და ალავერდელი მიტროპოლიტიც იყვნენ. კათალიკოსი ძრიელ
თანაუგრძნობდა მისიონერებს, მაგრამ ალავერდელი კი იმდენათ არა.
ალავერდელი თუმცა აღიარებდა, რომ პაპი იყო ყველა კათოლიკების თავი,
მაგრამ ბერძნები უფრო მიაჩნდა, რადგან მთაწმიდაში მათთან იყო აღზრდილი და
ნასწავლი. მაინც წინააღმდეგი არ იყო იმისი, რომ მისიონერები გორში
დარჩენილიყვნენ. როდესაც სამეგრელოს შესახებ ვილაპარაკებთ, ვნახავთ, რომ
იქ მისული ესევე ალავერდელი შეიქმნება მხურვალე კათოლიკე და დიდად შეეწევა
მისიონერებს.
რავდენისამე დღის უკან, თეიმურაზმა მისიონერები გორს გამოისტუმრა, მისცა
მათ ერთი სახლი და ერთიც პატარა ეკკლესია სპარსელების ომისგან დიდათ
დაზიანებული. მისიონერებმა სახლიც და ეკკლესიაც შეაკეთეს და იქვე დაბინავდენ.
მისიონერები თავიანთ პირველ წერილებში თეიმურაზის შესახებ
მოგვითხრობენ: თეიმურაზი 50 წლისა იქმნება (1929 წ.), ძრიელ მშვენიერი
შეხედულობისა და თეთრ-წითური დიდრონი თვალები და სურათი ცხვირი აქვს;
საშუალოზე უფრო მაღალი ტანისაა; კარგად იცის ქართული, თათრული და
სპარსული, რა ენებსაც მჭევრმეტყველად ლაპარაკობს; მეტად ნაზი და ქცევაში
თავაზიანია; საუკეთესო პოეტია, რადგან შეადგინა ისტორია იოსებისა (Ziosefo);
ყველა საქმეში ძრიელ ნიჭიერია და ომში მარჯვე. მისთვის რომ ბედს არ
ეღალატნა, უპირველეს სარდლად უნდა შერაცხულიყოო.
როდესაც შეურიგდა სპარსეთის მეფეს, სთხოვა გაეგზავნა მისთვის ქეთევან
დედოფლის გვამი რომელიც დიდის პატივით ინახებოდა ისპაჰანს აგვისტინიანთ
მონაზონების მონასტერში. იმ მონაზონებმა რა შეიტყეს თეიმურაზის ესეთი
სათხოვარი, 1627 წ. მაშინვე სამნი მონაზონნი წამოვიდენ საქართველოს, რა
წამოიღეს თან ნაწილი ქეთევანისა, მაგრამ გზაში დასნეულდენ და ერთი ამხანაგიც
მოუკვდათ. ამის გამო ისევ უკან გაბრუნდენ. მეორედ კიდევ სცადეს მგზავრობა,
მაგრამ კვალად დასნეულდენ გზაში. ხოლო მესამედ რო დაადგნენ ორნი გზას,
დიდის შეწუხების შემდგომ, თეათინელების ჩამოსვლის ცოტა წინეთ, 1628 წლის
ივნისის პირველს, გორში მოვიდენ წმიდა აგვისტინეს წესის მონაზონნი პატრი
ამბროზიო და ძმა პეტრე, რა თან მოიტანეს ქეთევან დედოფლის ნაწილი.
თეიმურაზმა დიდის პატივით მიიღო პატრი ამბროზიო, თავის სასახლეში დააყენა,
თავის დიდებულებით მის წირვას დიდის მოწიწებით დაესწრო. რა შეიტყო, იმ
პატრს თან მოეტანა დედი მისის ნაწილი, დიდათ გაეხარდა და თვითვე ახარა
დედოფალს ეს ამბავი. პატრი ამბროზიომ მესამე დღეს დასასრულ წირვისა,
რომელსაც დაესწრნენ მეფე-დედოფალთან ერთად ყველა დიდებულნი,
სპარსულად სიტყვა წარმოსთქვა და ბოლოს ჩააბარა წმიდა ნაწილი თეიმურაზს.
მეფემან დიდის პატივით, სასოებით და გულ მხურვალებით მიიღო თავისი დედის
ძვირფასი ნაშთი, ჩაასვენა ძვირფას კუბოში და შემდგომ დიდის ამბით წაასვენეს
სამიტროპოლიტო ეკკლესიაში, სადაც ასაფლავიან მეფენი და შესაფერს ადგილს
დაასვენეს. მეფემა და დედოფალმა დიდი მადლობა გადაუხადეს პატრი ამბროზიოს
და უთხრეს, მზად ვართ, რაც გინდა, გვთხოვე და აგისრულებთო. პატრი ამბროზიომ
მხოლოდ ესა სთხოვა, გორში ერთი ადგილი გვიბოძეთ, სადაც შეგვეძლოს
დადგომა და თქვენთვის და თქვენთა ქვეშევრდომთათვის სამსახურიო. მეფემ
დიდის სიამოვნებით შეიწყნარა თხოვნა და უბოძა ის ადგილი, რომელიც თვით
პატრმა აირჩია, ეგრეთვე მისცა რავდენიმე სოფელი და ყმა. პატრი ამბროზიომ
მაშინვე დროებით პატარა სახლი და ეკკლესია გაიკეთა. შემდგომ ინდოეთს
გაგზავნა თავისი ამხანაგი მორჩილი ძმა პეტრე, რომელმაც მალე მოიტანა საჭირო
ფული; იმითი მალე ააშენეს ეკკლესია, რომელიც საქართველოში ერთ საუკეთესო
ეკკლესიად ითვლებოდა. დიდი ხალხი დაიარებოდა თურმე იმ ეკკლესიაში და
კვირა-უქმეეობით თვით მეფეც ხშირად ესწრებოდა წირვას თავისი
დიდებულებითურთ.
ცალკე წერილში ვაპირებთ, მოვიყვანოთ პატრი ამბროზიოს დანარჩენი
მოხსენება ქეთევან დედოფლის წამებისათვის.
თეათინელები გორში დაბინავდენ თუ არა, მაშინვე დაიწყეს ქართულის ენის
შესწავლა და ხალხში მკურნალობა. იმ დროს ექიმობა საქართველოში უდიდეს
საჭიროებას შეადგენდა, თუ იმიტომ, რომ აქ მკურნალები აღარ მოიპოებოდენ,
რადგან ყველა სპარსეთს გადაესახლებინათ და თუ კიდევ იმიტომ, რომ შაჰ-აბაზის
მიერ მიყენებული ეგოდენი უბედურება საქართველოში ხშირად აჩენდა სხვა და
სხვა სნეულებას. ამ გარემოების გამო დიდძალმა ხალხმა მიმართა ახლად მოსულ
მისიონერებს სნეულებისაგან გასაკურნებლად. მისიონერებმა ისე გაითქვეს
სახელი, რომ შორი ადგილებიდგანაც ჩამოჰყავდათ გორს სნეულები
საწამლებლად. მათმა თავგანწირულებამ, უანგარობამ და გულკეთილობამ მალე
გახადა იგინი ხალხის საყვარელი და რომიდგან მოსულ კი არა, ზეციდბან ჩამოსულ
ღვთის კაცებს ეძახდენ.
თეიმურაზმა რომ გაიგო, მისიონერები ასეთი სახელ განთქმული მკურნალები
არიანო, მიუწოდა თავისთან, რათა განეკურნებინათ მისი მეუღლე, დარეჯან
დედოფალი, რომლის მორჩენაზე სპარსეთის გამოჩენილ ექიმებს სულ ხელი
აეღოთ. რა მიიწვია, ცრემლის ღვრით შეეხვეწა, თქვენის ცდითა და ლოცვით
განკურნეთ ჩემი ძვირფასი მეუღლე, მის უკეთესი ქვეყანაზე არავინ გამაჩნიაო. იმათ
ჯერ თვითონ ილოცეს და მერმე დედოფალს ურჩიეს, წამლებზედ უფრო ღვთის იმედი ჰქონოდა. შემდეგ მისცეს მსუბუქი წამლები, რომელიც არც მავნებელი და არც მარგებელი იყო. დედოფალი მალე მთლად განიკურნა. მისი ასე ჩქარა და მთლად განკურნება
ყველამ სასწაულად მიიჩნია. რა იხილა თეიმურაზმა მეტის სიხარულთ აღარ იცოდა,
რა ექმნა. ერთს თავის მოხსენებაში, პატრი ლამბერტს მოჰყავს თეიმურაზის მიერ
იმ შემთხვევაში ნათქვამი სიტყვები. „ახლა დიდ მადლობას ვწირავ ღვთის
სახიერებას, რომ მომივლინა ჩემს სამეფოში ორი კაცი, რომლებიც, მსგავსად
წმიდა კოზმასა და დამიანესი, ჰკურნებენ ყოველთა სნეულებათა".
დედოფლის განკურნებამ ძალზე გაუთქვა სახელი პატრებსა და მათს
ეკკლესიას დიდძალი ხალხი აწყდებოდა. ერს ხორციელად კურნებასთან ერთად
სულიერად კურნებაც დაუწყეს. მოსულს ერს ეკკლესიაში უქადაგებდენ,
ასწავლიდენ საქრისტიანო მოძღვრებას და ეგრეთვე გულში უნერგავდენ პაპისადმი
მორჩილებას. ხალხიც დიდის გულმოდგინებით უსმენდა მათ ყოველ დარიგებასა და
მოძღვრებას. სასულიერო საგნებშიაც ხალხს ძრიელ შეაყვარეს თავი, რადგან
თავიანთ ნათქვამს თავიანთის საქმით და კეთილის ცხოვრებით უმტკიცებდენ.
ესეთი მათი ქცევა იქ მყოფმა ბერძნის მონაზონებმა ვეღარ აიტანეს და მტრობა
დაუწყეს; არა მარტო ხალხში, არამედ თვით მეფის სახლშიაც დაიწყეს მათზე
ძვირის ლაპარაკი, ნაირ ნაირი ცილი დასწამეს რომის პაპს და ყველა ლათინებს,
რათა თუ მეფისა და თუ ხალხისათვის შეეძულებინათ ისინი და გაედევნინებინათ
საქართველოდგან. მათს ამგვარს მტრულს ქცევას მთაწმიდას ბერძნებთან
გაზდილი ხსენებული ალავერდელი თანაუგრძნობდა. იმასთანვე იყო ერთი ბერძნის
მონაზონი ფილიპე, რომელმაც სხვებზე უფრო მომეტებულად თავი იჩინა პაპისთვის
ძვირის ლაპარაკით. მისიონერებმა ესეთი შეურაცხყოფა ვეღარ აიტანეს და
რავდენიმე ქართველი ეპისკოპოსის წინაშე ბერძნებს დაუწყეს ბჭობა და ხსენებული
ბერძენი ფილიპე ისე გაამტყუნეს, რომ გაბრაზებულმა პასუხი რა ვეღარ მისცა,
მივარდა ჯოხით და მით თავ-პირი უნდა დაემტვრია პატრი პეტრე ავიტაბილესთვის.
ამან ნაცვლად წინააღმდეგობისა, დაუჩოქა, თავი მოუდრიკა და უთხრა: მაცხოვარი
ასე გვიბრძანებსო. მაშინ ბერძენი ძრიელ შერცხვენილი განშორდა იქიდგან. ყველა
დამსწრეთ დიდად გაკიცხეს ბერძნის ესეთი საქციელი და მასთანვე მეტად აქეს
პატრი პეტრეს მოთმინება და მისი უსაზღვრო სიმდაბლე. ეს ამბავი რა შეიტყო
თეიმურაზმა, მაშინვე დაიბარა ბერძენი ფილიპე, დიდად უსაყვედურა და მასთანვე
სასტიკად აუკრძალა, ამიერიდგან არასოდეს არც პაპისა და არც ჩემი კეთილის
მყოფელის და საყვარელის პატრებისთვის რაიმე ცუდი არ წამოგცდესო.
1629 წ. აგვისტოს 14-ს მობრუნდა ევროპიდგან თეიმურაზის ნიკიფორე და
მიართვა მეფეს ზემოდ მოყვანილი პაპის წერილი. მისმა მოსვლამ ძრიელ
გაახარა მისიონერები და მათი მისიონის წარმატებასაც დიდად შეუწყო ხელი,
რადგან მოვიდა თუ არა, მიუთხრა მეფეს ის პატივისცემა, რომელიც მიეღო
ევროპაში თეათინელი წესის მღვდელთაგან. შეიტყო თუ არა თეიმურაზმა, მაშინვე
მისიონერებს ბოდიში სთხოვა, ვწუხვარ, რომ თქვენი ვინაობა აქამდე არ ვიცოდი
და ვერ მოგეპყარით იმ პატივით, როგორისაც ღირსნი იყავით; მასთანვე ბრძანება
გასცა, რომ ამას იქით მათთვის ულუფა ეძლიათ. მასთან ფულითაც კარგად შეეწია.
ფული მისიონერებმა ეკკლესიის შემკობას მოახმარეს.
რა ნახა ერმა მეფის ესეთი მიდრეკილება კათოლიკობისად მისიონრებისთვის
მფარველობა, დაუყოვნებლივ მას მიბაძვა დაუწყო. ხალხმა დაუბრკოლებლად
დაიწყო უკლებლივ მათ ეკკლესიაში სიარული. გულმოდგინებით უსმენდა მათ
მოძღვრებას და მისდევდა მათ სწავლასა და დარიგებას. ამას არ კმარობდენ,
ბევრი მათგანი, რაოდნადაც შეეძლოთ, ნივთიერადაც ეწეოდა მისიონერებს.
იმდენი ხალხი ეჩვენებოდა მისიონერებს, რომ, თუმცა იგინი დღე და ღამ
შრომობდნენ მათი სულიერისა და ხორციელის საჭიროების დასაკმაყოფილებლად,
ვერ ასდიოდენ. ამის გამო იძულებული გახდენ, სხვა ახალი მისიონერები
დაებარებინათ რომიდგან. ამის თაობაზე რომას პირველი წიგნი გაგზავნა პატრი
პეტრე ავიტაბილემა და აუწერა, ხალხი რა სიყვარულით ხვდებოდა მათ, აუწყა
ეგრეთვე მისიონის საინტერესო ამბები. სამწუხაროდ თეათინელების ეს პირველი
და საინტერესო წიგნი ჯერჯერობით ვერსად ვპოეთ. ხოლო მისი შინაარსი მოკლედ
მოყვანილია ჩვენ მიერ ზემოდ დასახელებულ ნილოს ისტორიაში. რა ნახა პატრი
ავიტაბილემ რომ მუდამ დღე მატულობდა მორწმუნეთა რიცხვი და სტოვებდენ
ბერძნის სარწმუნოებას და უერთდებოდენ რომის ეკკლესიის წეს-დოგმებს,
სიჭიროდ სცნო მიეწერა რომას, რათა გამოეგზავნათ სხვა მისიონერები, რადგან
შესამუშავებული ვენახი ძრიელ დიდი და ნაყოფიერი იყო. ეგრეთვე აუწყა მეფის
გულუხვობის საქმე, მისი უზომო მფარველობა, რაც იყო უმთავრესი მიზეზი
კეთილის ნაყოფისა, რომელიც გამოიღო მათმა ქართველთა შორის მოღვაწეობამ;
ეგრეთვე ახსენა, რომ მთელ სამეფოში სრული თავის უფლება ჰქონდათ
ქადაგებისა და საცა მიდიოდენ, ყველგან ხალხი აღტაცებით ეგებებოდა მათ.
უსმენდა გულმოდგინებით მათ დარიგებას და დიდ სურვილს აცხადებდენ რომის
ეკკლესიასთან შეერთებისათვის. ამ ამბავმა დიდად გაახარა პაპიცა და
პროპაგანდას კარდინალებიც.
ნიკიფორეს თუ წერილით და თუ პირად ბევრი რამ დააბარეს შესახებ
კითოლიკე სარწმუნოების გავრცელებისა საქართველოში. ესეც შეჰპირდა
ერთგულად ეშრომა ერთობის დასამყარებლად. რა მობრუნდა, მაშინვე შეუდგა
თავის დაპირებათა აღსრულებას. გარნა, სამწუხაროდ, ზედ მიწევნით არ ვიცით, თუ
რა იმოქმედა დაბრუნებულმა კათოლიკობის სასარგებლოდ, რადგან მისი პირველი
რომას მიწერილი წიგნიც დაკარგულია ისე, როგორც მისიონერების პირველი
წიგნები. ის კი ცხადია, რომ მისიონერები მუდამ მისი მადრიელნი იყვნენ. ეგრეთვე
რომა კმაყოფილებას უცხადებს ყოველის სამსახურისათვის, რაც იმან პირველშივე
მიაგო მათ და რაც რომაში აცნობა თავისი წერილით. პროპაგანდაც მას პასუხად
სწერს:
„მამა ნიკოლოზ ერბახს.
„თქვენი სეკრეტართან, ოკტომბრის 22-ს, მოწერილი წიგნი განიხილეს კარდინალებმა პროპაგანდის კრებაში, რომელსაც დაესწრო მათი უწმიდესობაც. პაპმა და კარდინალებმა დიდად განიხარეს, რომ მანდ მშვიდობით ჩასულხართ; ეგრეთვე განიხარეს, რა სცნეს თქვენი მოღვაწეობა მაგ მეფისა და მისი მინისტრების წინაშე მათ სულთა ცხონებისათვის, თქვენმა ღვაწლმა სავსებით გაამართლა ის მოლოდონი, რომელიც ამათ ჰქონდათ თქვენ შესახებ. ამიტომ საჭიროა არ დასცხრეთ და იმავე გულმოდგინებით იშრომოთ, ვიდრე შეერთების საქმე დასრულდებოდეს ისე, როგორათაც ნატრობს მათი უწმიდესობა და პროპაგანდა ღვთის სადიდებლად და მთელის იმ ერის საცხონებლად. ამიტომ ღმერთს ევედრებიან თქვენთვის, რათა მოგანიჭოსთ წყალობა თვისი. დარწმუნებული იყავით, რომ თქვენის კეთილის შრომისათვის ზეცას მიიღებთ დიდ სასყიდელსა. რომით, 1 ივნისისა, 1630.
პაპი თავისს წერილში, რომელიც ნიკიფორეს გამოატანა, სთხოვდა
თეიმურაზს, კათოლიკე სარწმუნოება დიდი ამბით საქვეყნოდ აღეარებინა და
მასთანვე ცდილ იყო, რომ მისი სამეფოს ეპისკოპოსები, მღვდლები და ერიც მის
მაგალითს შესდგომოდენ. როდესაც ამას სწერდა პაპი, ჯერ დაწვრილებით არ
იცოდა საქართველოს ყოველი გარემოება, თორემ ამას იგი ასე ჩქარა არ
მოსთხოვდა. პაპის თხოვნამ თეიმურაზ დიდად დააფიქრა და ბოლოს, ვეღარ
გაბედა ყველაფრის ცხადათ შესრულება იმიტომ კი არა, ვითომ თვით არა სურდა,
არამედ სხვა და სხვა გარემოების გამო, რომელიც იძულებულ ჰყოფდა, ასეთ
საქმეში ძრიელ ფრთხილად მოქცეულიყო. ასეთი გარემოება, სხვათა შორის,
შემდები იყო: ჯერ იგი თავისს ტახტზე კარგად გამაგრებული არ იყო; თუმცა
თავადები მორჩილებდენ, მაგრამ მათ შორის კიდევ მოიპოებოდენ ძრიელნი და
გავლენიანი პირნი, რომელნიც მისი კმაყოფილნი არ იყვნენ და ეძებდენ რაიმე
მიზეზსა, რათა თავიანთი განდგომილების დროშა აემართათ. იმავე დროს,
როგორც ზემოთ ვსთქვით, ბერძნების მღვდელ-მონაზონობა დიდძალი იყო მის
სამეფოში, ისინი არ იშლიდენ ღვარძლის დათესვას, რათა ხალხი აეღელვებინათ
ლათინების წინააღმდეგ იმათ თანაუგრძნობდა ალავერდელიც, რომელსაც დიდი
გავლენა ჰქონდა ყველას წინაშე. თეიმურაზს რომ საქვეყნოდ დაეტოებინა ბერძნის
წესი და შესდგომოდა ლათინის წესსა, უეჭველად ბევრს განხეთქილების მიზეზს
მისცემდა და არა მარტო სასულიერო საქმეებს შეაფერხებდა, არამედ თვით
სამეფო ტახტსაც დიდ განსაცდელში ჩააგდებდაო. თეიმურაზმა ახლა კი სამწუხარო
გამოცდილებით იცოდა, თუ რაოდნათ ძვირად დაუჯდებოდა მას რომლისამე
თავადის განდგომა და გადამტერება. ამიტომ ძრიელ ფრთხილობდა, რათა ასეთი
უბედურების მიზეზი არავისთვის მიეცა. ხოლო იგი ეცადა პაპის მოთხოვნილება სხვა
გზით დაეკმაყოფილებინა. ამას პატრი იაკობ იმ დროს რომაში მიწერილის წიგნით
ესე აუწერს: „მოიფიქრა ამ ყოვლად ბრძენმა მეფემ, რომ საიდუმლოდ აღასრულოს, რათა თავიდგან აიცილოს ყოველი განხეთქილება და შფოთი. ამის გამო დაადგინა საიდუმლოდ წარმოსთქვას სარწმუნოების სიმბოლო, რათა მით გამოაცხადოს თავისი თავი რომის ეკკლესიის შვილად და ესე მისიონერთათვის მფარველობისა და დახმარების აღმოჩენით ხალხი ნელ-ნელა შეაჩვიოს ლათინურს წესსა, რომ შემდგომ უფრო უშიშრად შეიძლოს საქვეყნოდ კათოლიკე სარწმუნოების აღსარება. ამასთანვე თეიმურაზმა დააპირა თავისი გარდაწყველება რომისათვის ეცნობებინა, რათა იქ ამის ერთგულობაზე ეჭვი არავის შეეტანა. გარნა უძნელდებოდა, თავისი ყოველი აზრი წერილობით გამოეცხადებინა, ამიტომ დააპირა ელჩის გაგზავნა, რათა ყველაფერი კარგად აეხსნა. გასაგზავნ ელჩად პატრი პეტრე ავიტაბილეს უკეთესი კაცი ვერვინ ჰპოვა; იმას განუცხადა თავისი აზრი, მიანდო მის მაგივრად გამოეცხადებინა პატივი, მორიდება, მორჩილება და ერთგულება. ეგრეთვე მისცა პაპთან შემდეგი წერილი და გაისტუმრა რომას.
„ჩვენ ბატონს ურბანო მერვეს, უუმაღლესს მწყემსსა.
„თეიმურაზ ხან, ივერიელთა მეფე.
დიდ მადლობას ვუძღვნით თქვენს უწმიდესობას თქვენის ლოცვა-
კურთხევისათვის. მივიღეთ თქვენის უწმიდესობის წერილი პატრი პეტრე და პატრი
იაკობ თეათინელი მონაზონებისაგან. როგორც იყო ამ ხანებში ესენი მშვიდობით
მოვიდენ აქ, ვითარცა სანატრელ იყო. ჩვენც ეს მამები დიდის სიამოვნებით და
წმიდა ამბორისყოფით მივიღეთ და მივაგეთ ყოველნაირი პატივი: არ დავზოგეთ
არა ვითარი სამსახური რაც კი მათ ეჭირებოდათ. ეგრეთვე ვუბოძეთ საუკეთესო
ადგილი თავიანთ სადგომოდ და ერთი ეკკლესიაც, რათა თავის უფლად იყვნენ და
ღმერთი ადიდონ დღე და ღამ ღვთის ტაძარში; ყველა ჩვენ ქვეშევრდომთაც
ვაცნობეთ ჩვენი სურვილი, რომ გვნებავს ამ მამებმა უშიშრად და თავისუფლად
აღასრულონ ღვთის მსახურება თავიანთი სჯულისა და წესისამებრ, რათა არავინ
გაბედოს მათი შეურაცხყოფა და რაიმე ვნების მიყენება. მასთანვე ვუბრძანეთ
ყველას, რომ მათ მოეპყრან კრძალვით, გულუხვად ემსახურონ და აღმოუჩინონ
შემწეობა, რათა უფრო ადვილად ემსახურონ ღმერთსა და ილოცონ ჩვენთვის.
„რაიცა შეეხება, უნეტარესო მამაო, თქვენს წერილსა, რომლითაც გვითვლით
ჩვენის ერითურთ გულმოგინედ და მორჩილებით მოუსმინოთ ამ მამებს მოძღვრება,
მტკიცედ და შეურყევლად დავრჩეთ ქრისტეს სარწმუნოებისა და უფლის გზაზედ,
ამისა უნდა მოგახსენოთ, რომ ყოვლის მპყრობელ ღმერთს მუდამ ჟამ მადლობას
ვწირავთ, რადგან, დიდი კოსტანტინეს დროდგან ვიდრე აქამდე, ქრისტეს
სარწმუნოება და მისი სიყვარული ისე შეუცვლელად დავიცევით, თითქოს ღვთის
მიერ ჩვენს გულში ღრმად აღბეჭდილი ყოფილიყოს ის სიყვარული და ის
სარწმუნოება. მართალია, ჩვენი სამეფო 1614 წლიდგან ვიდრე 1628 წლამდე
ხელში ჩაუვარდათ უწყალო სპარსელებს რომელთაც ერთიან მოაოხრეს და
ყოველგვარი უბედურება შეამთხვიეს, მაგრამ მაინც კი სარწმუნოება შეურყევლად
და მტკიცედ დაიცვა. ჩვენც დიდათ ვიმეცადინეთ, რათა არავითარი მწვალებლობის
შეცდომილება შემორეოდა ჩვენს სარწმუნოებას ეგრეთვე დიდი სასოება გვაქვს
ღვთისა, რომ ამავე სარწმუნოებაში მტკიცედ დავრჩეთ და განუხრწნელად
დავიცვათ იგი ვიდრე ქვეყნის აღსასრულამდე. ამას ვსასოებთ მეტადრე ახლა,
როცა ღვთის წყალობით და თქვენის უწმიდესობის მამობრივის ლოცვა-კურთხევით
მშვიდობიანათ ვიმყოფებით ჩვენს სამეფოში. აი, ეს ქრისტიანე სირწმუნოება იყო
მიზეზი იმისა, რომ ერთხელ დედა ჩვენი წავიდა სპარსეთის მეფესთან
სათხოვნელად, რომ ყველა მის ხელში ჩავარდნილ ქართველებს, რომლებსაც
სარწმუნოების უარი ეყოთ, შესძლებოდათ თავისუფლად და უშიშრად დაბრუნებულ
იყვენ სამშობლოში და შესდგომოდენ თავიანთ უწინდელ სარწმუნოებას. მაგრამ,
საუბედუროდ, სულ სხვა მოხდა; იმ უსჯულო სპარსელების მეფემ, რა ვერ დასძლია
მისი სიმტკიცე და სიყვარული ხორცის სიწმიდისა და სარწმუნოებისათვის ჯერ
დაატყვევა, შემდგომ თუ ჩემზე და თუ დედაჩემზე გაბრაზებულ-განძვინარებულმა
მეფემ და მისმა ულმობელმა ერმა მწარედ დაუწყეს ტანჯვა მას და ასე დატანჯულმა
სული განუტევა. ერთი წელიწდია, რაც ისპაჰანიდგან წმიდა აგვისტინეს წესის
ყოვლად პატივცემულმა მამა ამბროზიომ მოგვიტანა მისი გვამის ნაწილები. ამ
სიკეთისათვის ჩვენც უხვად დავასაჩუქრეთ მამა იგი: მივეცით მამული, რათა
საცხოვრებლად საკმაო შემოსავალი ჰქონდეს, ეგრეთვე ვუბოძეთ ადგილი, რათა
შესაფერი ეკკლესია აიშენოს და როგორც სასუფეველის სავანეში, მუდამ ილოცოს
ჩვენთვის.
„რაც შეეხება ჩვენის სამეფოს აწმყო მდგომარეობას, ძრიელ სამწუხაროა.
თვით ეს თიათინელი მამებიც თვალით ხედვენ თუ ხისა და თუ ქვის შენობათა
ნანგრევებსა. ამის შესახებ ყველაფერს თვითვე მოახსენებენ თქვენს უწმიდესობას.
მაგრამ ყველაზე უფრო სატირელ მდგომარეობაში ჩვენი ეკკლესიებია, რადგან
მტრებმა არა მარტო წაიდეს ძვირფასი წმიდა ჭურჭლები, არამედ ყველა
შესამოსლები, სამკაულები და თვით ხატებიც კი წაიღეს და ასე ერთიან გაძარცვეს.
ამისგამო დიდად ვევედრებით თქვენს უნეტარესობას, ხსენებულ მამებს უშოვნოთ
ყველა ეს, რაც ეჭირებათ თავიანთი ეკკლესიის საჭიროებისათვის და
შესამკობლად, რათა უმეტესის სიადვილით გაეხსნასთ გზა სანატრელის
შეერთებისათვის. დასასრულ, უკეთუ ჩვენში თქვენი უწმიდესობისათვის რაიმე
სამსახურის მიგება შეგვიძლია, გთხოვთ გვიბრძანოთ და, რაც კი შეგვიძლია,
ვეცდებით, ყოველივე მაშინვე აღვასრულოთ, რათა სიკეთისათვის მაგიერი
მოგაგოთ. საქართველოთი, 5 იანვარს, 1629 წ.".
ეს თარიღი შეცდომით უნდა იყოს, ამის ნაცვლად უნდა იყოს 1630 წ., რადგან
მისიონერები გორს მოვიდენ 14 დეკემბერს 1628 წ. შეუძლებელია, პატრი პეტრე
20 დღის შემდგომ გაბრუნებულიყო იტალიას. ყოველი გარემოება გვიჩვენებს, რომ
პ. პეტრე გაბრუნდა იტალიას, არა მაშინვე, არამედ რავდენისამე ხნის შემდგომ.
ლამბერტი მის გორიდგან გაბრუნებას სდებს 3 აგვისტოს 1630 წ. ამის მსგავსი
წერილი გაატანა აგრეთვე პროპაგანდისათვის.
იმ წერილთან ზაქარია კათალიკოსმაც გაგზავნა წერილი პაპთან და
პროპაგანდასთან. წერილები არ მოგვყავს, რადგან ბევრი არაფრით განსხვავდება
თეიმურაზის წერილებისაგან. მათში მხოლოდ შესანიშნავი ის არის, რომ
კათალიკოსი პაპს სთხოვს შესამოსლებს და ბარძიმებს საქართველოს
გაღარიბებულის ეკკლესიისათვის.
პატრი პეტრე ავიტაბილე რა ჩავიდა რომას, პაპს ვრცელი მოხსენება
წარუდგინა საქართველოს მდგომარეობის შესახებ თუ მოქალაქობრივ, თუ
სარწმუნოების მხრივ. ერთი მოხსენება მოყვანილია კლემენტე გალანოს წიგნში,
რომელიც აღწერილია სომხის ეკკლესიისა და რომის ეკკლესიის შეერთების
შესახებ. ხოლო პაპს თეიმურაზ მეფისა, სხვათა შორის, ეს მოახსენა:
„1, თეიმურაზის ერთგულება რომის მამამთავრისადმი, ეგოდენია, რომ, როცა,
შეიტყო თავის სამეფოში მოსვლა მის მიერ წარგზავნილ მღვდლებისა ერის
სულიერად აღზრდისათვის, გამოუთქმელის სიხარულით აღივსო და მიიღო იგინი
დიდის პატივით. კათოლიკე სარწმუნოებისადმი თავისი მიდრეკილება იმითი
გამოაცხადა, რომ, როდესაც იქ მყოფმა ბერძნებმა რომაელების სახელი გაიგონეს,
დაიწყეს შფოთი და უნდოდათ სწრაფად განეძევებინათ მისიონერები მთელი
სამეფოდგან, მხნედ დაიფარა პატრები ბერძნებისაგან, ზოგს მათგანს ძრიელ
დაემუქრა და ზოგიც დასაჯა; ერთხელ ისე გაცხარდა, რომ ხელი დაიდო ხმალზედ
და ამოძრობას უპირებდა, თანაც დაიძახა: მირჩევნია თქვენ ყველა აქ მყოფი
ბერძნები ამოგწყვიტოთ, ვიდრე ერთი ამ მონაზონთაგანი გავდევნო ჩემი
სამეფოდგანო. ბოლოს იმ ბერძნებს მწვალებლები უწოდა.
„2, მეტად დიდი ნიჭიერი და განსწავლული კაცია; კარგად იცის ძველი და
ახალი აღთქმა (საღვთო წერილი), კრებათა და წმიდა მამათა წერილებიც.
„3, ბერძნებს თუმცა წინად მისთვის ერჩიათ, რომ ჩვენთან არ ებჭო სული
წმიდის გამომავლობის შესახებ და თან ეთქვათ, რომ ისინი, ესე იგი ჩვენ,
ფილოსოფიაში ძრიელ გამოცდილი არიანო, ამიტომ ადვილად შეუძლიათ
მოატყუონ კაცი თავიანთის ფილოსოფიურის ბჭობითა; მაგრამ დიდის სიამოვნებით
ბჭობდა ხან ჩვენთან და ხან ბერძნებთან. ერთხელ სთხოვა ბერძნებს, რათა
მისთვის განემარტებინათ, ლათინებს სული წმიდის გამომავლობა როგორ სწამთო;
როცა განუმარტეს, მაშინ უთხრა: სწორედ მეც ეგრე მწამს და კარგად რომ
სცნობდეთ და გესმოდესთ ის, რასაც ასწავლით, დარწმუნებული იყავით, რომ
თქვენც ლათინების აზრისა იქნებოდითო.
„4, ლათინებზე მეტად მაღალისა და კაი აზრის არის, მათ სახელს დიდის
მოწიწებით ახსენებს ხოლმე და მათ უწოდებს სახარების და ღვთის სამსახურის
ერთგულ და ჭეშმარიტ დამცველებს. ხალხს ავედრებს წმიდა საიდუმლოთა ხშირად
მიღებას და ყოველდღივ წმიდა წირვას ესწრება. ძრიელ უკვირს, რომ კათოლიკები
ისე მტკიცე და თავგანწირულნი არიან ქრისტეს სარწმუნოების გავრცელებისათვის
და რომ მზად არიან ამისათვის თავი დასდონ და სისხლი დაღვარონ ხოლმე.
„5, ვინაიდგან დედა მისი იმდენათ კეთილმორწმუნე იყო, რომ სპარსეთის
მეფის ბრძანებით, სარწმუნოების გამო სისხლი დაღვარა საკვირველის მხნეობით,
ამიტომ დიდი იმედია, ესეც განათლდეს ზეციერის მადლით, რათა დაუტევოს ძველი
შეცდომილების გზა და თავისი ერითურთ შეუერთდეს რომის ეკკლესიას. იმდენათ
უფრო მოსალოდნელია, რომ ღვთის განგებულებით რომაელი მისიონერები
მოვიდენ ამის სამთავროში იმ დროს, როდესაც იქაურობა მთლად გავერანებული
იყო და როდესაც კაცობრივი სიბრძნე ურჩევდა საქართველოს სხვა სამთავროებში
მოსულიყვნენ, ვიდრე მის სამეფოში .
„6, ამ საერთო შეერთების იმედს ისიც გვაძლევს, რომ მისი ერის უმეტესი
ნაწილი ძრიელ მიდრეკილია კათოლიკობისა და რომის წესებისადმი, ასე რომ,
როდესაც ჩვენს ქადაგებას ისმენენ და წირვა-ლოცვას ესწრებიან, ცრემლ
მორეულნი ყურად იღებენ ამ ეკკლესიის წესებს და მისის სიყვარულით
აღტაცებულნი არიან.
მისიონერმა კარდინალებიც ნახა, მათაც მოახსენა ყველაფერი და დაარწმუნა,
რომ თეიმურაზ მეფე, დედოფალი, საქართველოს კათალიკოსი და მრავალი
ქართველობა რომის ერთგული და მორჩილი არიო. შემდგომ აღჭურვილმა მათის
წყალობით პატრი პეტრემ ბევრნაირი საჭირო უფლება და ეგრეთვე ნივთიერი
შემწეობაც მოიპოვა. სხვა უფლებათა შორის იმის ნებართვაც გამოიტანა, რომ
საქართველოში მისიონერებს ლათინური არა მარტო ლოცვები, არამედ თვით
ლათინური წირვაც ქართულს ენით ეთქვათ, ისე როგორც ნახჩევნის სომხის
კათოლიკებს ჰქონდათ ნება ლათინურის წესის სომხურის ენით აღსულებისა.
აქ საჭიროდ ვსთვლით პატრი პეტრეს მგზავრობისათვის სიტყვა ცოტას ხნით
შევაჩეროთ და მის ახალ ამხანაგებს ყურადღება მივაქციოთ.
როგორც ზემოდ მოვიხსენიეთ მისიონერები მოვიდენ საქართველოში თუ არა,
მალე აცნობეს რომაში მშვიდობით ჩამოსვლა, თეიმურაზის მიერ კარგად მიღება და
ერის მიდრეკილება კათალიკობისადმი. როგორც შემდეგი დროის წერილებიდგან
სჩანს, მეფეს და კათალიკოსსაც მისიონერებთან ერთად წერილი მიუწერიათ
რომაში. ეს პირველი წერილები დაკარულია და ჯერაც მათი კვალისათვის არ
მიგვიგნია. ამ პირველის ამბავის მიწერისათანვე გამოითხოვეს სხვა ახალი
მისიონერები. პროპაგანდამაც საჩქაროდ მოამზადა ორი მისიონერი იოსებ ჯუდიჩი
და არქანჯელო ლამბერტი, რომლებიც 18 ოქტომბერს 1630 წ. წავიდენ მესინას,
რათა იქიდგან დასდგომოდენ აღმოსავლეთის გზას საქართველოში
შემოსასვლელად. არც მათი მგზავრობა იცოდა პატრი პეტრემ და არც ამის რომას
გაბრუნება იცოდენ იტალიაში, ისე რომ მალთაში შეხვდა პეტრე ავიტაბილე იმ ორ
ახალ მისიონერს, რომლებიც ერთმანეთს მალე განშორდენ. რა გამოიარეს
არზრუმში, მრავალნი ქართველნი ნახეს, რომლებიც იქ ცხოვრებდენ და
რომლებსაც ჰყავდათ თავიანთი ქართველი ეპისკოპოსი აზრუმელად წოდებული8.
ისინი ჩავიდენ გორს 12 მაისისას 1631 წ. მათი მოსვლა ყველასათვის სასიხარულო
შეიქმნა. ორი დღის შესვენების შემდგომ ენახულნენ მეფეს, რომელიც იყო
საპორწელში (Saporzeli), გორიდგან ერთი დღის სავალზე, სადაც მოელოდა
ქუთაისის მეფეს ალექსანდრეს, რომლისათვისაც უნდა მიეთხოვებინა თავისი
დაქვრივებული ქალი, ზურაბ ბეგის ნაცოლარი. იქ მეფესთანვე მოსულ იყვნენ,
ქორწილზე დასასწრებლად, დიდძალ თავად-აზნაურობას გარდა, ზაქარია
კათალიკოსი, ეპისკოპოსები და მონასტრის წინამძღვარნი. მისიონერებმა,
ჩვეულებისამებრ, ჯერ მიუგზავნეს მეფეს საჩუქრები: ერთი შვენიერი სამზილიანი
საათი, რომელიც ჩარექებსაც რეკდა, რავდენიმე მწვანე და ოქროცურვილი შუშის
ჭურჭელი, ოთხი მშვენირი ხატი, საუცხოვო სარკე, რავდენიმე კრიალოსანი და ორი
წყვილი ხელთათმანი. მოგზაურს პეტრე დელლა-ვალლესაც გამოეტანებინა
თეიმურაზისათვის სათავაზებლად ერთი მშვენიერი წმიდა გიორგის ხატი,
აბრეშუმით და ოქროთი შემკული და ერთიც ძვირფასი კრიალოსანი
დედოფლისათვის. ეგრეთვე დედოფალსაც მიართვეს სარკე, მოქარგული
ხელთათმანები და ბევრი სხვა და სხვა კრიალოსნები. შემდგომ ამისა წარსდგნენ
მეფის წინაშე, რომელმაც, დიდებულთა თანადასწრებით, მიიღო დიდის
სინარულით და მადლობა მოახსენა საჩუქრებისათვის; ეგრეთვე დიდათ დაუმადლა,
რომ ყოველგვარი შეწუხება გამოიარეს, რათა მის სამეფოში მოსულიყვნენ. მეფემ
იგინი მაშინვე სადილად მიიწვია, ყველას თავს დასხა: მარჯვნივ იგინი და მარცხნივ
იქ მყოფი ეპისკოპოსები. ეგრეთვე სთხოვა მათ, რომ იქ დარჩენილიყვნენ თავისი
ქალის ქორწინებამდე, მაგრამ მათ არ ინებეს და მალე გამობრუნდენ გორს. მეფეს
გარდასცეს ორი წერილი ერთი პაპისა და ერთიც პროპაგანდისა. პაპის წიგნი ვერ
ვპოვეთ და არც ვიცით, თუ რა იყო მისი შინაარსი. მხოლოდ პროპაგანდის შემდეგი წიგნი გვაქვს ხელში.
„ივერიის, ანუ გიორგიანების მეფეს.
„ჩვენმა წმიდა პაპმა და პროპაგანდის კარდინალებმა, თქვენმიერ გამოცხადებულ გულკეთილ პატივსა და შეწყნარებაში, რომლითაც მიიღეთ მანდ მოსული თეათინელი პატრი პეტრე და მისი ამხანაგნი, სცნეს უწინდელი დიდიხნის სიყვარული, რომელიც ქართველ ერს აქვს წმიდა სამოციქულო საყდრისადმი, და ეგრეთვე ის პატივი, რომელიც აქვს თქვენს ხელმწიფებას ამავე საყდრისა და ხსენებული პროპაგანდის კრებისადმი, ვინაიდგან ასე უფრო იმისთვის მოეპყარით, რათა უმეტესად შესწევნოდით მაგ მოძღვრებს. თქვენი საქციელი უფრო შესანიშნავი იმითია, რომ ეს ჰყავით თქვენის სამეფოს თვით ისეთი არეულ-დარეულობის დროს, როდესაც მოსალოდნელი არც კი იყო, რომ ასეთის გულკეთილობის თვალი გქონოდათ. პაპმა და პროპაგანდამ რა სცნეს თქვენი მეგობრული საქციელი, დიდათ კმაყოფალი დარჩნენ და პაპმა სამადლობელოდ
ინება თქვენთან განსაკუთრებულის წიგნის გამოგზავნა და პროპაგანდამ თქვენი
ხელმწიფებისადმი დიდის მადლობის მოხსენება. ალბად ღვთის განგებითაა, რომ
ხსენებულ მამათა მისიონს ასე კეთილად დაუხვდენ, რათა იმათაც ანუგეშონ და
სულიერი შემწეობა აღმოუჩინონ ერს, რომელიც ეგოდენ შეწუხეაშია. ამიტომ პაპმა
და პროპაგანდამ ინებეს ამ მისიონერებს ორიც მიუმატონ პატრი იოსებ ჯუდიჩი და
პატრი არქანჯელო ლამბერტი, რომლებიც არიან ცხოვრებით და ზნეობით
სამაგალითონი, გაწვრთნილნი სხვა და სხვა საგნებში და უფროსიერთად საღვთის-
მეტყველოში მეტად დახელოვნებულნი. ამიტომ ესენი შეიძლებენ მაგ ორი
მოძღვრის მაგივრობა გასწიონ და საჭირო სულიერი სამსახური გაუწიონ მაგ ძველ
საქრისტიანოსა, თუ ვინიცობაა მათ სიკვდილი, ანუ სხვა რამ დიდი უბედურება
ეწიათ, რაც აგრე მოსალოდნელია ამ ჩვენს საწუთრო ცხოვრებაში. აწ ჯერ არს,
რომ თქვენმა ხელმწიფებამ მიხედოს სახიერების თვალით არა მარტო მათ დიდის
ხნის გზავრობისაგან შეწუხებას, არამედ იმ სიყვარულსაც, რომლითაც სამოციქულო
საყდარი ჰგზავნის მათ, მხოლოდ იმ აზრით, რომ მაგ ერის სულთა შეეწივნენ და
გაუადვილონ განხორციელება იმ წმიდა მიზნისა, რომლისათვისაც წმიდა კრება
მუდამ ფხიზლობს და შრომობს. დარწმუნებული ბრძანდებოდეთ, რომ თქვენის
ხელმწიფების ესრედ ქველმოქმედების საქმეს ყოვლის მპყრობელი ღმერთი
დააგვირგვინებს დიდებით სააქაოს წინაშე ყოველთა ქრისტიანეთა და შემდგომ
საუკუნო ცხოვრებაშიაც; ეგრეთვე სამოციქულო საყდარიც თქვენ მარადის
მადლობით მოგიხსენიებსთ. დანარჩენს კრების მაგიერ მოგახსენებენ ხსენებულივე
მისიონერები. რომით, 31 აგვისტოს 1630 წ.
ამ ორმა მისიონერმა ზაქარია კათალიკოსსაც მოუტანეს საჩუქრად ერთი
საეპისკოპოსო ძვირფასი თვალ-მარგალიტით მოჭედილი მიტრა და ერთიც
ოქრომკედის ძვირფასი ფილონი, მაგრამ ორივე ლათინურის ფორმისა. რა
საკვირველია, არც ერთი გამოადგა კათალიკოსს, ამიტომ ორივე უთავაზა
თეიმურაზ მეფეს. ეგრეთვე ამასაც გადასცეს პაპისა და პროპაგანდის წიგნი. პაპის
ამასთან მოწერილი წიგნიც დაკარგულია, ხოლო პროპაგანდის წიგნი აი ეს არის:
„საქართველოს პატრიარქს.
„თქვენის მეუფების წერილი, სავსე სიყვარულით წმიდა საყდრისადმი და
ეგრეთვე პატივისცემით, რომელიც აღმოუჩინეთ თეათინელ მოძღვრებს,
პროპაგანდის კრებაზე განიხილეს და მეტად სასიამოვნოდ დაურჩათ პაპსა და
კარდინალებს, რომელთაც ქება შეასხეს თქვენს გულმოდგინებასა და
გულმხურვალებას. ამიტომ საჭიროდ დაინახეს, პაპმა განსაკუთრებულის წერილით
და კარდინალებმა ამ წიგნით პატივი გცენ და გამოუთქმელი მადლობა მოგახსენონ.
ვინაიდგან პროპაგანდამ თქვენს მეუფებაში ჰპოვა ეგოდენი გულმოდგინება და
სიყვარული მაგ ერის სულის ცხონებისათვის თანა მოღვაწეობის გამო, ამიტომ
რათა უფრო ნაყოფიერი ჰყოს ეგ თქვენი ერთგულება, ინება და გზავნის მანდ პატრი
იოსებ ჯუდიჩის და პატრი არქანჯელო ლამბერტის თეათინელებს, რომლებიც
სამაგალითო არიან მოძღვრებით და ცხოვრებით, რათა თქვენის მფარველობით
უფრო ხელი შეუწყონ ერის ცხონების საქმეს და შეიძლონ საჭირო სულიერი
სამსახურის გაწევა, მეტადრე მაშინ, თუ ვინიცობაა მანდ მყოფ თეათინელებს
სიკვდილი, ან სხვა რამ უბედურება ეწიათ. აწ ინებეთ და აღმოუჩინეთ მათაც თქვენი
მოწყალება და მფარველობა და ყოველგვარი შემწეობა, რაც კი საჭირო იქმნეს
სულთა ცხონებისათვის. გარდა ამისა, რომ ესეთი თქვენი სიკეთე დიდათ სათნო
საყოფელი იქმნება ღვთისათვის, პაპი და კარდინალებიც სამუდამოდ თქვენნი
მადლობელნი იქმნებიან, არას დროს დაივიწყებენ თქვენს ამაგს და კიდეც
ეცდებიან, სამაგიერო მიაგონ თქვენს მეუფებას. ყოველისფერს უკეთესად
მოგახსენებენ თვით ეს მისიონერები. რომით, 31 აგვისტოს, 1630".
ამ წიგნთან ერთად გამოუტანებიათ რომიდგან ერთი წიგნი საქართველოს
მიტროპოლიტთანაც, მხოლოდ საქმე ის არის, რომ გამოურკვეველი რჩება, ეს
მიტროპოლიტი რომელი უნდა იყოს, საქართველოსი თუ კახეთისა? ამ დროს
საქართველოს მიტროპოლიტი სრულებით არ არის მოხსენებული მისიონერების
წერილებში და არც ისა სჩანს, მისიონერებს რაიმე მიმართობა ჰქონდათ მასთან თუ
არა. ხოლო, ის კი ვიცით, რომ კახეთის მიტროპოლიტთან ალავერდელთან
დაახლოვებულნი იყვნენ. მაგრამ, როგორც ზემოდ ვსთქვით, ალავერდელი
პირველად კაის თვალით არ უყურებდა მისიონერებს და მათზე გადამტერებულ
ბერძნებს თანაუგრძნობდა; ისიც ვიცით, რომ ალავერდელი ფარულად ცდილა
ესენი თეიმურაზისათვის მოეშორებინა. არა სჩანს, ამას რაიმე სიკეთე ექნას
მისიონერთათვის, მაშასადამე არც პრაპაგანდა მოსწერდა უსაბუთოდ ასეთ
სამადლობელ წერილს. ვინაიდგან მისიონერების პირველი წიგნები არა გვაქვს
ხელში, ამიტომ, შეიძლები ვსთქვათ, რომ ალავერდელმა პირველად მისიონერებს,
თუ ნივთიერად არა, მოქალაქობრივად მაინც რაიმე სიკეთე უყო, რადგან პატივს
სცემდა მისიონერებს, რომელნიც განათლებულ-განსწავლულნი პირნი იყვნენ.
ამიტომ ჩვენა გვგონია, რომ ეს წერილი ალავერდელ მიტროპოლიტთან უნდა იყოს
მოწერილი.
„საქართველოს მიტროპოლიტს.
„პროპაგანდის კრების კარდინალებმა თეათინელ მოძღვართა მანდაური
მისიონის წარმატება და საზოგადოდ მათი ყველა კაი ამბავი ჩასთვალეს ცხად
ნიშნად იმისა, რომ მაგ მისიონს ყოვლის მპყრობელი ღმერთი განსაკუთრებით
სწყალობდა. ამათ იმედი ჰქონდათ, მანდაური ერიც მიიღებდა მისიონერებს
პატივით და სიყვარულით, მაგრამ ის კი არ ეგონათ, რომ თქვენი მეუფება ეგოდენ
პატივსა და სიყვარულს აღმოუჩენდა. ამიტომ ჩვენმა ბატონმა კარდინალებმა
ინებეს, რათა განსაკუთრებითი მადლობა მომეხსენებინა თქვენთვის მათი
სახელით, რასაც სიხარულით ვასრულებ ამ წერილის საშუალებით. თქვენმა ქცევამ
ისინი დაარწმუნა, რომ სავსებით ზრუნავთ თქვენდამი მონდობილის ერის
ცხონებისათვის; ამიტომ ინებეს გამოგზავნა თეათინელთა პატრი იოსებ ჯუდიჩის და
არქანჯელო ლამბერტისა, რათა არა მარტო მოუარონ სულიერად მაგ ერსა,
არამედ, სიკვდილის, ანუ სხვა რამ უბედურის შემთხვევის დროს, დაიჭირონ მანდ
მყოფის მისიონერების ადგილი. მაშ კეთილ ინებეთ, ნახეთ ესენი და სიამოვნებით
მოუსმინეთ, ეგრეთვე ხელი შეუწყეთ, რათა შეიძლონ ღვთის სამსახურის მანდ
უფრო ადვილად შესრულება. ესეთი თქვენი შემწეობა დიდათ სათნო საყოფელი
იქმნება პაპისათვის და ჩვენთა ბატონთა კარდინალთათვის, მაგრამ ყველაზე
უფრო მეტად სათნო საყოფელი იქმნება ღვთისათვის. ვავალებ ზემოხსენებულ
მამებს, პირადად უფრო ბევრი რამ მოგახსენონ. რომით 31 აგვისტოს, 1630 წ.".
ზემოდ ბევრ გზის დასახელებულ მონაზონს ნიკიფორე ერბახს საქართველოში
ყველაზე დიდი გავლენა ჰქონდა თავისი სიტყვითა და საქმით, ამიტომ რომიდგან
მასაც სწერენ განსაკუთრებით და იმ ორი მისიონერის თავს მას აბარებენ:
„მამა ნიკიფორე ერბახს.
„ვინაიდგან პროპაგანდის კრებამ კარგად დაიხსომა თქვენი ბრძნული
მოქმედება და განსაკუთრებული გულმოდგინება, რაიცა აქ ყოფნის დროს
გამოიჩინეთ საქმეთა წარმოებაში, მანდ მისიონის დასახმარებლად გზავნის რა
პატრი იოსებ ჯუდიჩის და არქანჯელო ლამბერტის, ისარგებლა ამ შემთხვევისაგან
და ინება გაგახსენოსთ თავისი თქვენდამი პატივისცემა და სიყვარული; მასთანვე
გავედრებს ამ მამებს და გთხოვს, თქვენც ხელი შეუწყოთ მათ მოძღვრებას და
ერთგულებას, რათა მაგ სამეფოში შეიძინოთ ერი და მიაგოთ სამსახური წმიდა
საყდარსა, რომლის პატივისათვისაც თავს იდევით ეგრეთი შორი და
განსაცდელიანი მგზავრობა და რომელმაც თქვენი სახელი საქებური გახადა. მათვე
ვანდობ, რათა პირადად ყველაფერი მოგახსენონ. რომით, 31 აგვისტოს 1630 წ.".
ესეთი თავის გასაცნობელი წიგნები უნაყოფოდ არ დარჩენილა. ახალ მისიონერებს საჭირო მფარველობა არ აკლდათ, ამიტომ ერთგულად შეუდგნენ ხალხის გაკათოლიკებისათვის ცდასა და შრომას.
მისიონერებმა გორში თეიმურაზის მიერ ნაბოძარის ეკკლესიის შეკეთება
დაასრულეს და წმიდა პეტრეს ეკკლესია უწოდეს. მერმე სანამ ქართულს
შეისწავლიდენ, ქადაგება თათრულის ენით დაიწყეს. ხალხი ისე ბლომად მოდიოდა
რომ ეკკლესია ვეღარ იტევდა, ყველანი დიდის გულმოდგინებით უსმენდენ და
მოწიწებით მისდევდენ მათ სწავლა-დარიგებას. ამის შესახებ ერთი ყურადსაღები
წერილი გაუგზავნიათ რომას. ის წერილი ხელთა გვაქვს, მაგრამ უთარიღო და
ხელმოუწერელია. ხოლო ვფიქრობთ, ლამბერტისა იყოს, 1632 წ. გაგზავნილი.
წერილში ეს გარემოებაა აღწერილი: „ქართველები, რომლებსაც ჩვეულებად არა
აქვსთ ეკკლესიაში ხშირად სიარული, როდესაც კი მოდიან, ძრიელ უხამსად
იქცევიან, ჩვენის მამების ქადაგებით, სულ მთლად გამოიცვალნენ. მისიონერებმა
ჩააგონეს, თუ რაოდენის მოკძალებით და პატივით უნდა იყვნენ ხოლმე ღვთის
სახლში. ამიტომ ახლა ხშირად მოდიან ჩვენთან და მოკრძალებით ესწრებიან
ყველაფერს; ღვთის სიტყვას სასოებით ისმენენ და გვემორჩილებიან; წირვაზე და
სხვა ღვთის მსახურებაზე დიდის მოწიწებით და კრძალვით დადიან. ასე რომ
ერთიანად გამოიცვალნენ და ის აღარ არიან, რაც უწინ იყვნენ, რაიცა ცხადად
მოწმობს, თუ რაოდნად იმოქმედა მათზე ღვთის ძლიერებამ და მადლმა...
ქართველები, რა ხედვენ, მეფე-დედოფალი და პატრიარქი ესდენ დიდ პატივსა,
გულკეთილობას და სიყვარულს უცხადებენ ჩვენს მისიონერებს, ამნაირის
მაგალითით წაქეზებულნი, ცდილობენ მათ მიჰბაძონ და მათსავით მოეპყრან
პატრებს. ეს ხალხი ჩვენდამი პატივისცემისა და მორჩილების გამოცხადებით
ცდილობს მეფესა, დედოფალსა და პატრიარქს აამონ და მათი გული მოიგონ.
ეგრეთვე როდესაც მეფე მათ ავედრებს მისიონერებსა და ეუბნება ისე მოეპყარით,
როგორც წმიდა კაცებსაო, იმათ მეფის ესეთი დავედრება ბრძანებად მიაჩნიათ და
მოვალედ სთვლიან თავიანთ თავს, დაემორჩილონ მისიონერებს და დაიცვან მათი
დარიგებანი. ამიტომ სასიქადულოდ მიაჩნიათ პატრების მიცემული დარიგების
ერთგულად ასრულება”.
პატრი პეტრე ავიტაბილემ რა მიიღო საქართველოში წამოსაღები. საჭირო
წერილები და აგრეთვე რაც კი სჭიროდა, დაუტევა რომა და შემოიარა იტალიაში
თავისის წესის მონასტრები, რათა საქართველოსთვის ახალი მისიონერები ეშოვნა.
მოკლე ხანში წამოსაყვანად შეჰკრიბა ექვსი. მოძღვარი: პატრი იერონიმე კარაფა,
პატრი ქრისტეფორე კასტელი, პატრი ჯუსტო პრატო, პატრი ანტონ ჯარდინა, პატრი
სერაფინო ფილენჯიერი და პატრი ვინჩენცო კარაფა; იმათთანვე იყვნენ ორნი
მორჩილნი ძმანი: ძმა გაითანო ქორლიტო და ძმა მათე ფლორენო. მისიონერები
თავიანთ წერილებში ზოგჯერ ამ ექვსის მღვდლის მაგიერად იხსენიებენ მარტო
ოთხ მღვდელს. ესენი ყველა ერთად პატრი ავიტაბილესთან მესინიდგან 9
ოკტომბერს, 1631 წ. წამოვიდენ და ჩამოვიდენ გორს 10 ივლისს 1632 წ. როგორც
წინა მგზავრობაში, ისე ახლაც ოსმალებმა დიდი შეწუხება მიაყენეს, ისე რომ
სიკვდილს ძლივს გადაურჩნენ. რაც ჰქონდათ, ყველაფერი გზაში წაართვეს, გარდა
ცოტაოდენი ფულისა, რომელიც შემთხვევით გადარჩა ოსმალების გაუმაძღრობას.
აზრუმს რომ მოვიდენ, იქ ცოტა სული მოითქვეს, სომხებისაგან შემწეობა მიიღეს და
მათგან სახარჯო ფულიც ისესხეს. იქიდგან ტფილისში მომავალს ქარავანს
გამოჰყვნენ. აზრუმიდგან საქართველოში შემოსასვლელად ორი გზა იყო, ერთი
ყარსით და მეორე არტაანით. ორსავე ადგილს ოსმალები მგზავრებს ხარჯს
ახდევინებდენ. ქარავანი არტაანის გზით წამოვიდა, მაგრამ არტაანს არ შეიარა,
სხვა გზით აუხვია, რათა ხარჯი არ გადაეხადა.. ქარავნის წინამძღვრები ტფილისის
მცხოვრები სომხები იყვნენ. ეს რა შეიტყო არტაანში მყოფმა გამაჰმადიანებულმა
ქართველმა საფარ ფაშამ (ახალციხის ათაბეგია, მაგრამ იმ დროს ახალციხე
სპარსელებს სჭერიათ და არა ოსმალებს, ამიტომ ის ფაშა არტაანში ყოფილა),
საჩქაროდ გაგზავნა ჯარი და მთელი ქარავანი და მასთან ერთად ის პატრებიც
დაატყვევა. იმ დროს ფაშის მკურნალი იყო ერთი ფრანგი, ივანე პორსელი,
პატრების ნაცნობი. იმან რა ნახა პატრები, მაშინვე ფაშას გააცნო, თუ რა პატიოსანი
პირნი იყვნენ. ფაშამაც დიდად პატივი სცა და უკანვე დაუბრუნა, რაც მის ჯარის
კაცებს წაერთმიათ. ეგრეთვე მათი თხოვნით, სომხებსაც, რომლებიც მძიმედ და
სამაგალითოდ უნდა დაესაჯა, ბევრი აპატივა და მათი საქონელიც უკან დაუბრუნა,
მაგრამ, რაც გადასახადი იყო, სრულიად გამოართვა. პატრები დიდის პატივით
გაისტუმრა, ქარავანსაც ნება მისცა წასვლისა. სომხები სიკეთის მაგიერ, იმ პატრებს
გადაემტერნენ და თავიანთი დატყვევება და ხარჯის გადახდა მათ დააბრალეს.
გზაში ისინი მისცვივდენ პატრებს და, რაც ჰქონდათ თუ ფული და თუ ნივთი,
ყველაფერი წაართვეს. ესრედ ცარიელი პატრები მივიდენ გორს. შესვენების
შემდგომ წარსდგნენ მეფესთან, მიართვეს ის ცოტა საჩუქრები, რაც გადარჩენოდათ
ოსმალების და სომხების წაგლეჯისაგან; მასთანვე გარდასცეს პაპისა და
პროპაგანდის შემდეგი წერილები.
„პაპი ურბანო მერვე ივერიის მეფეს".
„ბრწყინვალე და უძლიერესო მეფევ, მშვიდობა და ღვთის წყალობის ნათელი.
„თქვენი სახელ განთქმულობა და თქვენის შესანიშნავის გამარჯვების ხმა
თქვენის ქვეყნის საზღვრებს გამოსცდა, გამოიარა ევროპის ქვეყნები, ხმელთა-შუა
ზღვის მღელვარე ტალღები და მოაწია რომის მღვდელმთავრამდე, რომელიც
დიდად ანუგეშა. თქვენი დიდებულება კარგად ხედავს, რომ თქვენი სამთავრო
ახალისა და ზეციური სიმტკიცით შეიჭურვა და აღარც მოაკლდება მას ანგელოზთა
გუნდის შემწეობა, ვინაიდგან ვატიკანის მღვდლები სიხარულით მოდიან მანდეთკენ
ხალხის საცხონებლად მოღვაწეობისათვის. სარწმუნოება, რომელსაც ისინი
ჰქადაგებენ, არის მფარველი მეფეთა და მაცხოვრებელი ერთა. უკეთუ,
საბედნიეროდ, ეს სარწმუნოება მოეფინა მთელს თქვენს პროვინციებს, მაშინ
ნახავთ, მძვინვარება მოისპოს, მშვიდობა დამყარდეს, არეულობა დასცხრეს და
გულისთქმანი დაწყნარდენ. თქვენი წიგნის მომტანმა ჩვენმა საყვარელმა შვილმა
პეტრე ავიტაბილემ დაგვარწმუნა, რომ თქვენს ხელმწიფებას მოახსენებს ყოველ
რჩევას და დარიგებას, ჩაგონებულს ზეციერის სიბრძნის მიერ. აწ ვთხოვთ მოწყალე
ღმერთს, აკურთხოს თქვენი მეფობის სკიპტრა, მისმა ყოვლის მპყრობელმა
მკლავმა განაძლიეროს თქვენი ხმალი და თქვენი მხედრობა და გაამარჯვებინოს,
როგორც უწინ გაამარჯვებინა დიდს კონსტანტინეს, რომელსაც ივერია თავის
სარწმუნოებრივის განათლების მიზეზად სცნობს. რა დაუწყო პატივისცემა
სამღვდელოებას, მაშინვე იხილა ცაში თავისი გამარჯვების ნიშანი, წმიდა ჯვარი,
რომლის ძალითაც განაბნია მტერნი და რომელსაც ეკკლესია თაყვანსცემს და
დაუსვენებია რომის მამამთავრის გვირგვინზედ. როდის გვეღირსება, თქვენ
გეამბოროთ, ვითარცა განსწავლულს კონსტანტინე მეორეს? როდის გამობრწყინდება სიხარულისა და ცხოვრების დღე, რომ წარმოგვივლინოთ თქვენი ღვთის მოშიში ელჩები, რათა თქვენ მაგიერ გვემთხვიონ მეფეთა ამბორითგაკეთილშობილებულ მოციქულებრივ ფერხთა? როდის იქმნება, რომ კათოლიკე უძლიერესთა მეფეთა თავიანთი სულიერი ძმა გიწოდონ? მაშ, ნუღარ აყოვნებთ, სძლიეთ ყოველ სიძნელესა. როგორც უწინ ივერიის სამეფო იყო თეატრი თქვენის გამარჯვებისა, ისე ახლა ვატიკანი შეიქმნას ტაძრად თქვენი სარწმუნოებისა. რომა დიდის აღტაცებით მიიღებს თქვენს სანატრელ ელჩებს, როდესაც აქ წმიდა პეტრესადმი მორჩილების გამოსაცხადებლად მოვლენ, იმ პეტრესადმი, რომელსაც შეჰყავს მეფენი საუკუნო ბედნიერებისა და გამარჯვების სასუფეველში. იმედი გვაქვს ჩვენი ცხოველი ნატვრა აღგვისრულოს ყოვლის მპყრობელმა ღმერთმა,
რომელსაც ლოცვათა შინა დაუცხრომელად გავედრებთ თქვენა და თქვენს
სამეფოსა. ამიტომ გვნებავს, ისევ მობრუნდეს თქვენთან მღვდელი პეტრე
ავიტაბილე, რომელიც, როგორათაც სცნობთ, აღვსილია სიყვარულით და
სახარებრივის გულმოდგინებით და რომელსაც, იმედია, არ მოაკლოთ თქვენი
მფარველობა, რადგან თქვენის დიდებულებისათვის არავითარ შეწუხებას ერიდება
და კისრულობს ასეთის განსაცდელით აღსავსე მგზავრობას. თუ ეს და თუ მანდ
მყოფნი თეათინელი და აგვისტინიანების პატრები მართლაც რომ ღირსნი არიან
თქვენი დიდებულების წყალობისა. მათ დასტოვეს ყოველი სიკეთით სავსე
თავიანთი სამშობლო, ნათესავები, საყვარელი მეგობრები და მანდეთ წამოვიდენ
არა იმისთვის, რომ შეჰკრიბონ ქვეყნიერი სიმდიდრე და ისიამოვნონ, არამედ
იმისთვის, რომ ჯოჯოხეთებრივ მგლებს გამოსტაცონ პირიდგან თქვენის ერის
სულნი და შეუერთონ ქრისტეს სარწმუნოებას9. იგივე პატრი პეტრე თქვენს
დიდებულებას უფრო ვრცლად მოახსენებს ყოველ ჩვენს აზრსა. ღმერთსა ვსთხოვთ, მოგმადლოსთ სულის წმიდის ნიჭით სავსე ბედნიერება. რომით. 21 ივნისს, 1631. მღვდელ მთავრობის მერვე წელსა”.
როგორათაც სჩანს ამ წერილიდგან, პაპი არ დათანხმებულა, რომ თეიმურაზს
მხოლოდ კერძოდ აღეარებინა კათოლიკობა და ამიტომ სთხოვს კათოლიკე
სარწმუნოება საქვეყნოდ და დაურიდებლად აღიაროს. ამას იმიტომ სთხოვს, რომ
თეიმურაზმა პაპს სთხოვა, რომ იგი საქვეყნოდ კათოლიკე მეფედ შეერაცხა და სხვა
კათოლიკეთა მეფეთა რიცხვში ჩაეთვალა. თეიმურაზმა ვერ შეასრულა პაპის ასეთი
მოთხოვნილება, არა იმიტომ, რომ იგი კათოლიკობაზე მიდრეკილი არ
ყოფილიყოს, ან არ სდომებოდეს; არა. ამის წინააღმდეგობა ბევრნაირად
დაამტკიცა; არამედ უფრო იმიტომ ვერ აღასრულა, რომ, სამწუხაროდ, თავისი
სამეფოს მშვიდობიანობით ბევრ ხანს ვერ დასტკბა, რის გამო აღარ დასცალდა,
რომ საქვეყნოდ თვითონ სამეფოიანად შეერთებოდა კათოლიკე ეკკლესიას.
პროპაგანდამაც თავისი მხრით თეიმურაზ მეფეს ეს წერილი გამოუგზავნა.
„ივერიის მეფეს თეიმურაზს.
„თეათინელმა პატრი პეტრემ პროპაგანდის კრებას მოახსენა, რომ თქვენს
ხელმწიფებას კეთილ უნებებია და მისა და მის ამხანაგთათვის დიდი პატივი და
სიკეთე მიუგია. ამის შეტყობაზე დიდად განიხარეს ბატონმა კარდინალებმა. ამიტომ
ინებეს, ამ წერილით მოგახსენოთ უდიდესი მადლობა. ეგრეთვე იმედი აქვსთ
თქვენის პატიოსნებისა, კვალად გამოიჩინოთ გულმოდგინება და არ მოაკლოთ
თქვენი წყლაობა მაგ სამოციქულო მისიონს. ამისათვის ევედრებიან ღმერთს, რათა
ამ სიკეთისათვის, მოგაგოსთ ფრიად უხვი სასყიდელი, შეგირჩინოსთ ეგ გულკეთილობა და სიყვარული. მაგ თქვენი სიყვარულის გამო ეს მოძღვარნი ჰკისრულობენ ესეთს შორს მგზავრობას, ყველანაირ შეწუხებას და განსაცდელს, რათა სამაგიერო მოგაგონ. ეგრეთვე დარწმუნებული ბძანდებოდეთ, რომ ბატონი კარდინალები მარადის დავალებულ იქმნებიან თქვენგან და ეცდებიან მოგაგონ მაგიერი თქვენის ხელმწიფების შესაფერი სამსახური, თუ სულიერად და თუ ხორციელად. რომით, 17 მაისიისა, 1631”.
პეტრე ავიტაბილემ როგორათაც ზაქარია კათალიკოსის წიგნი წაიღო პაპთან,
ისე მოუტანა პასუხიცა, რომელიც მოთავსებულია ამ ყურადსაღებ წერილში.
„პაპა ურბანო მერვე.
„ზაქარიას, მთელის იბერიის მიტროპოლიტად წოდებულს.
„ბწყინევდეს მაგ ერის გულთა შინა ქრისტე, მზე სიმართლისა. განიხარეთ
მართალთა კრებულთან ერთად, ვინაიდგან სააზიო ივერიაში გამოჩნდენ ყვავილნი
ღვთის მადლისანი. ვსასოებთ, მანდეთკენ მალე დამწიფდეს ნაყოფი, რომელიც
იქნება ტკბილი ბაგეთა ჩვენთათვის და ღირსი ანგელოსთა ტაბლაზე მისართმევად.
მაგ შორეული პროვინციიდგან მობრუნებული ჩვენი საყვარელი შვილი პეტრე
ავიტაბილე თეათინელი მღვდელი, დიდის სიხარულით და მოციქულებრივის
სიყვარულით მივიღეთ და მოვუსმინეთ. გვაუწყა, მანდ, ღვთის შემწეობით
მოვლენილ რომის ეკკლესიის მღვდელთათვის მეფესა და მიტროპოლიტს რა დიდი
შემწეობა აღმოუჩენიათ. ვევედრებით სახიერ ღმერთს, რომელიც შემოჰკრებს
გაბნეულ ისრაელის ერს, რათა, როგორც დაიწყო, ისე თვითვე შეასრულოს და
ვატიკანის მთა-წმიდას შემოუერთოს ივერიის მეფე და ერი. ვინაიდგან უფალმა ეს
ადგილი აღირჩია სარწმუნოების ტაძრად, რათა მღვდელთ მთავრის კლიტით
გაეღოს ზეციერი სასუფეველის კარი მორწმუნე ერთა. ყოველთა ტომთა
დედაქალაქი რომა ელოდება ნუგეშისცემა მიღოს თქვენი სამეფოსაგან: თქვენი
სახელი კიდეც განითქვა მთელს იტალიაში. დიდათ განიხარეს კარდინალთა
კრებამ, გვირგვინოსან მეფეთა და კათოლიკე ეკკლესიის ყველა რჩეულთა,
როდესაც შეიტყეს, რომ საქართველოში თქვენის მეთაურობით ეკკლესია დაარსდა
ჩვენის მღვდლებისა. ეგ ეკკლესია იქნება სამკვიდრებელი არა მარტო ზეციერთა
სათნოებათა, რომელნიც ქვეყანას ბედნიერებას მიანიჭებენ, არამედ მანდედგან
მუდამ აღავლენენ ზეცად მეფეთა მფარველ ლოცვას, რათა მოუპოვონ ანგელოსთა
გუნდთა შემწეობა და რათა ორკეცად გაიმარჯვოთ: სძლიოთ მტერთა და ეგრეთვე
გულის თქმათა. გვნებავს, ესევე პატრი პეტრე თქვენთან მობრძანდეს, რათა
მოგახსენოსთ ჩვენი თქვენდა საკეთილდღეოდ ზრუნვა. ეს პატრი ღირსია,
ქართველებმა, რაც შეიძლება, პატივი სცენ, რადგან თქვენის ცხოვნებისათვის
სტოვებს თავისს სამშობლოს და ივიწყებს თავისს ნათესაობას. მისგანვე სცნობთ
მიზეზსა, თუ რატომ არ მოჰყავს თან ამ საშიშო გზაში თქვენ მიერ ნათხოვნი
მკურნალები და მხატვარნი. დიდათ ვნატრობთ, ყველაფერში ენდოთ და, რაც
შეგიძლიათ, შეეწიოთ. სიკეთეს ღმერთი გადაგიხდისთ, რადგან თვითვე ბრძანებს,
რომ ვინც ჩემს მღვდლებს სიკეთეს მიაგებენ და უცხოთ შეიწყნარებენ, მე თვითონ
შემიწყნარებენო. უკეთუ თქვენს მფარველობას არ მოაკლებთ მანდ მყოფ
თეათინელ და აგვისტინიან მღვდლებსაც, რომლებიც სათნოებით შემკულნი და
სიყვარულით აღჭურვილნი არიან, მაშინ შეიქმნებით ღირსი ღვთის მოწყალებისა.
ვსთხოვთ მოწყალე ღმერთს თქვენსა და საქართველოს სამეფოს ბედნიერებას და
აგრეთვე კათოლიკე სარწმუნოების გაძლიერებას. რომით, 21 ივნისს 1631 წ.
მღვდელთ-მთავრობის მერვე წელსა”.
ამ ორი წიგნიდგან ცხადათ სჩანს, რომ საქართველო უკვე მომზადებული
ყოფილა რომის ეკკლესიასთან შესაერთებლად. ამისი ცხადი საბუთი რომ არა
ჰქონოდა პაპს, თავის დღეში არ მოიწერებოდა ასეთის შინაარსის წერილებს.
პატრი ავიტაბილესთვის თეიმურაზს პირადად დაებარებინა (ისე ჰგავს,
კათალიკოსსაც თავის წიგნში მოუხსენებია), რომ იტალიიდგან მკურნალები და
მხატვრები მოეყვანა, რათა უკანასკნელთ სპარსელებისგან გაფუჭებულ-დანგრეული
ეკკლესიები შეეკეთებინათ და მკურნალთაც ბოლო მოეღოთ იმ სენთათვის,
რომელნიც მტრისგან აოხრებულ ქვეყანაში ხშირად ჩნდებოდენ ხოლმე. კაცნი,
რომელთაც ითხოვდენ, იტალიაში ბევრი ეძებეს, მაგრამ, სამწუხაროდ, ვერ იშოვეს.
მიზეზი ის იყო, რომ მოხელე ერის კაცნი მისიონერებსავით მოყვასის სიყვარულით
არ იყვნენ გამსჭვალულნი, რათა სამშობლოში ყველაფერზე ხელი აეღოთ და
შორეულს განსაცდელიანს მგზავრობას დასდგომოდენ. სხვა და სხვა
წერილებიდგანაც ცხადათ სჩანს, რომ ამისთვის ბევრ პირს სთხოვეს, საჩუქარსა და
სასყიდელსაც ბევრს დაჰპირდენ, მაგრამ ყველამ უარი უთხრა. ერთიც ვერ ჰპოეს
ისეთი, მისიონერებს გაჰყოლოდა.
პროპაგანდამ, როგორც მეფეს, ისე კათალიკოსსაც მოსწერა მადლობისა და
თავის გასაცნობელი წერილი. წერილში თუმცა მარტო მიტროპოლიტია დასახელებული, მაგრამ ყოველ ეჭვ გარეშე საქართველოს კათალიკოსი ზაქარია უნდა ვიგულისხმოთ, ვგონებთ ალექსი „კათალიკოსი" მიტროპოლიტად მიეღოსთ.
„იბერიის მიტროპოლიტს.
„კარდინალებმა თეათინელი პატრი პეტრე ავიტაბილესაგან მოისმინეს
ყოველი პატივისცემა და სიკეთე, რაც თქვენმა მეუფებამ მიაგო მას. ამიტომ ინებეს,
პატრი პეტრე თქვენთან უწიგნოთ არ გამოესტუმრებინათ, არამედ გამოუთქმელი
მადლობა მოეხსენებინათ თქვენთვის ამ წიგნის მოწერით: ეგრეთვე გევედრებიან,
მომავალშიაც არ მოაკლოთ მათ თქვენი გულკეთილობა და აღმოუჩინოთ მას და
მის ამხანაგებს ყოველი შემწეობა, რასაც სასარგებლოდ და საჭიროდ დაინახავთ,
რათა შეიძლონ მაგ ქვეყანაში ღვთის სამსახურის ადვილად აღსრულება და რათა
თქვენს მეუფებასაც ემსახურონ სიყვარულით სულთა ცხონების საქმეში. ამითი
დიდად დაავალებთ პროპაგანდის კრებას, რაც მეტადრე დიდათ სათნო საყოფელი
იქმნება ღვთისათვის. ამიტომ ევედრებიან სახიერს ღმერთს, რათა მოგანიჭოსთ
ყოველივე მადლი და სულიერი შეწევნა, რაც კი საჭიროა მის საცნობლად და
სამსახურებლად. რომით, 17 მაისისა, 1631 წ."
როგორც ზემოთ ვსთქვით, ნიკიფორე მონაზონი საქართველოში დიდ
გავლენიან პირად ითვლებოდა და მისიონერებსაც ბევრს ეწეოდა, რადგან
რომაშივე მიეღო კათოლიკობა; ამიტომ პროპაგანდა მას არ ივიწყებს. როგორც
თვით ნიკიფორე ხშირად სწერდა რომაში, ისე პროპაგანდაც მას წერილებს არ
აკლებდა, როცა კი შემთხვევა მოიტანდა. ახლაც პროპაგანდამ პატრი ავიტაბილეს
გამოატანა მასთან ეს წერილი:
„მამა ნიკიფორე ერბახს,
„დიდის სიამოვნებით მოისმინეს კარდინალებმა მოხსენება ყოველი სიკეთისა,
რომელიც თქვენის შუამდგომლობით ივერიის მეფემ პეტრე ავიტაბილეს და მის
ამხანაგებს მიაგო. მათ განიხარეს წმიდა მამასთან ერთად არა მარტო მინიჭებულის
სიკეთის გამო, არამედ თვით თქვენის კათოლიკე გულმოდგინებისათვისაც, რაიც
იმავე პატრი პეტრემ ყველაფერი დაწვრილებით გვაუწყა. ამისთვის კარდინალებმა
მიბრძანეს დიდი მადლობა მოგახსენოთ, რასაც ვასრულებ ამ წერილით, ამასთანვე
გთხოვ, მუდამ ერთგული იყოთ სარწმუნოებისა და ზემოხსენებულ მამებთან ერთად
იღვაწოთ მანდაური ერის ცხონებისათვის, ეგრეთვე აღმოუჩინოთ მათ ყველა გვარი
შემწეობა, რათა თქვენმა შრომამ, მეტაგრე დიდის მგზავრობის დროს გაწეულმა,
გამოიღოს სანატრელი ნაყოფი და ღვთის წინაშე შეიქმნეთ დიდათ ღირსეული.
ამიტომაც ღმერთს ვსთხოვთ თქვენთვის ყოველს სიკეთეს. რომით, 17 მაისისა,
1631 წ.".
პატრი პეტრეს და მისი ამხანაგების მოსვლაზე, ხალხში ხმა გავრცელდა,
ევროპიდგან დიდძალი ფული ჩამოიტანესო. ხმამ თეიმურაზის ყურამდე მიაწია. იმ
დროს თეიმურაზს დიდათ სჭიროდა ფული, ამიტომ პატრი პეტრე რომ ინახულა და
გაისტუმრა, მაშინვე ორი თავისი კარის კაცი მიუგზავნა და შეუთვალა 10,000 სკუდი
მასესხეო. პატრი პეტრეს დიდათ გაუკვირდა მეფისგან თხოვნა. ფიქრადაც არც კი
წარმოიდგენდა ამდენი ფულის მოტანას და თუ ჰქონდა ფული, სწორედ იმოდენი
ჰქონდა, რომ დღიურის საჭიროებისათვის ჰყოფნოდა. ამიტომ შეუთვალა, ფული
არა მაქვს და საიდგან გასესხოო. მეფემ არ დაუჯერა და ხელმეორედ გამოუგზავნა
კაცი ფულის სათხოვნელად. მაგრამ რაც არა ჰქონდა, მისგან აბა რას წაიღებდენ.
ამის გამო ცოტა უსიამოვნება ჩამოვარდა მეფესა და პატრებს შუა. შემდგომ პატრი
იაკობ, რომელიც მეფეს დიდათ უყვარდა, წარსდგა მის წინაშე და კარგად აუხსნა,
რაიმე რომ გვქონდეს არაფერს დავზოგავთ თქვენთვის, რადგან თქვენგან ბევრი
სიკეთე გვახსოვს და დიდად დავალებული ვართო. რა დარწმუნდა მეფე, რომ
ბერების მიერ დიდის სიმდიდრის მოტანის ამბავი უბრალო ჭორი იყო, ეწყინა და
მდაბლად ბოდიში და შენდობა მოსთხოვა პატრებს. ამ შემთხვევამ მაინც კი
სამწუხარო გავლენა იქონია თეიმურაზზედ, რადგან ცოტა არ იყოს გული
გაუგრილდა და ამის შემდგომ აღარ უცხადებდა იმ ერთგულებას, რომელიც აქამდე
ბევრნაირის საქმით დაუმტკიცა.
იმ დროებში ზაქარია კათალიკოსსა და მიტროპოლიტს ალავერდელს შუა
უთანხმოება ჩამოვარდა. ალავერდელს, როგორც მთა წმიდის ბერძნებში
განსწავლულსა და მათის წესების მიმდევარს, გამოეცხადებინა ყველგან,
ქართველის მღვდლების მიერ შესრულებულ ნათლიღებას ძალა აღარა აქვსო,
რაის გამო ბევრი წარჩინებული ქართველი მისგანვე ხელმეორედ მოინათლა.
ზაქარია კათალიკოსი კი ალავერდელის აზრისა და ქცევის წინააღმდეგი იყო.
ამიტომ ხალხის ხელმეორედ მონათვლა აუკრძალა. ამით რომ ვერას გახდა,
შეაჩვენა კიდეც ალავერდელი და მწვალებელი უწოდა, რადგან იგი მეორედ
ნათლავდა ხალხს. ეს რო შეიტყეს პატრებმა, გულმოდგინებით გამოიძიეს
ქართველი მღვდლების მიერ ნათლიღების შესრულება და რავდენიმე გზის კიდეც
დაესწრნენ ნათლიღების შესრულებას. ყოველივე კარგად რო ნახეს, დარწმუნდენ,
რომ მათი ნათლიღება ბერძნების მიერ შესრულებულ ნათლიღებაში ბევრად
გაირჩეოდა, რადგან მღვდელი თურმე მარტო ლოცვებს კითხულობდა წყალზე და
ლოცვებს რო გაათავებდა, წავიდოდა; ხოლო იქ დამსწრენი შემდგომ ნათლავდენ
ბავშს ლოცვის წარმოუთქმელად და ნათლიაც მირონს სცხებდა. ესე ყველა რო
შეიტყეს კარგად, თვითონაც დარწმუნდენ, რომ ნათლიღება მართლა უკანონოდ
შეუსრულებიათ მღვდლებს და ალავერდელი გაამართლეს. მერმე ეცადენ და
როგორც იყო, ორთავ შორის მშვიდობა დაამყარეს. ამ გარემოების შემდგომ
პატრებმაც დაიწყეს ხელმეორედ მონათვლა თუ ახალგაზდებისა და თუ ბავშებისა,
რომლებიც მშობლებს სიხარულით მოყავდათ მათთან მოსანათლავად.
ზემოდ ვნახეთ, რომ პაპი თავის მესამე წერილში თეიმურაზს უმეორებდა,
კათოლიკე სარწმუნოება საქვეყნოდ აღიარე და ეცადე ყველა შენი ქვეშევრდომნიც
შენს გზას დაადგნენო. თხოვნა თეიმურაზმა ვერც წინედ შეასრულა და ვერც ახლა
იმ მიზეზების გამო, რომლებიც ზემოდ დავასახელეთ, ესე იგი, ეშინოდა, ორგულ
თავადებს ხელზე არ დაეხვიათ და ხელმეორედ არ გასდგომოდენ. გარდა ამისა,
თეიმურაზს აღარ დასცალდა, შემდეგში შესაფერი დრო შეერჩია და ამნაირად თუ
თავისი და თუ პაპის სურვილი აესრულებინა. ჯერ მისმა სიძემ ქართლის ერისთავმა
ზურაბ ბეგმა დაუწყო ორგულობა, მიიწვია სიმონ ტფილისის ხანი და თეიმურაზის
მაგივრად საქართველოს მეფედ გამოაცხადა. ამ ამბის შეტყობაზე თეიმურაზმა
შემოიკრიფა ჯარი და შეება რამდენჯერმე, მაგრამ ვერაფერი გააწყო, რადგან ბევრი მისი თავადი სიმონს მიემხრო. ამისთვის დამარცხდა, საქართველოს მეფობაც ჩამოერთვა და კახეთიღა დარჩა. გარნა სამეგრელოდგან მოსულმა ზებედე მონაზონმა ცხარედ ამხილა ზურაბ ერისთავს, ქრისტიანე მეფის ადგილას გამაჰმადიანებულის სიმონ ხანის დაყენებისათვის. მხილების ზეგავლენით ზურაბმა მალე შეინანა თავისი ცოდვა, სიმონი ღალატით მოაკვლევინა, შეურიგდა თეიმურაზს და დაუბრუნა ჩამორთმეული ადგილები.
ეგრეთვე ბერძნებიც, როგორც ზემოთ მოვიხსენიეთ, მისიონერების მიზეზით არ
ასვენებდენ არც მეფეს და არც ერს. მათმა განუწყვეტელმა ჩიჩინმა საკმაოდ
დააფიქრა თეიმურაზ და გული ააცრუვებინა. არც ის უნდა დავივიწყოთ, რომ
ბერძნის პატრიარქნი თავიანთ მოციქულებს ხშირად ჰგზავნიდენ თეიმურაზთან და
ხან ემუქრებოდენ და ხანაც აქეზებდენ, მისიონერები შენი სამეფოდგან განდევნეო.
ბერძნებს უფრო იმის დარდი აწუხებდათ, არ დაჰკარგოდათ ის დიდი შემოსავალი,
რომელიც საქართველოდგან გაჰქონდათ ყოველ წლივ. პატრი არქანჯელო
ლამბერტი, 12 თებერვალს 1634 წ. (ეს თარიღი სწორე არ არის, უნდა იყოს 1633
წ.) ბერძნების პატრიარქის მოქმედების შესახებ ასე სწერს რომაში თავის უფროსს:
„მეც თან წავყევი და რო მივედი მეფესთან, თავისი ჩვეულებისამებრ, ალერსიანად
მიგვიღო, თუმცა სწორედ იმ დროს იერუსალემის პატრიარქისგან მიეღო ერთი
საჩუქარი და წერილი, რომელიც განგებ მოეტანა ერთ ბერძენს. იმ წერილით
პატრიარქი თეიმურაზს სთხოვდა, შევიტყე, რომ თქვენს სამეფოში მიგიღიათ
ფრანგი კათოლიკები; რაც შეიძლება საჩქაროდ განდევნეთ ეგენი მანდედგან,
რადგან ეგენი ისეთი ხალხია, რომ კაცს ადვილად მოატყუებენ, შავს თეთრად
დაანახვებენ და თეთრს შავად მოაჩვენებენ, ვინაიდგან ფილოსოფიაში ძრიელ
დახელოვნებული არიანო. პატრიარქსაც (საქართველოს კათალიკოსსაც) მოსწერა
იმის მაგვარი წერილი. მაგრამ არც ერთზე ჰქონია გავლენა და არც მეორეზე”.
იმ დროს საქართველო ბერძნებს ყოველ წლივ თურმე მოწყალებად აძლევდა
ექვსიათასს სკუდსა იერუსალემის წმიდა ადგილებისათვის.
დასასრულ, თეიმურაზმა ვეღარ შეასრულა პაპის სურვილი იმიტომ, რომ
როდესაც როსტომ ხანი 130,000 ჯარით შემოესია საქართველოს, იძულებული
გახდა თავისი თავისათვის ეშველა, არა თუ პაპის სურვილის ასრულებისათვის
ეზრუნა. რა ნახა თეიმურაზმა, რომ თავისი ერისთავები და ჯარი ვეღარ შეჰკრიბა
სპარსელების შიშის გამო, 18 თებერვალს 1633 წ. დაუტევა საქართველო და
დედოფლით, კათალიკოს-ეპისკოპოსებით და სამასამდე დედაკაცით შეეხიზნა
თავის სიძეს იმერეთის მეფეს. ამ გარემოებამ ბოლო მოუღო როგორც მის მეფობას,
ისე მისიონერთა იმედებსაც, საქართველოს ერი რომისათვის შეერთებინათ.
მისიონერები ამასაც დასძენენ: რადგან თეიმურაზმა ამ ბოლო დროს ჩვენზე
გული აიცრუა და წინანდელსავით აღარ გვეპყრობოდა ღმერთმა დასაჯა და
სახელმწიფოზე ხელცარიელა დასვაო.
როგორც სჩანს, თეიმურაზ მარტო მისიონერებს არ გაორგულებია, არამედ
თვით თავის ქვეშევრდომებთანაც სულ სხვანაირად დაუწყია თავის დაჭერა. აი რას
მოგვითხრობს მისიონერების ისტორიკოსი თეიმურაზის შესახებ: „ის სულ სხვა
კაცად შეიცვალა: ყველას მტრად გადაეკიდა, თავის ქვეშევრდომებს სასტიკად
ეპყრობოდა, ახალი ხარჯი გააწერა და ყველაფერს ძალით ართმევდა; მისთვის
სამართალი აღარ იყო. თავის კანონად თავისი სიხარბე და ჟინი გაიხადა".
როსტომ რა მიუახლოვდა გორს, მისიონერები წინ წარსდგნენ და პატივით
მოიკითხეს. იმანაც დიდის პატივით მიიღო, დაუმტკიცა ყოველი პრივილეგია, რაც
თეიმურაზისგან ჰქონდათ, გაამხნევა და დაჰპირდა თავის მფარველობასაც.
ეგრეთვე ბრძანება გასცა, რათა არავის შეეწუხებინა პატრები.
როსტომმა გორის ციხის აშენება დაიწყო და ორმოც დღეში დაასრულა კიდეც.
იმდროსვე პატრებს სთხოვა გორის ციხის რუკა გადაეღოთ შაჰთან გასაგზავნად.
თხოვნა შეუსრულა ახლად მოსულმა პატრი ქრისტეფორემ, რომელმაც მხატვრობა
იცოდა. ციხესთან გადახატა გორის რუკაცა, რომელიც რომას გაგზავნა.
მისიონერები მოგვითხრობენ ერთს ყურადსაღებს ამბავსა, რომელიც მომხდარა 1634 წ. ერთი ახალგაზდა ქართველი 15 წლის ვაჟი, გაკათოლიკებული, სახელად ნასყიდა ლოპამონი, გორში პატრებს ემსახურებოდა. იმან რა ნახა მათი შინაური მონაზონური ცხოვრება, ძრიელ მოეწონა და დააპირა თვითონაც მათთან მონაზონად შედგომა, რათა მათსავით სათნოებით ეცხოვრა. რადგანაც ახალგაზდა ქალზედ უკვე დანიშნული იყო, მოინდომა მისი გაშვება. ამაზედ მოილაპარაკა პატრებთან და შეატყობინა თავისი დანიშნულის მამას, ჩემს მაგიერ სხვა სასიძო მონახე შენის ქალისთვის, რადგან საქვეყნო ცხოვრებაზე ხელი უნდა ავიღოო. ეს ამბავი ძრიელ სამწუხაროდ დაურჩა ქალის მამას, ბევრი ურჩია და ეხვეწა ჩემს ქალს თავს ნუ დაანებებო. ამითი რომ ვერაფერი გააწყო, მიმართა სომხებს, რომლებიც პატრებს მტრობდენ და უთხრა: თუ დღეს ქართველებს აფრანგებენ, ხვალ სომხებსაც ამასვე უზმენო. მაშინვე მას ბლომად შეუერთდენ სომხები, ძალით გამოიყვანეს პატრების სახლიდგან ნასყიდა და ცემა-ტყეპით მიიყვანეს გორის ციხის უფროსთან, რომელიც იყო მაჰმადიანი. ამასთან რომ ვერაფერი გააწყეს, წაიყვანეს
ტფილისს, დაასმინეს არა მარტო კათალიკოსს, არამედ თვით როსტომ ხანსაც და
სთხოვეს სიკვდილით დაესაჯა, თუ კათოლიკე სარწმუნოებას არ უარს ყოფდა.
ვიდრე ნასყიდას საქმე გადასწყდებოდა, მას ბევრი შეურაცხება მიაყენა მოჩივარ-
გაბრაზებულმა ხალხმა, რადგან ხელში ჰყავდათ. ეგრეთვე შეამჩნიეს ერთი
ბერძნის მღვდელ-მონაზონი, რომელიც აყვედრიდა მას ქვეყნიერობის დატოებას
და მონაზონად შედგომას; თავის ნათქვამის საბუთად იმას ეუბნებოდა, რომ
თვითონ ძალიან ვნანობ უცოლშვილობასო და გირჩევ შენს ახალგაზდა მშვენიერს
დანიშნულს თავს ნუ დაანებებო. ლოპამონმა იმის ლაპარაკს სრულებით ყურადღება არ მიაქცია და ყოველი შეურაცხყოფა დიდის სულგრძელებით აიტანა, შეუწყვეტლივ ლოცულობდა, რათა ღმერთს მისთვის საჭირო მადლი და სიმხნე მიეცა: ყველას პასუხად იმას აძლევდა, რომ ის უარს ვერ ჰყოფდა კათოლიკე სარწმუნოებას და მზათ იყო მისთვის სისხლიც დაეღვარა. ყოველი ეს ამბავი რომას დაწვრილებით მისწერა პატრი პეტრემ, რომელიც, სხვათა შორის, ამბობს ასე. მეორე დღეს ლოპამონის გასასამართლებლად მოხდა კრება, რომელსაცა კათალიკოსთან ერთად ბევრი ქართველი ეპისკოპოსი და თვით როსტომ ხანიც დაესწრო. ბევრის გამოძიების შემდგომ კათალიკოსმა სიტყვის თქმა მიანდო ჩვენ მიერ ხშირად ხსენებულს მონაზონს ნიკიფორე ერბახს. ჯერ მოუბრუნდა და მოახსენა როსტომს, სიკვდილის ღირსი არ არის, რადგან
სარწმუნოება არ გამოუცვლია და სპარსელების წინააღმდეგ არაფერი უმოქმედებიაო: ქართველების და კათალიკების სარწმუნეობა ერთი და იგივეაო; მათ შორის სხვა არაფერი განსხვავებაა, თუ არ ის, რომ ფრანგები უფრო ერთგულად და მორწმუნებით იცვენ ქრისტეს სარწმუნოებასო. მერმე მიმართა კათალიკოსს (რადგან თეიმურაზთან ერთად ზაქარია კათალიკოსიც გაიქცა იმერეთში, ამისთვეს როსტომ ხანმა კათალიკოსად დანიშნა ერთი ახალგაზდა ეპისკოპოსი, რომელიც იყო მეგობარი კათოლიკებისა და რომლის შესახებ მისიონერები ამბობდენ: კაი მეომარი და მონადირე არისო), და ბევრი საყვედური უთხრა მას გულფიცხელობისათვის და შემდგომ დასძინა: ყოველდღივ ჩვენის თვალით ვხედავთ, რომ მრავალნი ქართველნი სომხდებიან, და უფრო
მომეტებული მათგანი მაჰმადის სარწმუნოებასაც ღებულობს. მაშ, ვისაც კი უნდა
გაფრანგება, რაღად უნდა დაეშალოს?" ესეთი პასუხი და მსჯელობა დიდის
კმაყოფილებით მოისმინეს ყველა იქ დამსწრე ეპისკოპოსებმა და ქართველ
წარჩინებულ პირთა. ასე რომ სომხები და ბერძნები დიდად შერცხვენილნი
დარჩნენ. ეს ამბავი თუმცა მალე აცნობეს რომას, გარნა პეტრე ავიტაბილემ
დაწვრილებით ჰალეპოდგან აცნობა 10 სექტებერს, 1638 წ.
ნასყიდა მაშინვე განათავისუფლეს იქიდგან. იგი პეტრე ავიტაბილესთან
ერთად დიდის სიხათულით პატრებთან გაბრუნდა გორს, სადაც უფრო გულ
მოდგინებით შეუდგა თავის ახალ მონაზონურს ცხოვრებას; მოკლე ხანში
ყველასთვის სამაგალითო შეიქმნა. მალე პატრების სამონაზონო ტანისამოსიც
ჩაიცვა და შეიქმნა მათი მორჩილი ძმა. სახელად ანდრია უწოდეს. რადგან იგი პ.
პეტრე ავიტაბილეს ძრიელ მიაჩნდა, თან წაიყვანა იტალიას, რათა იქ უფრო
კარგად განსწავლულ იყო. გარნა პატრე ავიტაბილეს ინდოეთში წასვლა და იქ
ახალის მისიონის გახსნა მიანდეს. ამიტომ თავის მეორე ამხანაგად აირჩია
ქართველი ძმა ანდრია და 1639 წ. ოქტემბერში ორი მღვდელი და ის ანდრია
წავიდენ ინდოეთის გოა ქალაქსა. იქ ანდრიას გულმოდგინებით დაუწყია სხვებთან
ერთად შრომა ხალხის მოსარჯულებლად და თავისი მოღვაწეობის მოკლე ხანში
ისეთი სახელი მოუხვეჭია, რომ თურმე პატრი წმიდას უწოდებდენ. მაგრამ,
სამწუხაროდ ბევრი აღარ უცოცხლია. თუმცა ზედ მიწევნით არ ვიცით, როდის
გარდაცვლილა ანდრია, მაგრამ ჩვენის ფიქრით უნდა გარდაცვლილ იყოს ან 1641
წ. ან 1642წ., რადგან იმ დროს გარდაცვლილა, როდესაც ჯერ გოაში თეათინელ
პატრებს საკუთარი ეკკლესია არა ჰქონიათ. ანდრიას გარდაცვალების შესახებ
პეტრე ავიტაბილე რომაში თავის უფროსს ვრცელ მოხსენებას უგზავნის. თარიღი
არ აქვს. რაკი საკმაოდ ყურადსაღებია ის წერილი, მოვიყვანთ აქ მის ერთს
ნაწილს.
„ამ ჩვენის კურთხეულის ძმის განშორება ჩვენთვის დიდად სამწუხაროა, გარნა
ღმერთს დიდს მადლობას ვსწირავთ და იმედი გვაქვს მისის მამობრივის განგებისა,
რომ ანდრია იქნეს ჩვენი მფარველი ამ დიდს უდაბნოში. მისის სიკვდილის ამბავი
მოეფინა არა მარტო მთელს ქალაქში, არამედ შორ ადგილებშიაც. ვინც კი
იცნობდა, ყველანი წმიდანად რაცხვიდენ, როგორც თვითვე მოგვითხრეს. რადგან
მის გვამს უზომო პატივი მიაგეს, ამიტომ საჭიროდ ვრაცხ ეს მოგახსენო. წმიდა
დომინიკეს დიდებული წესის მამებს უნდოდათ თავიანთ ეკკლესიაში
დაესაფლავებინათ, მაგრამ თავიანთი სურვილი გვიანღა განაცხადეს. წმიდა
თერეზიას(კვრმელიტანების) მამები დარწმუნებული იყვნენ, რომ მათ მონასტერში
უნდა დასაფლავებულიყო და არა სხვაგან, თუ იმიტომ, რომ ისინი ჩვენს სახლზე
ახლო იყვნენ და თუ იმიტომ, რომ ინდოეთში მოსვლის დროს პირველად მათ
მიგვიღეს. ხოლო რა სცნეს, ჩვენი აზრი სულ სხვა იყო, მოიწადინეს გვამი მოეპარათ
პირველ ღამეს, როდესაც ჯერ არ იყო დასაფლავებული, რისთვისაც გამოგზავნეს
ორი თავიანთი მონაზონი და სამიც მარჯვე ერის კაცი, რათა წაესვენებინათ იქ,
სადაც უნდოდათ. ღვთის განგებით ადრე შევიტყეთ ესა, ვიფხიზლეთ და
ვიღონისძიეთ და ესრედ ავიცილეთ თავიდგან უსიამოვნება, რომელიც ადვილად
შესაძლებელია მომხდარიყო, იმათ რომ გვამი მოეპარა. ამიტომ დავასაფლავეთ
წმიდა აგვისტინეს მონაზონების მონასტერში, რადგან ერთი თვის წინათვე მათმა
უფროსმა დიდის ვედრებით გვთხოვა. თავისს მონაზონებითურთ მოვიდა, კვირა
დღეს მხარზე გაიდვეს და წაასვენეს მუსიკით, გალობით და დიდის გამოჩვენებით;
წირვა-ლოცვა შეუსრულეს და აუგეს მას ყოველი წესი, რომელიც მათ კანონად
აქვსთ შეუსრულონ მარტო თავიანთი პროვინციის უფროს, პროვინციალს. ესეც
უნდა მოგახსენო, რომ, როდესაც ჩვენი კურთხეული ძმა ავად იყო, იმ მონაზონებმა
დიდის სიყვარულით მოუარეს; ასევე მოიქცნენ კარმელიტანებიც".
ძმა ანდრია მეორე ქართველი მონაზონია, რომელიც კათოლიკე სარწმუნოებისათვის ინდოეთში ასრულებს წმიდად თავის სიცოცხლეს. ყველა საბუთებს რომ მოეწია ჩვენამდე, ვინ იცის, რავდენი ასეთი ქართველი მოემატებოდა ერთგულ კათოლიკეთა რიცხვს!
როგორც ზემოდ ვსთქვით, როსტომ ხანმა, თავისი ურიცხვი ჯარით ქართლ-
კახეთი ერთიან დაიჭირა და თეიმურაზ თავისიანებით იმერეთს გადაიხვეწა. გარნა
როსტომ მაინც არ იყო უშიშრად და მოსვენებით, რადგან თეიმურაზის სახელის
გაგონებაზე ყველა თრთოდა, ეშინოდა თავს არ დამეცესო და ჩემიანებმა არ
გამცენო. შიში მით უფრო ჰქონდა, რომ ხალხი მალე შემოსწყრა, რადგან ახალ
კანონად შემოიღო 30 კომლზე ერთის შვენიერის ვაჟის გამორთმევა შაჰისათვის
გასაგზავნათ. ამის გამო მთელ ღამეს სულ ფხიზლობდა და დროს ატარებდა,
დღისით კი დილიდგან საღამომდე ეძინა. თავისი საშიშარი მოწინაადმდეგე რომ
ხელში ჩაეგდო, მოინდომა ლევან დადიანთან დამეგრობა, დაკავშირება, რათა
თეიმურაზ შუაში მოემწყვდიათ როგორმე. ამისთვის როსტომმა, თავისიანების
შეგულიანებით, დადიანს მოსთხოვა ცოლად მისი და მარიამ, სიმონ გურიელის
ქვრივი. მოციქულად, სხვათა შორის, თბილელი გაგზავნა. მისი წინადადება
დადიანმა სიხარულით მოისმინა, თუმცა მისი და სრულებით არ თანხმდებოდა;
მაინც თავის მხრივ გამოუგზავნა მოციქულები; მათ შორის იყო ნიკიფორე ერბახიც,
რომელიც თეიმურაზთან ერთად წასულიყო ჯერ იმერეთს და მერმე სამეგრელოს.
მოციქულები რო მოვიდენ გორს და ნახეს მისიონერები, ძრიელ მოეწონათ და
სთხოვეს, რომ დადიანის სამეფოშიაც მისულიყო ერთი, ანუ ორი კაცი. ნიკიფორემაც ურჩია და დაარწმუნა დადიანი კარგად მიგიღებსთო და დაჰპირდა, მეც შეგეწევითო. ამაზე მისიონერებმა უარი ვეღარ უთხრეს და ელჩებს თან წაჰყვნენ პატრი არქანჯელო ლამბერტი და პატრი იოსებ ჯუდიჩი 23 ოქტემბერს, 1634 წელსა. მართლაც დადიანმა ძრიელ კარგად მიიდო იგინი, როგორათაც ვნახავთ უფრო ვრცლად შემდეგს თავში.
დადიანმა თუ ცემით, თუ მუქარით და თუ მოტყვილებით, როგორც იყო,
დაიყოლია თავისი და, როსტომ ხანს მისთხოვებოდა. მალე დიდის ამბით
გამოისტუმრა მარიამ ქართლსა10. მას თან გამოჰყვნენ სამეგრელოდგან და
გურიიდგან წარჩინებულნი და ეგრეთვე ეპისკოპოსნიც. პირველად მოვიდენ გორსა.
გურიელის მოწინავე პირთ სამეგრელოში გაეცნოთ ლამბერტი და ჯუდიჩი და აქ
რომ პატრები დაინახეს, ბევრი ეხვეწნენ პატრი ავიტაბილეს, ერთი-ორი მათგანი
გურიაშიაც წამოვიდენ, იქ ძრიელ კარგად იქნებიან მიღებულნიო. მათ ხვეწნაზედ
ავიტაბილემ უარი ვეღარ უთხრა და 1634 წ. გააყოლა თან პატრი ქრისტეფორე
კასტელი და პატრი ანტონ ჯარდინა და ძმა ქლაუდიო, რომლებიც დიდის პატივით
მიიღო გურიის მთავარმა, მალაქია კათალიკოსმა.
გორში რო შემცირდენ მისიონერები, პატრი ავიტაბილე იძულებული გახდა
იტალიიდგან ახალი მისიონერები დაებარებინა, 1637 წ. გორს მოვიდა ორი ახალი
მისიონერი ფრანჩისკე მაჯო და კლემენტე გალანო, რომლებმაც საკმაოდ
განითქვეს სახელი თავიანთის წერილებით.
მაჯო მაშინვე შეუდგა ქართულისა და თათრულის ენის შესწავლას. იმან
ქართული ისე მალე და კარგად შეისწავლა, რომ დასწერა თავისი შესანიშნავი
სინთაგმათონად წოდებული გრამატიკა ქართულ-ლათინურად. ხოლო კლემენტე
გალანომ, რა ნახა, ყველა მისი ამხანაგები მარტო ქართველების სწავლასა და
გაკათოლიკებაში იყვნენ გართულნი და სომხებს, რომლებიც საქართველოში იმ
დროს ბლომათ იყვნენ, სრულებით ყურადღებას არ აქცევდენ, დაიწყო სომხურის
ენის შესწავლა, მიმართა სომხის მღვდლებს გორსა და ტფილისში და მალეც
შეისწავლა ის ენა. გარნა ბევრ ხანს აღარ დარჩა აქ, მალე წავიდა ჯერ
სამეგრელოს და იქიდგან კოსტანტინეპოლს, სადაც დააარსა სომხებისათვის
სკოლა და დასწერა თავისი შესანიშნავი წერილი სომხისა და რომის ეკლესიის
შეერთების შესახებ.
ზემოდ ვნახეთ, რომ საქართველოს, ორი-სამი საუკუნის განმავლობაში,
თავისი კათოლიკე ლათინის ეპისკოპოსი ჰყავდა; ხოლო როდესაც მოაკლდათ
ტფილისის კათოლიკებს თავიანთი საკუთარი მწყემსი, მეტადრე XVI საუკუნის
განმავლობაში, არა სჩანს, იმ დროს რომელ ეპისკოპოსზედ იყვნენ
დამოკიდებულნი საქართველოს კათოლიკენი. ხოლო XVII საუკუნეში კი ეს
კათოლიკენი 1633 წ. ისპაჰანში მყოფ ლათინის ეპისკოპოსს დაუქვემდებარეს. ამ
განკარგულებას პროპაგანდა აცნობებს საქართველოს მისიონერებს შემდეგის
წერილით:
„საქართველოში მყოფ აგვისტინიანებისა და თეათინლების უფროსს მამებს.
„პროპაგანდის კრების რჩევით პაპმა ისპაჰანში ეპისკოპოსად განაწესა პატრი
ივანე თადეოზ და თანაშემწედ და შემდეგში მისვე მოსაყდრედ მისცა პატრი
ტიმოთე კარმელიტანი; ეგრეთვე მიანიჭა მას მრავალი უფლება და ძალა, რათა
მოიხმაროს თუ სპარსეთის სამთავროსა და თუ საქართველოს სამეფოს
ქრისტიანების დასახმარებლად. ბატონმა კარდინალებმა ინებეს, გაუწყოთ თქვენ
და თქვენ მამებსაც, რათა მაგ ერის სასიკეთოდ და თქვენის მისიონის
საჭიროებისათვის მიმართოთ ხსენებულ ეპისკოპოსს. მას ნაბრძანები აქვს,
შეგეწიოსთ მაგ მისიონში და მეტადრე იმ შემთხვევაში, როდესაც საჭიროა
საეპისკოპოსო ღირსების უფლება. რომით, 5 იანვარს, 1633 წ.”.
ივანე თადეოზ კარმელიტანი პატრია, რომელიც 1613 წ. სპარსეთიდგან
მოვიდა თეიმურაზის მისასამძიმრებლად, ცოტა ხანს საქართველოში დარჩა და
ისევ მალე წავიდა ამტყდარის ჩხუბის გამო.
აქ ყურადსაღებია ის, რომ საქართველოს კათოლიკების ყურისგდება-უფროსობა მიუნდვიათ ისევ შორს მყოფის ლათინის ეპისკოპოსის და არა ნახჩევნის
ეპისკოპოსისათვის, რომელიც საქართველოზე გაცილებით ახლოს იყო, ვიდრე
ისპაჰანში მყოფი ეპისკოპოსი. ეს გარემოება ნათლად გვიჩვენებს, რომ ნახჩევნის
არქიეპისკოპოსს არც ერთ დროს არავითარი გავლენა ჰქონია საქართველოს
კათოლიკებზე. ასე რომ არ ყოფილიყო, პროპაგანდა უეჭველად რასმე
მოიხსენებდა ამ წერილში.
აქ უნდა მოვიხსენოთ ის შესანიშნავი გარემოებაც, რომ რომაში პროპაგანდის
საეკკლესიო კოლეგია, სადაც ყველა გვარ-ტომის სამღვდელოება სწავლობს,
საქარველოს მიზეზით დაარსდა. მისიონერებმა საქართველოს მდგომარეობა
კარგად რომ გაიცნეს და შეიტყვეს ისიცა, რომ ამ ქვეყანას სამღვდელოება მეტად
უვიცი და მოუმზადებელი ჰყვანდა, რომას თხოვნა დაუწყეს თუ სიტყვიერად და თუ
წერილობით ამ მხრივ შემწეობა აღმოგვიჩინეთო. უთვლიდენ კარგად განსწავლულ
მღვდლებზეა დამოკიდებული ამ ქვეყნის წარმატებაო. ეს გარემოება ყურად იღო
პაპმა, ურბანო მერვემ და აღმოსავლეთის ყველა ტომთათვის პროპაგანდის
კოლეგია დააარსა. ორის ბულლით დაადგინა, რომ ოროლი მოწაფე მუდამ უნდა
იწვრთნებოდეს ამ კოლეგიაში. ამათში, ცხადია, უნდა ყოფილიყვნენ ქართველებიც,
რომლებსაც დღევანდლამდე ორი ადგილი აქვსთ. ქვემოდ ვნახავთ, რომ მართლაც
ბევრი ქართველი გაწვრთვნილა ამ კოლეგიაში.
გურია-სამეგრელოს მისიონი ძალიან გაძლიერდა, რადგან მთავრებმა და
ერმა ძრიერ კარგად და დიდის პატივით მიიღეს მისიონერები. ამიტომ პატრების
უმეტესი ნაწილიც იქ წავიდა. მათ სამეგრელოში გადასახლებას ხელი იმანაც
შეუწყო, რომ ქართლში ვეღარ ხედავდენ უწინდელებრ კათოლიკე სარწმუნოების
მოსარჩლე მეფეს, მისიონის მფარველს დედოფალს (თეიმურაზის მეუღლეს
დარეჯანს მისიონის მფარველს და დედას ეძახდენ) და აღარც თავიანთ ერთგულ
კათალიკოსს. მათ ადგილას გამაჰმადიანებული როსტომ იყო, რომელიც თუმცა
დაჰპირდა პატრებს თავის მფარველობას და შემწეობას, მაგრამ მალე ბრძანება
გამოსცა ვინც გამოიცვლის სარწმუნოებას და მაჰმადიანობის ნაცვლად სხვა
სარწმუნოებას მიიღებს, სიკვდილით დაისჯებაო. არც ახალი კათალიკოსისაგან
დიდს სიკეთეს მოელოდენ. ამიტომ იმედი აღარ ჰქონდათ საქართველოში მათ
მოღვაწეობას ისეთი ნაყოფი გამოეღო, როგორც წინად მოჰქონდა. თეიმურაზიც
როსტომ ხანს არ ასვენებდა. გამუდმებული ომი ძრიელ გულს უტეხდა პატრებს.
ყოველ ამას დაერთო ისიც, რომ ადვილად ვეღარ შოულობდენ ახალ მისიონერებს,
რომელთაც ძველების ადგილის დაჭერა შესძლებოდათ. ამ სხვა და სხვა
გარემოებამ თეათინელი პატრები იძულებულ ჰყო, რომ ისე დიდის შრომით და
ეგრედ ნაყოფიერად დაწყებული ქართლის მისიონი დაეტოვებინათ და თითო-
თითოდ სამეგრელოს გადასულიყვნენ. გორში დარჩნენ მარტო ორი მღვდელი და
ერთი მორჩილი ძმა. რაკი ახალი მღვდელი ვეღარ მოუმატეს მისიონს, ადგნენ და
სამეგრელოს გადავიდენ. ასე მოლოდნელად და სანანურად დაასრულეს
თეათინელებმა თავიანთი მისიონი ქართლში. 1638 წ. გორში მათგანი აღარავინ
იყო.
სანამ თეათინელები გორს მოშორდებოდენ, იქ მყოფი აგვისტინიანი
მონაზონებიც ბევრნი დაიხოცნენ ჟამით. ბოლოს დარჩენილ იყო მარტო ერთი
მღვდელი და ისიც ისპაჰანს წავიდა და აღარც კი დაბრუნებულა. წასვლის წინეთ
თავისი ეკკლესია თეათინელებს მიანდო. ხოლო თეათინელებმა არა მარტო ის
ეკკლესია, არამედ თავიანთიც უპატრონოდ დასტოვეს. გარნა, როგორც სჩანს,
შემდეგში აგვისტინიანები ისევ მობრუნებულან, ვინაიდგან ზემოდ დასახელებული
მოხსენება აგვისტინიანმა პატრი ამბროზიომ რომას მისწერა 1640 წელს
გორიდგან. ხოლო მას შემდგომ აღარ ვუწყით, თუ რამდენ ხანს კიდევ დარჩნენ
აგვისტინიანები გორში.
თეათინელებს, როგორც დაიწყეს, ისე ბოლომდე რო შერჩენოდათ გულის
სიმაგრე და აქეთ-იქით ბევრი ადგილისათვის ხელი არ ჩაევლოთ, მათი შრომა
საქართველოში უეჭველად დიდს ნაყოფს გამოიღებდა და ბევრი მიმდევარიც
ეყოლებოდათ, რადგან ძრიელ განათლებული და თავ-განწირულნი პირნი იყვნენ.
შემდეგს თავში გავაცნობთ მკითხველთ თეათინელების მოღვაწეობას გურია-
სამეგრელოში, საცა მათ გასწიეს დიდი შრომა, რომელიც სასურველათ დაგვირგვინდა.
3 პრაპაგანდის ერთი წერილიდან სჩანს, რომ პატრი გვილელმო საქართველოში მოსულა 1608 წ. მეფეს და პატრიარქს დიდის პატივით მიუღიათ. თავის მონასტრის საქმეების გამო შემდგომ გაბრუნებულა ისპაჰანს, გარნა ქართველთ პატრიარქი ბევრს შეხვეწია, აქ ისევ მალე მობრუნდიო. როდესაც გამობრუნებულა კვალად საქართველოში, გზაში თათრებს მოუკლავთ.
4 მისიონერების სიტყვით, შაჰ-აბაზს, რა აუოხრებია საქართველო, სპარსეთს ტყვედ წაუყვანია 60 ათასი კომლი და მათ მაგიერ შემდეგში ბლომად გადმოუსახლებია სპარსელები და სომხები.
5 სიტყვა „დასავლეთი”, ჩვენის აზრით, შეცდომით არის ნახმარი, უნდა იყოს „აღმოსავლეთი”.
6 ნიკიფორეს რომ შეუსწავლია იტალიური, ამას თვით ლამბერტიც მოწმობს, რადგან მასთან, როცა საჭირო იყო, იტალიურად ლაპარაკობდა.
7 ამ წერილში ხშირად მოხსენიებულია ევროპის უწინდელი სხვა და სხვა ფული, მაგ. Ducato, Zecchino, Scude, Piastra. ამათი ღირებულობის განსაზღვრა, ანუ შედარება ახლანდელ სახმარ ფულთან შეუძლებლად მიგვაჩნია, რადგან ამ სახელის ფულებს არც ყოველთვის და არც ყველა სამთავროში ერთი და იგივე ღირებულება ჰქონდათ. გარნა უალაგო არ იქნება, აქ აღვნიშნოთ ზოგიერთი მათი გასავალია. რომაული
ოქროს ფული ძექინი (Zecchino), 1775 წლის შემდგომ, ღირდა 11 ფრანკად და 80 ჩენთეზიმად; ვერცხლის ფული სკუდი (Scudo) 5 ფრანკად 38 ჩენთეზიმად. პიემონტეს პროვინციის ძექინი 1755 წლის შემდგომ ღირდა 11 ფრანკად და 94 ჩენთეზიმად; სკუდი 7 ფრანკად და 5 ჩენთეზიმად. ტოსკანიის პროვინციის ძექინი ფასობდა 11 ფრანკს ად 2 ჩენთეზიმს, სკუდი 5 ფრანკს 54 ჩენთეზიმს. ვენეციის ძექინი ღირდა 12 ფრანკად და სკუდი 6 ფრანკად და 66 ჩენთეზიმად. ოსმალეთის ორმოც ფარიანი პიასტრი, ანუ ყურუში, წინათ ღირდა 2 ფრანკი; 1811 წელს მისი ფასი ჩამოვიდა 83 ჩენთეზიმზე; ხოლო 1818 წ. 79 ჩენთ., ახლა კი ღირს 27 ჩენთ. ჩვენებურად მარჩილი, უწინ უდრიდა სამ აბაზს. სპარსეთის თუმანი ღირდა 29 ფრანკი და 64 ჩენთ. ხოლო აბაზი 97 ჩენთეზიმად.
8 ესევე ლამბერტი ერთ თავისს რომაში მიწერილ წიგნში ამბობს, რომ აზრუმის გარეშე რავდენიმე ქართველების სოფელიაო, რადგან უწინ აზრუმი ქართველთ მეფეებისა ყოფილაო.
9 ასე იმიტომ ამბობს, რომ იმ დროს ქართველები ბლომად გადადიოდნენ მაჰმადიანობაზე.
10 ვახუშტის ქრონიკებში შეცდომით არის ამ ქორწინების წელიწადი 1638 წ. აღნიშნული, იმ დროს როცა ეს იყო
1634 წ.
თავი V
XVII საუკუნის ქართველი კათოლიკენი და საქართველოში მოსვლა
თეათინელთ წესის მისიონერებისა(1600-1640)
ამ საუკუნეშიაც, თუმცა საქართველოს უბედურების მეტი არაფერი უნახავს,კათოლიკობას ახალი და საუკეთესო დრო დაუდგა. ამ საუკუნის პირველ წლებშივე
ევროპელ მისიონერებს კვალად გაეხსნათ გზა საქართველოში შემოსვლისა.
შეუწყვეტლივ მოდიოდენ და ჰფენდენ კათოლიკობასთან ერთად ევროპის სწავლა-
განათლებასაც. ჩვენ, თუ სრულიად არა, უმეტესი ნაწილი მაინც შევკრიფეთ იმ
საბუთებისა, რომელიც შეეხება იმ დროს საქართველოში მისიონერების მოსვლას,
მათ შრომას და კათოლიკობის ხელახლავ გავრცელებას. მეტად შორს წაგვიყვანდა
შეკრებილი საბუთები ყველა რომ შემოგვეტანა წერილში; ამიტომ მოვიხსენიებთ
მარტო იმათ, რომელიც უფრო ყურადსაღებია.
მტერმა საქართველოს მოაშორა ლათინის მისიონერები, მაგრამ ქართველთ
მთავრებისა და ერის გულში ვერ ამოხოცა მიდრეკილება და პატივი, რომელიც იმ
მისიონერებისათვის ჰქონდათ ძველის დროიდგანვე. ზემოდ მოყვანილ საბუთებს
გარდა, ქართველების თანაგრძნობას მისიონერთადმი კვალად გვიმტკაცებს
შემდეგი ფაქტებიც.
ალექსანდრე კახეთის მეფემ და მანუჩარ სამცხის ათაბაგმა სპარსეთში რა ნახეს ლათინის მისიონერები, თავიანთ სამეფოში გამოიწვიეს. მაგრამ სხვა და სხვა გარემოებისა გამო მისიონერებმა ვერ შეიძლეს მთავრების სურვილის დაკმაყოფილება. 1597 წ. სპარსეთში მოსული პორტუგალელი მისიონერი ანტონიო ამ გარემოებას 1610 წ. ესრედ აღგვიწერს:
„მანუჩარ ხან მთავარმა, რომელიც ქართველების ერთი სამთავროს
პატრონია, ესრედ მითხრა ისპაჰანში, დიდათ მოხარული ვიქნები, უკეთუ რავდენიმე
თქვენი მღვდელი წამომყვება ჩემს სამეფოში და თუ ერთ მკურნალსაც თან
წამოიყვანს უფრო დიდად პატივცემული იქმნებიანო. იმავე დროს პატრი მელიქორი
დეზანჟი, მეფის პალატში (სპარსეთში) ყოფნის დროს, დაჰპირდა წაჰყოლოდა
ალექსანდრე მეფეს, საქართველოს ერთ მთავართაგანს, მაგრამ ლუდოვიკო
პერეირე დელჩერდა, რომელიც (ისპანიიდგან) ელჩად იყო სპარსეთს გაგზავნილი,
არ დათანხმდა მის წასვლას, რადგან არ უნდოდა მოშორება".
ესევე მისიონერი მოგვითხრობს, თუ მანუჩარ როგორ ხშირად დაიარებოდა
მათ ეკკლესიაში და როგორ აღტაცებით ისმენდა მათ წირვა-ლოცვას.
1621 წ. ნეაპოლში ერთი პატარა, მაგრამ შესანიშნავი წიგნაკი დაიბეჭდა ამ
სათაურით: „გულწრფელი მოხსენება საქართველოს სამეფოების შესახებ პატრი
პავლე მარია ფაიანცელი დომინიკიანის მიერ”. იმ რამდენიმე ფურცლიან წიგნაკში
ჩამოთვლილია საქართველოს ოთხი-სამეფო, სხვა და სხვი გზა ევროპიდგან
საქართველოდ შემოსასვლელი, მოკლედ აღწერა მისის შემოსვლისა
საქართველოში და ლაპარაკი ქართველებთან. აქ მოვიყვანთ იმ ნაწილს,
რომელიც ჩვენს საგანს შეეხება.
„მე ნეტარის რომის პაპის წარმომადგენელი ელჩი აბაზ უძლიერესის
სპარსეთის მეფის წინაშე, ვიყავი საქართველოში 1616 წ. ივნისის და ივლისის
თვეებში. იქ რაც შევნიშნე შესახებ ქვეყნისა, მცხოვრებთ ბუნებისა, მათი
სარწმუნოებისა და მათი კეთილი მომზადებისა მწყემსის (პაპის) უფროსობის
აღსაარებლად, აქ მოვიხსენიე ძრიელ მარტივად... „კაცები თეთრი არიან და
მშვენიერი სახისა, საკმაოდ პატიოსანი ზნეობა აქვსთ; თათრულად აცვიათ,
თითქმის ყველას ტანისამოსი აბრეშუმისა აქვს, რადგან აბრეშუმი ბლომად იშოვება
იქ; ძრიელ მკვირცხლი ნიჭი აქვსთ და გულ ფიცხელნი არიან.
„დედაკაცები ტანმაღალნი და შვენიერი მოყვანილობისანი არიან;
ცხენოსნობაც იციან, სანადიროდ მიმინო დაჰყავთ ხელით და თან დააქვთ შვილდ-
ისარი და ისართსაწყობი.
„ქართველები ყველა ქრისტიანენი არიან. ბერძნის ტიბიკონისა, აქვსთ
მშვენიერი ეკკლესიები, ჩვენებურის მსგავსი; დიდრონი არ არიან და აქვსთ
საშუალო ზომის სამრეკლო და ზარები.
„მარტო მღვდლებმა და განათლებულმა პირებმა იციან ბერძნული წერა-
კითხვა და ენა, თათრულს თითქმის ყველანი ლაპარაკობენ, მაგრამ მათი
საკუთარი და ბუნებითი ენა ქართულია, რომელიც, ვგონებ, ძრიელ ადვილათ
შეისწავლოს კაცმა. რავდენიმე ასო აქვსთ ჩვენებურის ასოების მზგავსი, მათი
გამოთქმა, ვგონებ, ცოტათი განსხვავდებოდეს ჩვენებურის გამოთქმისაგან.
„ძლიერ დიდი პატივის ცემა აქვსთ ჩვენი უნეტარესის რომის პაპისა,
რომელსაც აღიარებენ ამ ქვეყანაზე ქრისტეს მონაცვლედ. ამ პატივის
დასამტკიცებლად მე ვითარცა პაპის სახელით სპარსეთის მეფესთან რომიდგან
მოსულ მღვდელს ესრეთი მორჩილება გამომიცხადეს:
1) ხელებსა და ფეხებზე მაკოცეს; 2) გულმოდგინედ მთხოვეს კურთხევა
თავიანთვის, თავიანთი შვილებისა, მამულისა და საქონლისათვის; 3) ჩემთან
აღსარების თქმას ნატრობდენ, მაგრამ არ დავთანხმდი; 4) დიდ პატივად
რაცხვიდენ, როცა წავიდოდი მათ ეკკლესიაში, სადაც იძულებულ ვიყავი მუდამ
ხელი გამეშვირა, რომ ეკოცნათ მღვდლებს, კაცებს და დედა კაცებს; 5) ჩემთვის
ალერსის გამოცხადებას ერთმანერთს არ აცდიდენ; 6) სარწმუნოების შესახებ
ბევრი საეჭო რამე მკითხეს, რასაც ჩვენში დიდ ყურადდებას არ ვაქცევთ,
გაკვირვებით და სარწმუნოებით ისმენდენ ჩემს პასუხს; 7) ზოგიერთი თავიანთი
ჩადენილი საქმე გამიმჟღავნეს და როდესაც ჩემგან სცნეს, რომ ცუდათ ექმნათ,
მაშინვე სიმდაბლით შენდობა მომთხოვეს და უნდოდათ მათთვის შესაფერი
საკანონო მიმეცა; 8) ვამხილე რა ზოგიერთი მათი ცრუ-მორწმუნეობა,
შეცთომილება, მაშინვე ადვილად მოიშალეს.
„მათმა მღვდლებმა არა ერთხელ მითხრეს მათში გავრცელებული ერთი
წინასწარმეტყველება: რომაელი ქრისტიანები, რომლებსაც დიდ ბედნიერად
რაცხვენ, უნდა მოვიდენ ჩვენს ქვეყანაშიო. ეს წინასწარმეტყველება მათ წინაპრებს
გაულექსავთ და ჩემს წინაშე რავდენიმე გზის იგალობეს.
„მრავალ გზის მითხრეს, რომ თქვენი მღვდლები ჩვენში რომ მოვიდენ,
მაშინვე მივცემთ ეკკლესიებს, სახლებს და სხვა ყველაფერსო. უზომო წყალობად
ჩასთვლიან, რომ ჩვენ უქადაგოთ და შვილები გაუწვრთნათ.
„ამ ცოტა გარემოებისაგან შეუძლია კაცმა სცნოს, თუ რა დიდი იმედი უნდა
გვქონდეს მათში კათოლიკე სარწმუნოების წარმატებისათვის”.
ეს მოხსენება მოკლეა, მაგრამ ფრიად ყურად საღებია, რადგან ამტკიცებს
უძველესი დროიდგან ქართველთა უცვალებელ თანაგრძნობას ლათინთა
მოძღვართადმი და ეგრეთვე იმას, რასაც პაპი პავლე მესამე სწერდა ლუარსაბ
მეფეს 1545 წ. და რასაც პაპი პიო მეორე 1458 წ. ამბობდა, ესე იგი საქართველოს
ერი და მთავარნი პაპას სცნობდენ ყველა ქრისტიანების თავად და აღიარებდენ
ქრისტეს მონაცვლედ. ამის მეტი არც კია საჭირო, რომ კაცი ნამდვილ და ერთგულ
კათოლიკედ შეირაცხოს. ეგრეთვე ამ მოხსენებიდგან სჩანს, რომ, თუმცა იმ დროს
საქართველოში არ ყოფილან ლათინის მისიონერები, მაგრამ ერი სულით და
გრძნობით კათოლიკე ყოფილა.
მის წინეთ, ესე იგი 1613 წ., საქართველოში ყოფილან ორი ლათინის
მოძღვარი პატრი გვილელმო, წმიდა აგვისტინეს წესისა და პატრი ივანე თადეოზი
კარმელიტანი. სამწუხაროდ, იმათი მოსვლის შესახებ განსაკუთრებული ცნობები
არა გვაქს. ამას მხოლოდ იხსენიებს დომინიკიანი პატრი გრიგოლ ორსინი თავის
მოხსენებაში, რომელიც 1626 წ. წარუდგინა რომაში პროპაგანდას საქართველოს
შესახებ. ეს მოხსენებაც საკმაოდ შესანიშნავია და ამიტომ მოგვყავს შემდეგი
ნაწილი.
„ქართველთა შორის კათოლიკე სარწმუნოების გავრცელება ძრიელ ადვილ
საქმედ მიმაჩნია და აი რატომ: 1) რადგან ადვილად დასაყვავებელი, მორჩილი,
უბრალო და კაი მდგომარეობის ხალხი არიან; 2) რადგან სამოციქულო რომის
წმინდა საყდარს რავდენიმე გზის მორჩილებისა, გულმხურვალებისა და
ერთგულების გრძნობით სავსე წიგნი მოსწერეს; 3) ესევე გულ-მხურვალება
სამოციქულო საყდრისადმი გავლილ წლებში, ესე იგი 1613 წ. კახეთის მეფე
თეიმურაზმა და სხვა ქართველმა თავადებმა დაუმტკიცეს პორტუგალელს
პატივცემულ პატრი გვილელმოს3 წმიდა აგვისტინეს წესისას და კატალანიელს
პატრი ივანე თადეოზს კარმელიტანს, რომელიც დღესაც ცოცხალია. ორთავეს იქ
ეკლესიები და ადგილები მისცეს საცხოვრებლად. ხსენებულმა თავადებმა იმ
პატრებს სთხოვეს საიდუმლოების მიღება, მათთან აღსარება სთქვეს და ეზიარნენ
მათისავე ხელით. ესრეთ საქართველოში აღასრულეს ყველა წესი და ტიბიკონი
კათოლიკე სარწმუნოებისა, თუმცა ხსენებულმა მონაზონებმა იქ ვერ დაამყარეს
თავიანთი სახლი და ეკკლესია აბაზ სპარსეთის მეფის მიერ ატეხილი სამწუხარო
ომის მიზეზით, რადგან მათი იქ მოსვლის ცოტა ხნის შემდგომ მოხდა ომი და აბაზმა
ბევრი ქართველთაგანი დაატყვევა, გადაასახლა და იქაურობა ერთიან მოაოხრა,
რაის გამო თეიმურაზ მეფე თავის თავად-აზნაურებიანათ ივლტოდა; 4) კათოლიკე
სარწმუნოების ადვილად გავრცელება მით უფრო დასაჯერებელია, რომ
ქართველები მეტად ღვთის მოშიშნი არიან, სარწმუნოების ერთგულნი მსახურნი,
მოსავნი ღვთის მშობლისა, მთავარ მოციქულთა პეტრესი და პავლესი და სხვა
წმიდათა, მეტადრე წმიდა გიორგისა, რომელსაც განსაკუთრებით თაყვანს სცემენ...
მთელ მსოფლიოში, სადაცკი სარწმუნოების გავრცელება საჭიროა, ხსენებული
ქართველების ქვეყანა პირველი უნდა იყოს, ამიტომ მე ყველაზედ უმცირეს
სამოციქულო მისიონერთაგანი სიმდაბლით და დიდის თხოვნით ვავედრებ მას
თქვენს უწმიდეს უფალს პაპს ურბანო მერვეს და პრაპაგანდას, რადგან ქართველი
ერი დიდათ ღირსია სამოციქულო საყდრის მადლისა და წყალობისა...
ზემოხსენბული მიზეზების გამო, ესე იგი, რომ დიდი პატივი აქვსთ პეტრესი და
პავლესი, რომისა და რომის პაპისა".
ესეც ცხადად და ერთ პირად ამტკიცებს ქართველების კათოლიკობისადმი
მიდრეკილებას და იმათი ერთის ნაწილის კათოლიკობასაც, რადგანაც კათოლიკე
მღვდლებისაგან საიდუმლო მიუღიათ და იმ მღვდლებსაც ყველა საიდუმლო და
კათოლიკე წესები შეუსრულებიათ. ამის ასრულება შეუძლებელი იქმნებოდა, ერი
კათოლიკე რომ არ ყოფილიყო. ქართველების ერთგულება და გულმხურვალება
კათოლიკე სარწმუნოებისადმი ძლიერი რომ არ ყოფილიყო, ესე სხვა და სხვა
დროს მრავალნი პირნი არ მოიხსენიებდენ მათ იმნაირის ქებით და თანაგრძნობით.
იმავე დომინიკიანელმა გრიგორ ორსინმა ეგრეთვე აღწერა სპარსელებისგან
საქართველოს აოხრება და ქეთევან დედოფლის წამება, რადგან იმ დროებში, ესე
იგი 1624 წ. ორსინი სპარსეთში იყო.4
იმ ხანებში, როგორც ცოტა ქვემოდ ვნახავთ პროპაგანდის წერილიდგან, ერთი
დომინიკიანი ანჯელო ჩითადინელიც ყოფილა საქართველოში, მაგრამ
დაბეჯითებით არ ვიცით, თუ რომელ წელში. ეს კია რომ 1625 წელზედ უწინ უნდა
ყოფილიყო. იმისი წარდგენილი მოხსენება ვერ ვიპოეთ. გარნა ქვემო წერილიდგან
სჩანს, იმასაც, მსგავსად ზემოდ დასახელებული მისიონერებისა,
პროპაგანდისათვის მოუხსენებია, რომ ქართველებს დიდად უყვარსთ რომის
ეკკლესიაო.
სახელოვანი მგზავრი, რომაელი პატრიციო პეტრე დელლა ვალლე ამბობს,
რომ ზემოხსენებული პატრი ივანე თადეოზი კარმელიტანი შაჰ-აბაზმა გაუგზავნა
თეიმურაზს, რათა მისი პირველი ცოლის სიკვდილის გამო ნუგეში ეცა და
მიესამძიმრებინაო. ესევე მგზავრი დასძენეს, რომ მეფემ, ალავერდელმა
მიტროპოლიტმა და ქართველმა თავადებმა ის პატრი მიიღეს დიდის პატივით
იმიტომ კი არა, რომ შაჰის გამოგზავნილი იყო, არამედ უფრო იმიტომ, რომ
კათოლიკე მღვდელი იყოო; რაის გამო თავიანთ ეკკლესიაში აწირვინეს, ეკკლესია
და სახლიც მისცეს, რათა მათთან დარჩენილიყოო.
ჩვენს მწერლობაში საკმაოდ ცნობილია ქართველების ნამდვილი და
ერთგული მეგობარი პეტრე დელლა ვალლე, რომელმაც ესდენი თანაგრძნობა და
შემწეობა აღმოუჩინა სპარსეთში ტყვედ წაყვანილ ქართველებს და განსაკუთრებით
ანუგეშა დატყვევებული ქეთევან დედოფალი. იმან რაც ნახა და გაიგონა
საქართველოსა და მისი გაჭირვებულის ერისა, თითქმის ყველა აღწერა თავისი
მგზავრობის წიგნში, მეტადრე თავის მოხსენებაში, რომელიც 1625 წ. წარუდგინა
პაპს ურბანო მერვეს საქართველოს შესახებ. იმან თავის წერილებში არაერთგზის
აღნიშნა ქართველების მიდრეკილება კათოლიკობისადმი, მათი სიყვარული,
პატივისცემა და გულმხურვალება რომის პაპისადმი. იმანვე სთქვა, რომ ცხადად
არა სჩანს, ქართველებიც ბერძნებსავით გაშორდნენ თუ არა კათოლიკე
სარწმუნოებასაო. სხვა მისიონერებთან ერთად ისიც მოწმობს, რომ ბოლო
დროებში ქეთევან დედოფალს კარმელიტანების წესის პატრები ეწეოდნენ
სულიერად და მათი ჩაგონებით გამხნევებული კათოლიკედ აღესრულაო. ვრცლად
მოგვითხრობს, სპარსეთში ქრისტიანედ დარჩენილი ქართველები როგორ
ერთგულად მისდევენ კათოლიკე სარწმუნოებას და რომ იმ ქართველებს ხშირად
თვითვე ნათლიად უდგებოდა; მოგვითხრობს ეგრეთვე, როგორ ხშირად
დაიარებოდენ პატრების წირვაზე, სხვათაშორის, ბატონი მერაბ, რომელიც სიმონ
მეფეს სიკვდილამდე ტყვეობაში ახლდა, მისი ვაჟი ბატონი ვახტანგ და მისი ძმის
წულები ბატონი ბეჟან და ავთანდილ და სხ... ერთის სიტყვით, დელლა ვალლემ
დიდად შეაბრალა ურბანო პაპს საქართველო და მისი ერი; მათი ერთგულების
გარდა, ისიც მოახსენა, რომ ქართველები მუდამ ებრძვიან ქრისტიანობის ყოვლად
ძრიელ მტრებს სპარსელებს და ოსმალებს სარწმუნოების დაცვისათვის; მტრებს
არა ერთხელ ამოუწყვიტეს ერთიანად მხედრობაო, ამიტომ რომის ეკკლესია
დიდად დავალებულია ქართველებისაგან, რომელნიც ღირსნი არიან,
სარწმუნოებრივი დახმარების გარდა სხვა შემწეობაც აღმოუჩინოთ და სხ...
ქართველების გულკეთილობამ, უბრალოებამ და მათმა სიყვარულმა
კათოლიკობისადმი დელლა ვალლე იმ ზომამდე მიიზიდა, რომ თავისი პირველი
ცოლის სიკვდილის შემდგომ, მეორე ცოლად შეირთო ერთი ახალგაზრდა
ქართველი ქალი, თინათინ წიბა (di ziba), სპარსეთში დედასთან ერთად ტყვედ
წაყვანილი, იქვე დაობლებული და თავისისავე დახსნილი. დელლა ვალლემ
სახელი შეუცვალა და მარიუჩა დაარქვა თინათინს, რომელიც თურმე დიდად
უყვარდა ქეთევან დედოფალს.
ზემოთ დასახელებული დომინიკიანი პატრების მოხსენებამ და პეტრე დელლა
ვალლეს მოთხრობამ ისე იმოქმედა რომის პაპსა და კარდინალებზე, რომ მალე
მიაქციეს საქართველოს ყურადღება, შეუდგნენ თათბირს და გადასწყვიტეს
დაუყოვნებლივ მისიონერები გაეგზავნათ. პაპის ბრძანებით, პროპაგანდის
კარდინალებმა 1626 წ. მაისის ოთხს, გადასწყვიტეს, რომ საქართველოს მისიონი
მიენდოთ თეათინის წესის მონაზონებისათვის, რომლებისგანაც ხუთი დანიშნეს აქ
წამოსასვლელად. გარნა დელლა ვალლემ კარდინალებს არ ურჩია პირველადვე
ხუთის მონაზონის ერთად გაგზავნა შიშის გამო ოსმალებისა, რომლებიც მკაცრად
ადევნებდენ თვალ-ყურს მისიონერებს და ადვილად არავის უშვებდენ აქეთ. იმისი
რჩევის თანახმად კარდინალებმა დაადგინეს ხუთის მაგიერ სამი მონაზონის
გამოგზავნა, პეტრე ავიტაბილეს წინამძღვრობით. ეს გარდაწყვეტილება
პრაპაგანდამ აცნობა პეტრე ავიტაბილეს შემდეგის წერილით:
„მათ ღირსებას პეტრე ავიტაბილეს, თეათინელების მონაზონს.
„პროპაგინდის კრებამ, 4 მაისისამ, განიხილა თქვენი წერილი და გამოიძია
თქვენი ამხანაგების ვინაობა, აგრეთვე მიიღო თქვენი უფროსი ჯენარლისაგან კაი
მოწმობა თქვენის და თქვენის ამხანაგების ნიჭიერებისა და კარგის თვისების
შესახებ. ამიტომ ბატონმა კარდინალებმა გარდასწყვიტეს თქვენის ამხანაგებითურთ
გაგგზავნონ ქართველებთან, რომელთა შესახებ ბ. პეტრე დელლა ვალლემ ბევრი
რამ მოგვითხრო, მეტადრე გვაუწყა, რომ კარგად მომზადებულნი არიან წმიდა
სამოციქულო საყდართან შესაერთებლადო. აწ შეგიძლიათ თქვენის
ამხანაგებითურთ წასასვლელად მოემზადოთ ლოცვითა და თავგანწირულებით
წმიდა მისიონისათვის; შეგიძლიათ მათაც უჩვენოთ ამ წერილის ერთი პირი. როცა
აქ მოხვალთ, თანახმად თქვენი უფროსის ბრძანებისა, რომელსაც აქამდე
მიიღებდით კიდეც, ხსენებული პეტრეც მოგცემსთ შესაფერს და საჭირო დარიგებას.
ჩვენც მოგცემთ თავის გასაცნობელ წიგნს, ყველა საჭირო უფლებას და ნივთებს და
მაშინვე გაგისტუმრებთ ხსენებულის მისიონისათვის. ღმერთსა ვთხოვ, გაკურთხოს
და გარდმოგივლინოს თავისი წმიდა მადლი. რომით, 9 მაისისა, 1626 წ.”.
პატრებს პეტრე დელლა ვალლემ ყოველი საჭირო დარიგება ვისცა
მომავალის მგზავრობისათვის თუ ოსმალეთსა და თუ საქართველოში. ეგრეთვე
პროპაგანდამ, საჭირო ნივთების გარდა, მისცა მათ 11 სხვა და სხვა სასულიერო
უფლება და პრივილეგია, რათა დიდის სიადვილით და ნაყოფიერად
აღესრულებინათ თავიანთი მისიონი საქართველოში. ესრედ მომზადებულნი იმავე
წელს ივლისის 23 დღესა წამოვიდენ რომიდგან საქართველოსკენ და თან
წამოიღეს პაპის ოთხი წერილი საქართველოს ოთხ მეფესთან, ესე იგი,
გურიელთან, დადიანთან, იმერეთის მეფესთან და თეიმურაზთან, რათა კარგად
მიეღოთ ის მონაზონები და ნება მიეცათ საქართველოში კათოლიკე სარწმუნოების
ქადაგებისა. პროპაგანდამაც იმათ ერთი წიგნი გაატანა დასავლეთის
საქართველოს მიტროპოლიტთან. აქ მოვიყვანთ იმას და თეიმურაზთან მოწერილ
წიგნსა. ხოლო დანარჩენებს მოვიყვანთ ყველას თავის შესაფერ ადგილს.
„დასავლეთის5 ქართველთა მიტროპოლიტს
„თქვენო ყოვლად ბრწყინვალე უსამღვდელოესობავ.
„პროპაგანდის კრების ბატონმა კარდინალებმა სხვა და სხვა მოხსებიდგან და
ამ ბოლო დროს წერილიდგან, რაიც წარმოადგინა დომინიკიანე ანჯელო
ჩითადინელმა, რომელიც დიდი ხანი არ არის, მანდ იყო, სცნეს დიდი სიყვარული
ქართველთ ერისა რომის წმიდა ეკკლესიისა და სამოციქულო საყდრისადმი,
რომელზედაც სჯდა მთავარ მოციქული დიდებული პეტრე და განსაკუთრებული
ერთგულება, რომელიც აქვსთ რომაში დასვენებულის იმავ წმიდა პეტრესა და
პავლეს ნაწილებისადმი. რადგანაც კარდინალებსა სურსთ ამ სიყვარულისათვის
ქართველთ ერს მიაგონ სამსახური, როგორათაც იმავე ერს მიაგეს ნეტარ
ხსენებულმა რომის მღვდელთ მთავრებმა პიო მეორემ და პავლე მესამემ,
ამიტომ გადასწყვიტეს გამოგზავნონ სამი მღვდელი პატრი პეტრე ავიტაბილე,
პატრი ფრანჩისკე აპრილი და პატრი იაკობ სტეფანო, რათა მოვიდენ, ნახონ
თქვენი მეუფება, ვითარცა სასულიერო მთავარი მაგავე ერისა და გაგიზიარონ სხვა
და სხვა განზრახვა მოქმედებისა თქვენის ერის და თქვენის სულის ცხონებისათვის.
ხოლო უკეთუ თქვენთვის სათნო საყოფელი იქმნეს ამ აზრით მათი ნახვა,
მოუსმინეთ და ერწმუნეთ ყველაფერში, რაც კი მოგახსენოსთ ბატონი კარდინალების მხრივ. გარდა ამისა თქვენს მფარველობას ავედრებენ ხსენებულ მღვდლებს და დიდათ გთხოვენ, რაოდნათაც შესაძლებელია, ადვილად მოუპოვოთ სადგომი სახლი და ეკკლესია, რათა შეიძლონ წირვა-ლოცვა და ყოველი სულიერის მსახურების ასრულება, რაც კი შეეხება სულის ცხონებას. დარწმუნებული ბრძანდებოდეთ, რაც სიკეთეს ხსენებულ მღვდლებს მიაგებთ, კარდინალები ისე ჩასთვლიან, ვითომც იმათთვის მიგეგოსთ და მზათ იქმნებიან, როცაკი საჭირო იქმნება, თქვენს მეუფებას სამსახური გაუწიონ. ღმერთს სთხოვენ თქვენთვის ყოველ გვარს ბედნიერებას.
რომით, 20 ივნისს, 1626 წ.".
წერილებიდგან არა სჩანს, ამის პასუხი მიიღეს თუ არა.
მოგვყავს ურბანოს პირველი წერილი თეიმურაზთან.
„პაპი ურბანო მერვე, თეიმურაზს, კახეთის მეფეს.
„კეთილშობილო მეფევ, მშვიდობა და ღვთის წყალობის ნათელი.
საქართველო, ეგრეთ უხვი თვალ უწვდენის ტყეებით და დამშვენებულის
ჭირნახულით, მალე მოირწყვის დაუშრეტელი წყაროს წყლით, უკეთუ გამოიღო
ნაყოფი, რომელსაც ევროპა და რომა მოელის. ჩვენ გვრწამს მომავალი მისი
ბედნიერება. გიგზავნით ღვთიურ მეცნიერებაში განსწავლულ მღვდლებს,
რომლებიც სხვას არას ნატრობენ, თუ არ ერის გაბედნიერებას. უკეთუ ესენი თქვენს
ქვეყანაში დაადგინეთ, თქვენი მამობრივი მფარველობა არ მოაკელით და თუ
თქვენმა ერმაც გულმოდგინებით მოუსმინა მათ სიყვარულით სავსე სიტყვები, მაშინ
ჩვენთა მეფეთა საპატიო და ეგოდენთა გვართა სამკვიდრებელი რომის ქალაქი
დიდად და უზომოდ დავალებულ იქნება თქვენგან. იტალიისათვის დიდად
სასიქადულოა, რომ კახეთის მეფემ მოუსმინოს რჩევა მღვდლებს, რომელთაც
უნდათ განამზადონ გზანი უფლისანი და წრფელჰყონ ალაგნი მისნი. როგორა
გგონიათ, კეთილშობილო მეფევ? განა ცოტა რამეა ის სიკეთე, რასაც ჩვენი
მღვდლები თქვენის დიდებულებისაგან მოელიან, ეგრეთვე რომის ქება და
უმაღლესის მწყემსის მომადლიერება? უკეთუ თქვენი უმაღლესი ნიჭი ნატრობს
დიდებას, ცხადია, არაფერს დაზოგავთ, რათა თქვენი სახელი იქოს და იდიდოს
ქრისტიანების დედა ქალაქსა და ყველა ტომთა საერთო სამშობლოში. რადგან
თქვენის სამსახურით, რომელსაც მოგვაგებთ, ღირსი შეიქმნებით ყოოლის
მპყრობელის განსაკუთრებულის მფარველობისა, იმ ყოვლის მპყრობელისა,
რომელიც თავისად რაცხს ყველა სამსახურს, რასაც კი მიაგებენ უცხოთა და
გლახაკთა, ეგრეთვე ჩვენც დაუცხრომელად ვილოცავთ უფლის მიმართ, რათა
გაგიღოს ზეცის კარი, გიწინამძღვროს თავისი სჯულის გზით და შემდგომ მოგაგოს
უკვდავების და გამარჯვების სუფევა. თქვენი ერიც დიდად კმაყოფილი დარჩება ამ
მღვდლებისგან, რადგან ესენი ევროპიდგან აზიას იმიტომ კი არ მოდიან,
სიმდიდრე, ანუ შეძლება რამ შეიძინონ, არამედ მათი მიზანი და ნატვრა მარტო
ერის ბედნიერება და მეფეთათვის დიდების შეძენაა. ოჰ! რაოდნათ ბედნიერ
შეიქმნებით, უკეთუ ეცდებით, რომ თქვენმა ქვეშევრდომმა ერმა მოისმინოს მათი
სასარგებლო მოძღვრება, რომელიც ამოღებული აქვსთ ქრისტეს მკერდიდგან, და
რომელსაც შეუძლია კაცი ანგელოზად აქციოს და ქვეყანა სასუფევლად
შესცვალოს. რომამდე მოაწია ყველა თქვენის უბედურების ამბავმა და მასთანვე
მოგვითხრეს საოცარი და შეუდრეკელი სიმხნე, რომელიც თქვენ გამოიჩინეთ.
ეგრეთვე ვუწყით, თუ რაოდენი სიმტკიცე სარწმუნოებისა გამოიჩინა დედა თქვენმა,
რომელმაც ქრისტიანობაზე ხელის აღებას თავისი სამეფოს დაკარგვა და სიკვდილი
არჩია. მაშ, ეგოდნათ განთქმულის დედის შვილო და ეგოდენთა განსაცდელთა
მძლეველო, მოუსმინეთ ჩვენს მღვდლებს ყოველი რჩევა, რომელსაც მოგახსენებენ
სარწმუნოების სახელით და რომელიც შეიქმნება მშვენიერი სამკაული თქვენის
განუდრეკელი მხნეობისა. ხოლო ჩვენის სამოციქულო კრებულით ჩვენც დიდათ
აღვამაღლებთ თქვენს სახელს და ვევედრებით ღმერთს, რომ მოსცეს მხნეობა და
ძლევა მოსილება თქვენს მხედრობას, რათა გამარჯვებული ქვეყნიერს მტრებზე,
გვირგვინოსანი წარსდგეთ საუკუნო ბედნიერების მამულში. რომით, 4 ივლისს,
1626 წ.".
აი ესრეთი თავის გასაცნობელის წიგნით აღჭურვილნი გაუდგნენ გზას ის სამი
მისიონერი, მოვიდენ მესინას და იქ თავიანთი ძნელი მგზავრობის სამზადისს
შეუდგნენ. მესინაში სამგზავროდ მზადებასა და ხომალდის ცდაში რომ იყვნენ,
მოულოდნელად მოვიდა თეიმურაზ მეფის ელჩი, რომელიც გაეგზანა პაპთან,
ისპანიის და ევროპის სხვა მთავრებთან, რათა შემწეობა ეთხოვა სპარსეთის
წინააღმდეგ. ქართველთა ელჩის მოსვლამ დიდად განახარა სამი მისიონერი და
დანარჩენი იქ მყოფნი მათის წესის მღვდლები, რომლებიც დიდის პატივით
მოეპყრნენ და მიაგეს ყოველნაირი სამსახური, რაც კი შესაძლებელი იყო. სანამ
თეათინელების მგზავრობის ამბავს განვაგრძობდეთ, საჭიროდა ვსთვლით იმ
ქართველის ელჩისა ვსთქვათ ცოტა რამ. თეათინელი წესის ისტორიკოსები იმ
ქართველთა ელჩისას მოგვითხრობენ შემდეგ ამბავს. იგი იყო წმიდა ბასილის წესის
მონაზონი, ნიკიფორე ერბახი, ანუ ერბაჩო (საქართველოში ნიკოლოზ ბერად
წოდებული) და ახლდა თან ორი თავისის წესის მონაზონი (ცხადია, ქართველები)
და ერთიც მოენე. თუმცა ბევრი თანმხლებელი არა ჰყავდა, მაგრამ მისი ღირსეული
ქცევა ცხადყოფდა მის დიდებულობას, განკრძალულებას და პატიოსნებას და თავის
მონაზონებრივის ცხოვრებით ყველას თავს აყვარებდა. თავის მამისას ამბობდა,
რომ ერთი უპირველესი თავადთაგანი და საქართველოს ჯარის უფროსი იყოო,
მრავალ გზის დაუმარცხებია სპარსელები და სხვათა შორის, ერთხელ 20,000
ქართველით ამოუწყვეტია 90,000 კაცი სპარსელების ჯარისა. ევროპაში ამის
წასვლის დროს, საქართველოს ჯარის უფროსად ყოფილა მისივე ბიძაშვილი,
რომელიც არა ნაკლებ მხნეობას იჩენდა ომში. სამწუხაროდ, იმ პირების საკუთარი
სახელი მოხსენებული არ არის. ხოლო ნიკიფორეს ძმის წულს (ანუ დის წულს)
ჰრქმევია ზურაბ ერისთავი ყარაყალხანისა (Caracalcan).
ელჩს დიდად გაეხარდა, რა სცნო, სამი მისიონერი პაპის წერილითურთ
მიდიოდა მეფე თეიმურაზთან.
თეათინელებმა ნიკიფორე გაისტუმრეს ნეაპოლს, საცა მიიღეს იგი დიდის
პატივით მათისავე წესის მღვდლებმა. ნეაპოლიდგან ქართველთ ელჩი პირდაპირ
მადრიდს წავიდა, რათა ისპანიის მეფე აღეძრა სპარსეთთან საომრად. გარნა მის
ელჩობას მადრიდში პირველად დიდი ყურადღება არ მიაქციეს, რაის გამო
ნიკიფორე იძულებული გახდა, ქალაქის ერთ საზოგადო სასტუმროში დამდგარიყო.
მაგრამ მალე მისმა ნეაპოლში ნაცნობმა თიათინელმა ბერებმა მადრიდს თავიანთი
წესის მღვდელს მისწერეს ნიკიფორეს ვინაობა და ამ სახედ, მისი საშუალებით, იგი
გააცნეს ისპანიის მთავრობას. უკანასკნელი რა დარწმუნდა, ნიკიფორე მართლა
ელჩი იყო, საჩქაროდ დიდის ამბით წააყვანინა საზოგადო სასტუმროდგან და
დააბინავა ერთს სახელმწიფო პალატში, სადაც მის ღირსებას შესაფერად
მოეპყრო; იქიდგანაც rომას დიდის დიდებით გამოისტუმრა.
თუმცა ნიკიფორე ისპანიის მთავრობისგან კმაყოფილი გამობრუნდა მაგრამ
არა სჩანს, თუ რა შემწეობა აღმოუჩინეს. ის კი ცხადია, რომ მისი თხოვნა
სპარსეთის მიმართ ომის გამოცხადებისათვის ადვილი ასასრულებელი არ იყო,
რადგან იმ დროს ევროპის მთავრები სპარსეთს მეგობრულად ეპყრობოდენ, რათა
მასაც ევროპელებთან ერთად ებრძოლა ოსმალეთის წინაღმდეგ.
ნიკიფორე, ანუ ნიკოლოზ რომას ჩავიდა თუ არა, დიდის პატივით მიიღეს,
რადგან ისპანიაში მყოფის პაპის ნუნციოსგან შეიტყეს, რომ ისპანიის მეფეს იგი
მიეღო, როგორც ქართველი მეფის ელჩი. ხოლო პაპმა ის მაშინ მიიღო, როდესაც
კათოლიკე სარწმუნოება აღიარა. ნიკოლოზმა პაპს მიართვა თეიმურაზ მეფის
წერილი, რომელიც დიდად ყურადსაღებია, რადგან ამ წერილით მეფე აღიარებს
თავისს სარწმუნოებას, პაპს ქრისტიანების მამად და მთავრად სცნობს და ჰპირდება
ყველა ნაირს მორჩილებას და პატივს.
აი მისი წერილი:
„რომის დიდს მწყემსსა.
„სახელითა მამისათა და ძისათა და წმიდისა სულისათა. აღვიარებთ და
თაყვანს ვცემთ იმავე ერთარსებას, ერთს ღვთაებას და ერთს სუფევასა.
სიხარულით სავსე მოგმართავთ და ვისწრაფვით თქვენის სიწმინდისადმი, რადგან
სარწმუნოება და სწავლა-მოძღვრება, რომელიც მოციქულებმა ასწავეს,
განუხრწნელად დავიცევით და ეგრეთვე კვალად აღვედით ჩვენს ივერიის სამეფო
ტახტზე. აღმოსავლეთიდგან გწერთ რომას, საიდგანაც, როგორც მზე, დიდად
ბრწინავთ და ანათებთ მთელს ქვეყანას და, ვითარცა ქერაბიმი და სერაბიმი,
სჭვრეტთ ყოვლად წმიდა სამებასა, ეგრეთვე ჰფენთ სოფლად ნათელს, რომელსაც
ღვთის მიერ ღებულობთ: თქვენ ხართ პატივი ქრისტესი და საფუძველი
სარწმუნოებისა, რაც წინასწარმეტყველთა და მოციქულთა ჰგადაგეს, თქვენ
ყოველივე უწყით. პეტრემ განასწავლა სოფელი და განაბრწყინა. ესევე
ვალდებულება გაძევსთ თქვენ აღჭურვილი ერთისა და იმავე ძალითა თქვენ ხართ
ყველაზე უდიდესი და უმეტესად ამაღლებული მწყემსი. ამ წერილით
მოკრძალულნი წარვსდგებით თქვენს წინაშე და რიდითა და მისალმებით
ვემთხვევით თქვენს მოციქულებრივ ფერხთა, ვინაიდგან ყველას უკვდავების წყალს
ასმევთ საუკუნო ცხოვრებისათვის. ვითხოვ თქვენგან კურთხევას და ცოდვების
შენდობას, რადგან თქვენ ხართ სვეტი სარწმუნოებისა, მთავარი მთელი ქვეყნისა
და უპირველესი საყდარი ყოველთა. დარწმუნებული ვართ, რაც უნდა გთხოვოთ,
ყოველსავე სიამოვნებით მოგვანიჭებთ. ღვთის შეწევნით და თქვენის უწმიდესობის
ლოცვა-კურთხევით მივიღეთ მეფობა. აწ გთხოვთ, თქვენი ბრძანებით
დაგვამტკიცოთ. ჩვენც ჩვენის მხრივ გპირდებით მორჩილებას და პატივისცემას.
ოსმალებთან და სპარსელებთან მუდამ უთანხმოება გვაქვს და ხშირადაც ჩხუბი
მოგვდის მათთან. მაგრამ ღვთის შეწევნით არცერთ მათგანს დავემორჩილეთ.
მხოლოდ თქვენი ქვეშევრდომნი ვართ, რაც გნებავსთ, გვიბრძანეთ და ყველაფერს
აღვასრულებთ. როგორათაც ღმერთი მამაა ყველა არსთა, მსგავსათვე თქვენც
ხართ მამა ყოველთა მორწმუნეთა. თქვენის შუამდგომლობით მსურს დაკავშირება
ისპანიის მეფესთან. ამის შესახებ მას მივწერეთ. ამიტომ გევედრებით და გთხოვთ,
თქვენც ეცადოთ, რათა იგი დათანხმდეს. მღვდელი ნიკიფორე მოგართმევსთ ამ
წერილს, რომელიც აღვწერეთ ძრიელ მარტივად. აწ ჩვენი უდიდესი ნატვრა ეს
არის, რომ შევიქმნეთ სათნო საყოფელი თქვენის უწმიდესობისა. თქვენ ხართ
პირველი საყდარი და გაქვსთ უსაზღვრო ხელმწიფება. გვიბრძანეთ და
ყველაფერში დაგემორჩილებით. ქართლით, 20 ნოემბერს, 1622".
ეს წიგნი ქართულად დაწერილი მიუტანია ნიკიფორეს რომას და იქ
უთარგმნიათ ლათინურად. ჩვენ ბევრი ვეძებეთ, მაგრამ, ჩვენდა სამწუხაროდ, ვერ
ვიპოეთ ქართული დედანი.
თეიმურაზ მეფის მხრივ ამაზე უკეთესი წერილის მიწერა და პაპისადმი
უკეთესად გამოცხადება თვისთა კათოლიკე გრძნობათა, რიდისა, პატივისა,
მორჩილებისა და სიყვარულისა, აღარ შეიძლებოდა. ეს წერილიც ცხადად
ამტკიცებს იმას, რომ, როგორც ზემოდ ვსთქით, ქართველი ერი სულით და გულით
კათოლიკე იყო, თვით იმ დროსაც, როდესაც საქართველოში ლათინის
მისიონერები აღარ მოიპოებოდენ.
აქ ესეც უნდა შევნიშნოთ, რომ ამ წერილის სინამდვილე საეჭვოდ შექმნა
ერთმა გარემოებამ: თეიმურაზს შემდეგ უარი უყვია, პაპთან წიგნი არ მიმიწერიაო.
ამ ამბავს თეათინელი მისიონერი ლამბერტი ესე აღგვიწერს „შეიძლება კაცმა იჭვი
შეიტანოს, რომ ნამდვილი მისი დაწერილი იყოს, რადგან როდესაც ჩვენ მივედით
საქართველოში და გადავეცით პაპის წიგნები, მან ცხადად უარჰყო, პაპისათვის
არასოდეს მიმიწერია წიგნიო. ცხადია, იმიტომ სთქვა, რომ ვერ გაბედა ამნაირი
თავისი საქციელი გაემართლებინა საზოგადოების წინაშე, შეეშინდა
შეურაცხყოფისა ბერძნების მხრივ, რომლებიც იმ დროს მასთან იყვნენ, ვინაიდგან
ბერძნებს დიდად სძულსთ პაპის მიმართ მორჩილება. ეს აზრი მე მტკიცედ მიმაჩნია
და ვერ დავიჯერებ, ნიკიფორეს ის წიგნი გაეყალბებინოს, რადგან მასთან ათი
წლის განმავლობაში დაახლოვებული ვიყავ და დავრწმუნდი, რომ იგი იყო
გულწირფელი , წყნარი თავის საქმეში და ყოვლად მტკიცე რომის
მღვდელთმთავრისადმი პატივისცემაში.
ნიკოლოზ რომაში ერთ წელიწადზე მეტი დარჩა. მიზეზი ხანდაზმულობისა ის
იყო, რომ მას თეიმურაზის მეფის წერილის გარდა, სხვა არაფერი მოწმობა ჰქონდა,
რომელსაც უეჭველ ეყო მისი ელჩობა. რომაში დიდის პატივისცემით მიიღეს,
მაგრამ მის თხოვნას პირველშივე ჯეროანი ყურადღება არ მიაქციეს. ამიტომ
ვენეციაში მისწერეს იქ მიმსვლელის მგზავრებისგან რამე შეეტყოთ მისის
ვინაობისა. ჯულფელმა (სპარსეთშია) ვაჭრებმა, თეიმურაზის ამბავი, რაც კი
შეეტყოთ, მიუთხრეს, მაგრამ ნიკიფორესი კი არაფერი იცოდენ. მისი რომაში
დიდხანს დარჩენა უნაყოფო როდი ყოფილა. გარდა იმ საქმისა, რისთვისაც იყო
მოსული, დიდად ხელი შეუწყო შედგენას ქართულ-იტალიურის ლექსიკონისას,
რომელიც დაიბეჭდა რომაში 1629 წ. საკმაოდ შეისწავლა იტალიური6 და მასთანვე
ცოტა ქართულიც ასწავლა სტეფანე პაოლინას, რომელმაც ნიკიფორესთან ერთად
შრომა მიიღო იმ ლექსიკონის გამოცემისათვის. ნიკიფორემ დიდი მონაწილეობა
მიიღო აგრეთვე რომაში ქართულის სტამბის დაარსების საქმეში. პაპს და
კარდინალებს კარგად გააცნო საქართველო და მიუთხრა თეიმურაზ მეფის
თავგადასავალი. ვაპირებთ ამ საგანზე მისი ნალაპარაკევი თეიმურაზის სხვა
ამბებთან ერთად ცალკე წერილში მოვიყვანოთ. რომაში ნიკიფორემ თეიმურაზი
გააცნო თეოფილეს სახელით, ეგრეთვე პირადათაც განუმარტა და განუმეორა პაპს
ყოველივე, რასაც თეიმურაზ წერილით თხოულობდა, ესე იგი; 1, რომ კანონიერად
ეცნო და დაემტკიცებინა თეიმურაზ ივერიის მეფედ; 2, მეფისათვის წერილი
მიეწერა, ახსნა ებოძებინა და მიეღო იგი რომის ეკკლესიის შვილად; 3, მიეწერა
ისპანიის მეფისათვის და ეცნობებინა, რომ თეიმურაზ შეიქმნა პაპის ერთგულ
შვილად და მისი თავი შეევედრებინა მისთვის; 4, ეგრეთვე თავის გასაცნობელი
წერილი მიეწერა ნეაპოლისა და პოლონეთის მეფეთათვის. რადგან მათ ქვეყნებზე
უნდა გაევლო ნიკიფორეს საქართველოში დაბრუნების დროს. მასთანვე
ნიკიფორემ წერილით წარადგინა მოხსენება იმის შესახებ, თუ ქართველთ ერი რა
სარწმუნოებას აღიარებდა. 20 ივნისს 1628 წ. გამოიძია პროპაგანდის კრებამ,
როგორც ზემოდ მოვიხსენიეთ, და ერთპირად დაადგინა, ქართველები ძრიელ
ცოტათი განსხვავდებიან კათოლიკე სარწმუნოებისგანო.
იმავე დროს საჭიროდ დაინახა ნიკიფორემ, ევროპის სხვა სამთავროებიც
დაევლო და საქართველო გაეცნო მათთვის. პაპს სთხოვა იქაურ მთავრებთან
თავის გასაცნობელი წიგნები. პაპმაც ადვილად მისცა წერილები შემდეგ
მთავრებთან: ისპანიის მეფესთან, ნეაპოლის მეფის მაგიერთან, ფლორენციის
დუკასთან, უნგარეთის და ბოჰემიის მეფესთან, პოლონეთის და შვეიცის მეფესთან
და ეგრეთვე საფრანგეთის მეფესთან. გარდა ამისა, პაპმა მისწერა იმ მთავრებთან
მყოფ თავის ნუნციებს, ნიკიფორე წარედგინათ მთავრებთან, ვითარცა
საქართველოს მეფის ელჩი. რადგან იმ ექვს მეფესთან ნიკიფორეს შესახებ
მიწერილი წერილები პაპისა ბევრად არ განირჩევა ერთმანერთში, ამიტომ მარტო
ერთს მოვიყვანთ აქ ნიმუშად.
„ქრისტესმიერ ჩვენს ფრიად საყვარელს შვილს ისპანიის კათოლიკე მეფეს
ფილიპეს, პაპი ურბანო VIII.
„ქრისტეს მიერ ფრიად საყვარელო შვილო, მშვიდობა და მოციქულებრივი
კურთხევა. ჩვენი საყვარელი შვილი ნიკიფორე ერბახი, წმიდა ბასილის წესის
მონაზონი, საქართველოს მეფის ელჩი, როგორც თქვენის წერილიდგან მტკიცდება,
ღირსია ქრისტიანე მეფეთა მფარველობისა. როდესაც რომაში იყო საქართველოს
მეფისა და სარწმუნოების საქმის გამო, რაოდნათაც შემეძლო, მწყემსებრივი
მზრუნველობა და მამობრივი სიყვარული გამოვუცხადეთ. ახლა ბრუნდება თავისს
ქვეყანაში და ჩვენ ჩვენის მოციქულებრივის წერილით ვავედრებთ ყველა
მთავრებს, რომლების პროვინციებშიაც უნდა გაიაროს. ჩვენ არ ვინებეთ აქიდგან
ისე გაგვესტუმრებინა, რომ ჩვენი მღვდელთმთავრული გულკეთილიბა არ
გამოგვეცხადებინა ამ პირისათვის, რომელსაც თქვენმა დიდებულებამ მოუწონა და
ურჩია ეს კეთილი და დიდი მგზავრობა. რომით. 18 ნოემბერს 1628, მღვდელთ
მთავრობის მეექვსე წელსა”.
რომიდგან წასვლის დროს, პროპაგანდამ ნიკიფორეს გადასცა პაპის წიგნი
თეიმურაზთან შემდეგი წერილითურთ:
„ნიკოლოზ ერბახს, წმიდა ბასილის მონაზონს.
„ამასთან მიიღებთ პაპის წერილს პასუხად ივერიის მეფის წიგნისა, რომელიც
თქვენ მოუტანეთ მის უწმიდესობას. მაშ კეთილ-ინებეთ და წარუდგინეთ მის
ხელმწიფებას და შემდგომ მოილაპარაკეთ მასთან, პროპაგანდის შესახებ,
როგორათაც მოხსენებულია წერილში და თავის დროზედ პროპაგანდას მოსწერეთ
ყველაფერი დაწვრილებით იმის შესახებ, რასაც აღასრულებთ თანახმათ
ზემოხსენებული წერილისა. რომით, 9 ოქტომბერს, 1628 წ.".
პაპის მიწერილობის თანახმად ნუნციებმა ყველგან დიდი პატივით მიიღეს
ნიკიფორე და წარადგინეს მთავრებთან, რომლებიც არა ვითარ პატივს ზოგავდენ
მისთვის. ფლორენციაში ტოსკანიის დუკამან დიდის პატივით მიიღო ნიკიფორე,
დიდი ხარჯი გაუწია და წასვლის დროს თავისი შეკაზმული ძვირფასი ცხენიც აჩუქა,
რათა უფრო ადვილად ემგზავრა. იქიდგან გერმანიაში წავიდა. ამის შემდგომ აღარ
ვუწყით მისი ამბავი, ვიდრე საქართველოში დაბრუნებამდე აგვისტოს თვეში 1623
წ. ევროპაში მგზავრობის დროს თეათინის წესის მღვდლები დიდად ეწეოდენ
ნიკიფორეს. სადაც კი სახლი ჰქონდათ, ყველგან დიდის პატივით მიიღეს და
აღმოუჩინეს ყოველგვარი შემწეობა. რომაში ხომ სულ თავიანთ მონასტერში
ჰყავდათ და დიდის პატივისცემით ეპყრობოდენ.
თეიმურაზთან ნიკიფორეს ხელით გაგზავნილი პასუხი შემდეგის შინაარსის
არის.
„პაპი ურბანო მერვე. საყვარელს შვილს, საქართველოს მეფეს, თეიმურაზ
ხანს.
„უუძლიერესო მეფევ, მშვიდობა და ღვთის წყალობის ნათელი.
„ქვეყნიერ მთავრობათა, რომელნიც საუკუნო მეფის მოხარკენი არიან, სუსტი
საფუძველი აქვსთ, უკეთუ არ არიან დამყარებულნი იმ შეურყეველ კლდეზე,
რომელსაც ვერ სძლევენ ბჭენი ჯოჯოხეთისანი, როგორადაც დაამტკიცა ყოვლად
ძრიელმა უფალმან. ამიტომ ქრისტიანე ხელმწიფენი, რომელთაც კარგად იციან
საუკუნო ცხოვრების მეცნიერება და ამ ზეციერის მეცნიერებით ჰმართვენ თავიანთ
სამეფოს, გამარჯვებით დაგვირგვინებულნი მოდიან რომის მღვდელთ მთავრის
მოციქულებრივ ფერხთა სამთხვევლად და უცხადებენ თავიანთ შვილობრივს
მორჩილებას. ძალნი ზეცისანი ამხედრებულან ახალის მთავრობის დასაცველად,
ვინადგან თქვენს ხელმწიფებას აწ სურს ჩარიცხოს თავი კათოლიკე მეფეთა
კრებაში. ჭეშმარიტად ღვთიური სახიერება ევლინება საქართველოს და ამისი
ცხადი ნიშანიც ის არის, რომ ამ ბოლო დროს, ვითარცა მფარველნი ანგელოზნი,
მოგევლინათ მოძღვარნი და მოგიტანეს საუკუნო სიბრძნის რჩევანი. ღმერთი,
რომელიც გაბნეულ ისრაელს შეჰკრებს და გაჰკურნებს ყველა ტომთა, აღარასოდეს
მოგაკლებსთ თავისს მოწყალებას. ამიტომ ჩვენც მამობრივის სიყვარულით
მივიღეთ საყვარელი შვილი წმიდა ბასილის მონაზონი ნიკიფორე ერბახი,
რომელიც თქვენის წერილით მოგვივლინეთ თქვენ მოწმად და თქვენის პირობის
თავდებად. ხოლო აწ სიმდაბლით ვევედრებით ღმერთსა, რომლის ხელთა არის
გული მეფეთა, რათა სანატრელი დასასრული მოსცეს თქვენის უმაღლესობის
კეთილს განზრახვას, რაოდნათაც შეიძლება, მალე შეხვიდეთ რომის დედა
ეკკლესიის წიაღსა მოვლენილის ანგელოზების წინამძღვრობით. გვნებავს თქვენი
ახსნა ყოველის საეკლესიო დაბრკოლებისგან და ეგრეთვე ზიარგყოთ ეკკლესიის
ყოველი შენდობისა, ვითარცა მოზიარენი არიან ხოლმე ყველანი შეერთებულნი
საიდუმლოებით წმიდა პეტრეს მოსაყდრე პაპებთან. ამ სულიერ წყალობას
განიჭებთ ხელითა ჩვენის პატივცემულის ძმის მირის ეპისკოპოსისათა, რომელიც აწ
უნდა დამკვიდრდეს ნახჩევანის ეპარქიაში. უკეთუ ვერ მოვიდა, მაშინ მის
მაგიერობას გასწევენ თეათინელი წესის მღვდლები, რომლებიც უკვე
წარმოვგზავნეთ თქვენს ქვეყანაში სახარების საქადაგებლად. თუ, ვინიცობაა, ამ
ღვდლებმაც თქვენამდე ვერ მოაწიეს სხვა და სხვა დაბრკოლებათა გამო, მაშინ
განკარგულებას მოვახდენთ, რომ სპარსეთიდგან მოვიდენ აგვისტინიანის წესისა,
ანუ კარმელიტანების მონაზონები, რომლების საშუალებითაც ჩაითვლებით ღვთის
რჩეულ შვილთა რიცხვში. როდესაც მათ წინაშე, ჩვეულებისამებ, კათოლიკე
სარწმუნოებას აღიარებთ და თქვენ მიერ გამოცხადებულის მორჩილების მოწმობას
ჩვენდამი წარმოგზავნით, მაშინ, მოციქულებრივის ძალით, რომლითაც ყოვლის
შემძლებელი მეფეთა მსაჯული სამეფოთა სცვლის და ამტკიცებს, ჩვენის მღვდელთ
მთავრულის კურთხევით და დიდებით დაგამტკიცებთ მეფედ. ეგრეთვე ვეცდებით
დაგიმეგობროთ ძმურის სიყვარულით ქრისტიანე ხელმწიფენი და მეტადრე
ისპანიის მეფე, რომლის მეგობრობასაც ნატრობთ. პროპაგანდის კარდინალთა
კრებამ თვით ნიკიფორეს აუწყა, რაც უმთავრესად თქვენის დიდებულებისაგან
მოითხოება და რასაც რომა მოელის თქვენგან. მიუცილებლად საჭიროა
იგულმოდგინოთ და იზრუნოთ, რათა ეპისკოპოსთა და მღვდელთა, რომლებიც
საქართველოში ერს უვლიან სულიერად, იარონ ერთად უფლის სახლში და
თქვენთან ერთად სცნონ პეტრე მოციქულის უპირატესობა და პატივი სცენ
ეკკლესიის ხილულ თავს, რომელიც ზის რომის საყდარსა. ჩვენ ამის უკეთეს
საშუალებას არას ვხედავთ საქართველოში მშვიდობის დასამყარებლად და არც
ამის უსაჭიროესს, რომ მიიღოთ ზეციური მფარველობა. ჩვენის მღვდელთ
მთავრულის უფლების დიდებად. ჩვენის სამწყსოს ცხონება მიგვაჩნია, ამიტომ
დიდად მოხარული და გამარჯვებული ვიქნებით და ნიადაგ ვაქებ-ვადიდებთ ზეციერ
მამას, თუ გვეღირსა შეტკბობა და შეთვისება მოციქულებრივის სიყვარულით
თქვენებრ დიდებით და სიმხნით განთქმულის მეფისა; მაშინ შეგამკობთ ყოველის
სულიერი სიკეთით, რომელსაც კათოლიკე მეფენი სააქაო მფლობელობის სახელზე
უფრო მეტად აფასებენ. რომით, 2 დეკემბერს 1628.". შემდეგში ვნახავთ, რომ
თეიმურაზ მეფემ პაპის წერილს საკმაოდ ყურადღება მიაქცია.
აწ დავუბრუნდეთ თეათინელების მგზავრობის ამბავს.
1626 წ. დეკემბერში, ორი მისიონერი სიცილიიდგან აღმოსავლეთის გზას
გაუდგნენ; მესამე იქვე დარჩა სნეულობის გამო. გზაში ბევრი ტანჯვა გამოიარეს და
ბოლოს კოსტანტინეპოლს მივიდენ მარტის თვეში. იქ საფრანგეთის ელჩმა დიდის
პატივით მიიღო მისიონერები. იმ დროს იქვე იმყოფებოდა ერთი ქართველი
თავადი, თეიმურაზის ელჩი, სახელად მორაო (მოურავი ანუ მავრო), რომელსაც
მეფის მინდობილებანი აღესრულებინა და საქართველოს დაბრუნებას აპირებდა.
იმავე დროს სპარსეთსა და ოსმალეთს ომი გაემართნათ, ამის გამო საქართველოს
გზებიც ბევრს ადგილას შეკრული იყო. მისიოენერებმა, კოსტანტინეპოლში იმ
ქართველის ყოფნა რა შეიტყეს, ელჩის რჩევით, დაუახლოვდენ და მასთან ერთად
დააპირეს წასვლა საქართველოს. ქართველ ელჩსაც დიდად გაეხარდა მათი ნახვა
და დაარწმუნა, თეიმურაზს ძალიან გაეხარდება თქვენი მისვლა და დიდის
პატივისცემით მიგიდებსთო. საფრანგეთის ელჩმა ის თავადი რამდენჯერმე მიიწვია
თავისთან სადილად, რომ მინიონერები უფრო დაეახლოებინა და დაემეგობრებინა
მისთვის.
ოსმალეთის მთავრობამ ხელახლა დაუწყო ბარბაროსულად დევნა მისიონერებს. იმ თეათინელ მდვდლებს ევროპის ხელმწიფეების ჯაშუშობა დასწამა, ამიტომ მაშინვე დააპატიმრა ორივე და დიდი ტანჯვა მიაყენა. მოსამართლებმა მალე სიკვდილით დასჯაც გადაუწყვიტეს და მათი თავების მოკვეთის დღეც დანიშნეს. მათ გადარჩენას აღარავინ მოელოდა. საფრანგეთის ელჩი ბევრს ეცადა, მაგრამ ვერას გახდა და თავისი სტუმრები სიკვდილისაგან ვერ იხსნა. ერთიღა საშუალება დარჩათ: მიმართეს ერთ ურიას, რომელიც ერთგული მეგობარი იყო იმ მისიონერების მსაჯულ-ვეზირისა, და დაჰპირდენ ბლომად ფულის მიცემას, თუ დაიხსნიდა როგორმე სასიკვდილოდ გამზადებულებს. მართლაც, ურიამ მალე მოინადირა ვეზირი დიდის საჩუქრებით და სიკვდილით აღარ დაასჯევინა მისიონერები. იმ ორი კაცის სიკვდილისაგან დახსნა სამი ათას ოქროდ დაუჯდა საფრანგეთის ელჩს. ვეზირმა სიკვდილით დასჯა აპატია პირობით, რომ ისევ უკან გაბრუნებულიყვნენ.7 ამიტომ სექტემბრის 28-ს, იმავე ნავით, რომლითაც მოვიდენ, სამივე ისევ უკან გაგზავნეს იტალიაში. მესინაში მობრუნებულ მისიონერებს იმდენმა განსაცდელმა სრულიათ არ გაუტეხა გული, არამედ საქართველოს შემწეობის სურვილით აღფრთოვანებულთა სხვა საშუალებას მიმართეს დაბრკოლების
დასაძლევად. 1628 წ. იანვრის თვეში, დაადგნენ ჰალეპოს გზას, იქიდგან სპარსეთს
წავიდენ, რადგან პირდაპირ საქართველოს შემოსვლა არ შეეძლოთ. სპარსეთიდგან ერევანს მოვიდენ. იქ, სხვათა შორის, ერთი გამაჰმადიანებული სომეხი გადაემტერა მისიონერებს, სხვა და სხვა ცილი დასწამა და საქმემ იქამდე მიაწია, რომ მათი სიცოცხლე ბეწვზე ეკიდა. მისიონერები მისი ხელიდგან გადარჩენას სასწაულად სთვლიან. შემდგომ მრავლის შეწუხებისა და განსაცდელისა, როგორც იყო, მოვიდენ გორს 14 დეკემბერს 1628 წ.
ამ მგზავრობისათვის სიტყვა ასე იმიტომ გაგვიგრძელდა, რომ გვინდოდა
ვკითხველთათვის გვეჩვენებინა, თუ ამ საუკუნეშიაც რაოდენ შეწუხებას ითმენდენ
მასიონერები ოსმალების ხელში. აქიდგან შეგვიძლია საკმაოდ ვიგულისხმოთ, თუ
რა დიდი უბედურება უნდა გამოევლოთ XVI საუკუნეში მისიონერებს, რომელთაც
საქართველოსთან მისვლა-მოსვლა ერთიანად შესწყვიტეს. ეს ამბავიც ცხადად
ამტკიცებს იმას, რაც მეხუთე თავში ვსთქვით ამის შესახებ.
იმ დროს გორში მოსულ მისიონერებს საქართველო სპარსელებისგან ერთიან
გაოხრებული დახვდათ. იქაურობას ჯერ ისევ ეტყობოდა მტრის ცეცხლისა და
მახვილის კვალი: მცხოვრებნი აღარსად სჩანდენ, ზოგი გაეწყვიტათ და ზოგიც შორს
გადაესახლებინათ; მრთელი შენობა აღარსად დარჩენილიყო, მტერს ყველგან
ნაცრად ექცია თლილის ქვის სახლები. საქართველოს ამნაირმა სამწუხარო
სურათმა დიდად დააღონა გულდამწვარი მისიონერები.
მისიონერების გორში მოსვლის დროს თეიმურაზ მეფე თავისი ამალით გორის
გარედ სოფლად იმყოფებოდა. აღმოსავლეთის ჩვეულებისამებრ, სანამ მეფეს
ნახავდენ, გაუგზავნეს საჩუქრები: ხატები, კრიალოსნები და სხვა მსგავსი
ევროპული ნივთები. თუმცა ძვირფასი არ იყო მათი ძღვენი, გარნა მეფეს ძრიელ
სასიამოვნოდ დაურჩა. შემდგომ წარსდგნენ მეფის წინაშე, რომელმაც მშვენიერ
ტახტზე მჯდომარემ, ყველა თავის დიდებულთა თანადასწრებით, მიიღო დიდის
პატივით ისინი. რადგან კოსტანტინეპოლსა და ჰალეპოში შეესწავლა თათრული
პატრი იაკობს, წარდგომისთანვე თათრულად მოახსენა ესრედ: „დიდ სულოვანო
და დაუძლეველო მეფევ, რაოდნათაც დიდათ შევსწუხდით რომის პაპთან ერთად
შევიტყეთ რა ყოველი უბედურება, რომელიც დაატყდა თავს თქვენს
დიდებულებას და თქვენს ქრისტიანე სამეფოს, ეგოდონათ ახლა უფრო მოხარული
ვართ, რომ განვლო იმ საშინელმა დრომ, აღმობრწყინდა სიმშვიდე და ღვთის
მოწყალებით კვალად დაეპატრონეთ თქვენს დაკარგულს სამეფოს. მართალია,
დიდს განსაცდელში შთავარდით, გარნა გამოიჩინეთ დიდი სიმხნე და ხასიათის
სიმტკიცე; ესეთი თქვენი თვისება ღირსია ქებისა და დიდებისა. გარნა ყოველი
დიდება უნდა მიეგოს ღვთის ძრიელ მკლავსა, რომელმაც თქვენ მოგცათ ძალა და
გაგამხნევათ. ნუნციოდ წარმოგზავნილი ვართ თქვენის დიდებულებისადმი რომის
პაპისგან, რომელმაც მოგვანდო მის შვილად გცნოთ და თქვენგან მოვიპოვოთ ეს
წყალობა და უფლება, რომ უშიშრად დავრჩეთ თქვენს სამეფოში და ვიქადაგოთ
კათოლიკე სარწმუნოება. აქ განძის საძებნელად და გასამდიდრებლად არ
გხლებივართ; ჩვენი ფიქრი, ჩვენი საუნჯე და ჩვენი მიზანი არის მხოლოდ ზრუნვა
ხალხის ცხონებისათვის. ღვთის შემწეობით იმედი გვაქვს ჩვენს საწადელს ვეწიოთ,
თუ თქვენც თქვენის ძრიელი მფარველობით და გულკეთილობით შეგვეწევით".
შემდგომ მიართვეს მეფეს პაპის წიგნი, რომელიც ზემოთ მოვიყვანეთ. წიგნი იქ
მყოფმა ბერძნის მღვდელ-მონაზონებმა, რომელნიც იმ დროს გორში ბლომად
იყვნენ, ბერძნულად სთარგმნეს და შემდგომ მეფეს ქართულად წაუკითხა ერთმა
ბერძენმა. ამან წიგნის ზოგიერთი აზრი გადაუსხვაფერა. მისიონერებმა რა შენიშნეს,
თარჯიმნის ნებსითი შეცდომა გაასწორეს. მაშინ კრძალვისა და პატივის
გამოსაცხადებლად მეფემ პაპის წიგნი თავზე დაიდო. პატრებსაც ყველა ნაირ
შემწეობას დაჰპირდა. მაშინვე არ გამოისტუმრა გორსა, არამედ რავდენსამე დღეს
თავისთან დაიჭირა, ხშირად თავის სუფრაზედ მიიწვევდა და რაც შეეძლო პატივს
სცემდა მათ. ხშირად ემუსაიფებოდა თუ ევროპის საქმეთა შესახებ და თუ სულიერ
საგნებზე. მისიონერებმა თავი ძალიან შეაყვარეს მეფეს, განსაკუთრებით პატრმა
იაკობმა. იმავე დროს მეფესთან, სხვა დიდებულთა შორის, საქართველოს
კათალიკოსი და ალავერდელი მიტროპოლიტიც იყვნენ. კათალიკოსი ძრიელ
თანაუგრძნობდა მისიონერებს, მაგრამ ალავერდელი კი იმდენათ არა.
ალავერდელი თუმცა აღიარებდა, რომ პაპი იყო ყველა კათოლიკების თავი,
მაგრამ ბერძნები უფრო მიაჩნდა, რადგან მთაწმიდაში მათთან იყო აღზრდილი და
ნასწავლი. მაინც წინააღმდეგი არ იყო იმისი, რომ მისიონერები გორში
დარჩენილიყვნენ. როდესაც სამეგრელოს შესახებ ვილაპარაკებთ, ვნახავთ, რომ
იქ მისული ესევე ალავერდელი შეიქმნება მხურვალე კათოლიკე და დიდად შეეწევა
მისიონერებს.
რავდენისამე დღის უკან, თეიმურაზმა მისიონერები გორს გამოისტუმრა, მისცა
მათ ერთი სახლი და ერთიც პატარა ეკკლესია სპარსელების ომისგან დიდათ
დაზიანებული. მისიონერებმა სახლიც და ეკკლესიაც შეაკეთეს და იქვე დაბინავდენ.
მისიონერები თავიანთ პირველ წერილებში თეიმურაზის შესახებ
მოგვითხრობენ: თეიმურაზი 50 წლისა იქმნება (1929 წ.), ძრიელ მშვენიერი
შეხედულობისა და თეთრ-წითური დიდრონი თვალები და სურათი ცხვირი აქვს;
საშუალოზე უფრო მაღალი ტანისაა; კარგად იცის ქართული, თათრული და
სპარსული, რა ენებსაც მჭევრმეტყველად ლაპარაკობს; მეტად ნაზი და ქცევაში
თავაზიანია; საუკეთესო პოეტია, რადგან შეადგინა ისტორია იოსებისა (Ziosefo);
ყველა საქმეში ძრიელ ნიჭიერია და ომში მარჯვე. მისთვის რომ ბედს არ
ეღალატნა, უპირველეს სარდლად უნდა შერაცხულიყოო.
როდესაც შეურიგდა სპარსეთის მეფეს, სთხოვა გაეგზავნა მისთვის ქეთევან
დედოფლის გვამი რომელიც დიდის პატივით ინახებოდა ისპაჰანს აგვისტინიანთ
მონაზონების მონასტერში. იმ მონაზონებმა რა შეიტყეს თეიმურაზის ესეთი
სათხოვარი, 1627 წ. მაშინვე სამნი მონაზონნი წამოვიდენ საქართველოს, რა
წამოიღეს თან ნაწილი ქეთევანისა, მაგრამ გზაში დასნეულდენ და ერთი ამხანაგიც
მოუკვდათ. ამის გამო ისევ უკან გაბრუნდენ. მეორედ კიდევ სცადეს მგზავრობა,
მაგრამ კვალად დასნეულდენ გზაში. ხოლო მესამედ რო დაადგნენ ორნი გზას,
დიდის შეწუხების შემდგომ, თეათინელების ჩამოსვლის ცოტა წინეთ, 1628 წლის
ივნისის პირველს, გორში მოვიდენ წმიდა აგვისტინეს წესის მონაზონნი პატრი
ამბროზიო და ძმა პეტრე, რა თან მოიტანეს ქეთევან დედოფლის ნაწილი.
თეიმურაზმა დიდის პატივით მიიღო პატრი ამბროზიო, თავის სასახლეში დააყენა,
თავის დიდებულებით მის წირვას დიდის მოწიწებით დაესწრო. რა შეიტყო, იმ
პატრს თან მოეტანა დედი მისის ნაწილი, დიდათ გაეხარდა და თვითვე ახარა
დედოფალს ეს ამბავი. პატრი ამბროზიომ მესამე დღეს დასასრულ წირვისა,
რომელსაც დაესწრნენ მეფე-დედოფალთან ერთად ყველა დიდებულნი,
სპარსულად სიტყვა წარმოსთქვა და ბოლოს ჩააბარა წმიდა ნაწილი თეიმურაზს.
მეფემან დიდის პატივით, სასოებით და გულ მხურვალებით მიიღო თავისი დედის
ძვირფასი ნაშთი, ჩაასვენა ძვირფას კუბოში და შემდგომ დიდის ამბით წაასვენეს
სამიტროპოლიტო ეკკლესიაში, სადაც ასაფლავიან მეფენი და შესაფერს ადგილს
დაასვენეს. მეფემა და დედოფალმა დიდი მადლობა გადაუხადეს პატრი ამბროზიოს
და უთხრეს, მზად ვართ, რაც გინდა, გვთხოვე და აგისრულებთო. პატრი ამბროზიომ
მხოლოდ ესა სთხოვა, გორში ერთი ადგილი გვიბოძეთ, სადაც შეგვეძლოს
დადგომა და თქვენთვის და თქვენთა ქვეშევრდომთათვის სამსახურიო. მეფემ
დიდის სიამოვნებით შეიწყნარა თხოვნა და უბოძა ის ადგილი, რომელიც თვით
პატრმა აირჩია, ეგრეთვე მისცა რავდენიმე სოფელი და ყმა. პატრი ამბროზიომ
მაშინვე დროებით პატარა სახლი და ეკკლესია გაიკეთა. შემდგომ ინდოეთს
გაგზავნა თავისი ამხანაგი მორჩილი ძმა პეტრე, რომელმაც მალე მოიტანა საჭირო
ფული; იმითი მალე ააშენეს ეკკლესია, რომელიც საქართველოში ერთ საუკეთესო
ეკკლესიად ითვლებოდა. დიდი ხალხი დაიარებოდა თურმე იმ ეკკლესიაში და
კვირა-უქმეეობით თვით მეფეც ხშირად ესწრებოდა წირვას თავისი
დიდებულებითურთ.
ცალკე წერილში ვაპირებთ, მოვიყვანოთ პატრი ამბროზიოს დანარჩენი
მოხსენება ქეთევან დედოფლის წამებისათვის.
თეათინელები გორში დაბინავდენ თუ არა, მაშინვე დაიწყეს ქართულის ენის
შესწავლა და ხალხში მკურნალობა. იმ დროს ექიმობა საქართველოში უდიდეს
საჭიროებას შეადგენდა, თუ იმიტომ, რომ აქ მკურნალები აღარ მოიპოებოდენ,
რადგან ყველა სპარსეთს გადაესახლებინათ და თუ კიდევ იმიტომ, რომ შაჰ-აბაზის
მიერ მიყენებული ეგოდენი უბედურება საქართველოში ხშირად აჩენდა სხვა და
სხვა სნეულებას. ამ გარემოების გამო დიდძალმა ხალხმა მიმართა ახლად მოსულ
მისიონერებს სნეულებისაგან გასაკურნებლად. მისიონერებმა ისე გაითქვეს
სახელი, რომ შორი ადგილებიდგანაც ჩამოჰყავდათ გორს სნეულები
საწამლებლად. მათმა თავგანწირულებამ, უანგარობამ და გულკეთილობამ მალე
გახადა იგინი ხალხის საყვარელი და რომიდგან მოსულ კი არა, ზეციდბან ჩამოსულ
ღვთის კაცებს ეძახდენ.
თეიმურაზმა რომ გაიგო, მისიონერები ასეთი სახელ განთქმული მკურნალები
არიანო, მიუწოდა თავისთან, რათა განეკურნებინათ მისი მეუღლე, დარეჯან
დედოფალი, რომლის მორჩენაზე სპარსეთის გამოჩენილ ექიმებს სულ ხელი
აეღოთ. რა მიიწვია, ცრემლის ღვრით შეეხვეწა, თქვენის ცდითა და ლოცვით
განკურნეთ ჩემი ძვირფასი მეუღლე, მის უკეთესი ქვეყანაზე არავინ გამაჩნიაო. იმათ
ჯერ თვითონ ილოცეს და მერმე დედოფალს ურჩიეს, წამლებზედ უფრო ღვთის იმედი ჰქონოდა. შემდეგ მისცეს მსუბუქი წამლები, რომელიც არც მავნებელი და არც მარგებელი იყო. დედოფალი მალე მთლად განიკურნა. მისი ასე ჩქარა და მთლად განკურნება
ყველამ სასწაულად მიიჩნია. რა იხილა თეიმურაზმა მეტის სიხარულთ აღარ იცოდა,
რა ექმნა. ერთს თავის მოხსენებაში, პატრი ლამბერტს მოჰყავს თეიმურაზის მიერ
იმ შემთხვევაში ნათქვამი სიტყვები. „ახლა დიდ მადლობას ვწირავ ღვთის
სახიერებას, რომ მომივლინა ჩემს სამეფოში ორი კაცი, რომლებიც, მსგავსად
წმიდა კოზმასა და დამიანესი, ჰკურნებენ ყოველთა სნეულებათა".
დედოფლის განკურნებამ ძალზე გაუთქვა სახელი პატრებსა და მათს
ეკკლესიას დიდძალი ხალხი აწყდებოდა. ერს ხორციელად კურნებასთან ერთად
სულიერად კურნებაც დაუწყეს. მოსულს ერს ეკკლესიაში უქადაგებდენ,
ასწავლიდენ საქრისტიანო მოძღვრებას და ეგრეთვე გულში უნერგავდენ პაპისადმი
მორჩილებას. ხალხიც დიდის გულმოდგინებით უსმენდა მათ ყოველ დარიგებასა და
მოძღვრებას. სასულიერო საგნებშიაც ხალხს ძრიელ შეაყვარეს თავი, რადგან
თავიანთ ნათქვამს თავიანთის საქმით და კეთილის ცხოვრებით უმტკიცებდენ.
ესეთი მათი ქცევა იქ მყოფმა ბერძნის მონაზონებმა ვეღარ აიტანეს და მტრობა
დაუწყეს; არა მარტო ხალხში, არამედ თვით მეფის სახლშიაც დაიწყეს მათზე
ძვირის ლაპარაკი, ნაირ ნაირი ცილი დასწამეს რომის პაპს და ყველა ლათინებს,
რათა თუ მეფისა და თუ ხალხისათვის შეეძულებინათ ისინი და გაედევნინებინათ
საქართველოდგან. მათს ამგვარს მტრულს ქცევას მთაწმიდას ბერძნებთან
გაზდილი ხსენებული ალავერდელი თანაუგრძნობდა. იმასთანვე იყო ერთი ბერძნის
მონაზონი ფილიპე, რომელმაც სხვებზე უფრო მომეტებულად თავი იჩინა პაპისთვის
ძვირის ლაპარაკით. მისიონერებმა ესეთი შეურაცხყოფა ვეღარ აიტანეს და
რავდენიმე ქართველი ეპისკოპოსის წინაშე ბერძნებს დაუწყეს ბჭობა და ხსენებული
ბერძენი ფილიპე ისე გაამტყუნეს, რომ გაბრაზებულმა პასუხი რა ვეღარ მისცა,
მივარდა ჯოხით და მით თავ-პირი უნდა დაემტვრია პატრი პეტრე ავიტაბილესთვის.
ამან ნაცვლად წინააღმდეგობისა, დაუჩოქა, თავი მოუდრიკა და უთხრა: მაცხოვარი
ასე გვიბრძანებსო. მაშინ ბერძენი ძრიელ შერცხვენილი განშორდა იქიდგან. ყველა
დამსწრეთ დიდად გაკიცხეს ბერძნის ესეთი საქციელი და მასთანვე მეტად აქეს
პატრი პეტრეს მოთმინება და მისი უსაზღვრო სიმდაბლე. ეს ამბავი რა შეიტყო
თეიმურაზმა, მაშინვე დაიბარა ბერძენი ფილიპე, დიდად უსაყვედურა და მასთანვე
სასტიკად აუკრძალა, ამიერიდგან არასოდეს არც პაპისა და არც ჩემი კეთილის
მყოფელის და საყვარელის პატრებისთვის რაიმე ცუდი არ წამოგცდესო.
1629 წ. აგვისტოს 14-ს მობრუნდა ევროპიდგან თეიმურაზის ნიკიფორე და
მიართვა მეფეს ზემოდ მოყვანილი პაპის წერილი. მისმა მოსვლამ ძრიელ
გაახარა მისიონერები და მათი მისიონის წარმატებასაც დიდად შეუწყო ხელი,
რადგან მოვიდა თუ არა, მიუთხრა მეფეს ის პატივისცემა, რომელიც მიეღო
ევროპაში თეათინელი წესის მღვდელთაგან. შეიტყო თუ არა თეიმურაზმა, მაშინვე
მისიონერებს ბოდიში სთხოვა, ვწუხვარ, რომ თქვენი ვინაობა აქამდე არ ვიცოდი
და ვერ მოგეპყარით იმ პატივით, როგორისაც ღირსნი იყავით; მასთანვე ბრძანება
გასცა, რომ ამას იქით მათთვის ულუფა ეძლიათ. მასთან ფულითაც კარგად შეეწია.
ფული მისიონერებმა ეკკლესიის შემკობას მოახმარეს.
რა ნახა ერმა მეფის ესეთი მიდრეკილება კათოლიკობისად მისიონრებისთვის
მფარველობა, დაუყოვნებლივ მას მიბაძვა დაუწყო. ხალხმა დაუბრკოლებლად
დაიწყო უკლებლივ მათ ეკკლესიაში სიარული. გულმოდგინებით უსმენდა მათ
მოძღვრებას და მისდევდა მათ სწავლასა და დარიგებას. ამას არ კმარობდენ,
ბევრი მათგანი, რაოდნადაც შეეძლოთ, ნივთიერადაც ეწეოდა მისიონერებს.
იმდენი ხალხი ეჩვენებოდა მისიონერებს, რომ, თუმცა იგინი დღე და ღამ
შრომობდნენ მათი სულიერისა და ხორციელის საჭიროების დასაკმაყოფილებლად,
ვერ ასდიოდენ. ამის გამო იძულებული გახდენ, სხვა ახალი მისიონერები
დაებარებინათ რომიდგან. ამის თაობაზე რომას პირველი წიგნი გაგზავნა პატრი
პეტრე ავიტაბილემა და აუწერა, ხალხი რა სიყვარულით ხვდებოდა მათ, აუწყა
ეგრეთვე მისიონის საინტერესო ამბები. სამწუხაროდ თეათინელების ეს პირველი
და საინტერესო წიგნი ჯერჯერობით ვერსად ვპოეთ. ხოლო მისი შინაარსი მოკლედ
მოყვანილია ჩვენ მიერ ზემოდ დასახელებულ ნილოს ისტორიაში. რა ნახა პატრი
ავიტაბილემ რომ მუდამ დღე მატულობდა მორწმუნეთა რიცხვი და სტოვებდენ
ბერძნის სარწმუნოებას და უერთდებოდენ რომის ეკკლესიის წეს-დოგმებს,
სიჭიროდ სცნო მიეწერა რომას, რათა გამოეგზავნათ სხვა მისიონერები, რადგან
შესამუშავებული ვენახი ძრიელ დიდი და ნაყოფიერი იყო. ეგრეთვე აუწყა მეფის
გულუხვობის საქმე, მისი უზომო მფარველობა, რაც იყო უმთავრესი მიზეზი
კეთილის ნაყოფისა, რომელიც გამოიღო მათმა ქართველთა შორის მოღვაწეობამ;
ეგრეთვე ახსენა, რომ მთელ სამეფოში სრული თავის უფლება ჰქონდათ
ქადაგებისა და საცა მიდიოდენ, ყველგან ხალხი აღტაცებით ეგებებოდა მათ.
უსმენდა გულმოდგინებით მათ დარიგებას და დიდ სურვილს აცხადებდენ რომის
ეკკლესიასთან შეერთებისათვის. ამ ამბავმა დიდად გაახარა პაპიცა და
პროპაგანდას კარდინალებიც.
ნიკიფორეს თუ წერილით და თუ პირად ბევრი რამ დააბარეს შესახებ
კითოლიკე სარწმუნოების გავრცელებისა საქართველოში. ესეც შეჰპირდა
ერთგულად ეშრომა ერთობის დასამყარებლად. რა მობრუნდა, მაშინვე შეუდგა
თავის დაპირებათა აღსრულებას. გარნა, სამწუხაროდ, ზედ მიწევნით არ ვიცით, თუ
რა იმოქმედა დაბრუნებულმა კათოლიკობის სასარგებლოდ, რადგან მისი პირველი
რომას მიწერილი წიგნიც დაკარგულია ისე, როგორც მისიონერების პირველი
წიგნები. ის კი ცხადია, რომ მისიონერები მუდამ მისი მადრიელნი იყვნენ. ეგრეთვე
რომა კმაყოფილებას უცხადებს ყოველის სამსახურისათვის, რაც იმან პირველშივე
მიაგო მათ და რაც რომაში აცნობა თავისი წერილით. პროპაგანდაც მას პასუხად
სწერს:
„მამა ნიკოლოზ ერბახს.
„თქვენი სეკრეტართან, ოკტომბრის 22-ს, მოწერილი წიგნი განიხილეს კარდინალებმა პროპაგანდის კრებაში, რომელსაც დაესწრო მათი უწმიდესობაც. პაპმა და კარდინალებმა დიდად განიხარეს, რომ მანდ მშვიდობით ჩასულხართ; ეგრეთვე განიხარეს, რა სცნეს თქვენი მოღვაწეობა მაგ მეფისა და მისი მინისტრების წინაშე მათ სულთა ცხონებისათვის, თქვენმა ღვაწლმა სავსებით გაამართლა ის მოლოდონი, რომელიც ამათ ჰქონდათ თქვენ შესახებ. ამიტომ საჭიროა არ დასცხრეთ და იმავე გულმოდგინებით იშრომოთ, ვიდრე შეერთების საქმე დასრულდებოდეს ისე, როგორათაც ნატრობს მათი უწმიდესობა და პროპაგანდა ღვთის სადიდებლად და მთელის იმ ერის საცხონებლად. ამიტომ ღმერთს ევედრებიან თქვენთვის, რათა მოგანიჭოსთ წყალობა თვისი. დარწმუნებული იყავით, რომ თქვენის კეთილის შრომისათვის ზეცას მიიღებთ დიდ სასყიდელსა. რომით, 1 ივნისისა, 1630.
პაპი თავისს წერილში, რომელიც ნიკიფორეს გამოატანა, სთხოვდა
თეიმურაზს, კათოლიკე სარწმუნოება დიდი ამბით საქვეყნოდ აღეარებინა და
მასთანვე ცდილ იყო, რომ მისი სამეფოს ეპისკოპოსები, მღვდლები და ერიც მის
მაგალითს შესდგომოდენ. როდესაც ამას სწერდა პაპი, ჯერ დაწვრილებით არ
იცოდა საქართველოს ყოველი გარემოება, თორემ ამას იგი ასე ჩქარა არ
მოსთხოვდა. პაპის თხოვნამ თეიმურაზ დიდად დააფიქრა და ბოლოს, ვეღარ
გაბედა ყველაფრის ცხადათ შესრულება იმიტომ კი არა, ვითომ თვით არა სურდა,
არამედ სხვა და სხვა გარემოების გამო, რომელიც იძულებულ ჰყოფდა, ასეთ
საქმეში ძრიელ ფრთხილად მოქცეულიყო. ასეთი გარემოება, სხვათა შორის,
შემდები იყო: ჯერ იგი თავისს ტახტზე კარგად გამაგრებული არ იყო; თუმცა
თავადები მორჩილებდენ, მაგრამ მათ შორის კიდევ მოიპოებოდენ ძრიელნი და
გავლენიანი პირნი, რომელნიც მისი კმაყოფილნი არ იყვნენ და ეძებდენ რაიმე
მიზეზსა, რათა თავიანთი განდგომილების დროშა აემართათ. იმავე დროს,
როგორც ზემოთ ვსთქვით, ბერძნების მღვდელ-მონაზონობა დიდძალი იყო მის
სამეფოში, ისინი არ იშლიდენ ღვარძლის დათესვას, რათა ხალხი აეღელვებინათ
ლათინების წინააღმდეგ იმათ თანაუგრძნობდა ალავერდელიც, რომელსაც დიდი
გავლენა ჰქონდა ყველას წინაშე. თეიმურაზს რომ საქვეყნოდ დაეტოებინა ბერძნის
წესი და შესდგომოდა ლათინის წესსა, უეჭველად ბევრს განხეთქილების მიზეზს
მისცემდა და არა მარტო სასულიერო საქმეებს შეაფერხებდა, არამედ თვით
სამეფო ტახტსაც დიდ განსაცდელში ჩააგდებდაო. თეიმურაზმა ახლა კი სამწუხარო
გამოცდილებით იცოდა, თუ რაოდნათ ძვირად დაუჯდებოდა მას რომლისამე
თავადის განდგომა და გადამტერება. ამიტომ ძრიელ ფრთხილობდა, რათა ასეთი
უბედურების მიზეზი არავისთვის მიეცა. ხოლო იგი ეცადა პაპის მოთხოვნილება სხვა
გზით დაეკმაყოფილებინა. ამას პატრი იაკობ იმ დროს რომაში მიწერილის წიგნით
ესე აუწერს: „მოიფიქრა ამ ყოვლად ბრძენმა მეფემ, რომ საიდუმლოდ აღასრულოს, რათა თავიდგან აიცილოს ყოველი განხეთქილება და შფოთი. ამის გამო დაადგინა საიდუმლოდ წარმოსთქვას სარწმუნოების სიმბოლო, რათა მით გამოაცხადოს თავისი თავი რომის ეკკლესიის შვილად და ესე მისიონერთათვის მფარველობისა და დახმარების აღმოჩენით ხალხი ნელ-ნელა შეაჩვიოს ლათინურს წესსა, რომ შემდგომ უფრო უშიშრად შეიძლოს საქვეყნოდ კათოლიკე სარწმუნოების აღსარება. ამასთანვე თეიმურაზმა დააპირა თავისი გარდაწყველება რომისათვის ეცნობებინა, რათა იქ ამის ერთგულობაზე ეჭვი არავის შეეტანა. გარნა უძნელდებოდა, თავისი ყოველი აზრი წერილობით გამოეცხადებინა, ამიტომ დააპირა ელჩის გაგზავნა, რათა ყველაფერი კარგად აეხსნა. გასაგზავნ ელჩად პატრი პეტრე ავიტაბილეს უკეთესი კაცი ვერვინ ჰპოვა; იმას განუცხადა თავისი აზრი, მიანდო მის მაგივრად გამოეცხადებინა პატივი, მორიდება, მორჩილება და ერთგულება. ეგრეთვე მისცა პაპთან შემდეგი წერილი და გაისტუმრა რომას.
„ჩვენ ბატონს ურბანო მერვეს, უუმაღლესს მწყემსსა.
„თეიმურაზ ხან, ივერიელთა მეფე.
დიდ მადლობას ვუძღვნით თქვენს უწმიდესობას თქვენის ლოცვა-
კურთხევისათვის. მივიღეთ თქვენის უწმიდესობის წერილი პატრი პეტრე და პატრი
იაკობ თეათინელი მონაზონებისაგან. როგორც იყო ამ ხანებში ესენი მშვიდობით
მოვიდენ აქ, ვითარცა სანატრელ იყო. ჩვენც ეს მამები დიდის სიამოვნებით და
წმიდა ამბორისყოფით მივიღეთ და მივაგეთ ყოველნაირი პატივი: არ დავზოგეთ
არა ვითარი სამსახური რაც კი მათ ეჭირებოდათ. ეგრეთვე ვუბოძეთ საუკეთესო
ადგილი თავიანთ სადგომოდ და ერთი ეკკლესიაც, რათა თავის უფლად იყვნენ და
ღმერთი ადიდონ დღე და ღამ ღვთის ტაძარში; ყველა ჩვენ ქვეშევრდომთაც
ვაცნობეთ ჩვენი სურვილი, რომ გვნებავს ამ მამებმა უშიშრად და თავისუფლად
აღასრულონ ღვთის მსახურება თავიანთი სჯულისა და წესისამებრ, რათა არავინ
გაბედოს მათი შეურაცხყოფა და რაიმე ვნების მიყენება. მასთანვე ვუბრძანეთ
ყველას, რომ მათ მოეპყრან კრძალვით, გულუხვად ემსახურონ და აღმოუჩინონ
შემწეობა, რათა უფრო ადვილად ემსახურონ ღმერთსა და ილოცონ ჩვენთვის.
„რაიცა შეეხება, უნეტარესო მამაო, თქვენს წერილსა, რომლითაც გვითვლით
ჩვენის ერითურთ გულმოგინედ და მორჩილებით მოუსმინოთ ამ მამებს მოძღვრება,
მტკიცედ და შეურყევლად დავრჩეთ ქრისტეს სარწმუნოებისა და უფლის გზაზედ,
ამისა უნდა მოგახსენოთ, რომ ყოვლის მპყრობელ ღმერთს მუდამ ჟამ მადლობას
ვწირავთ, რადგან, დიდი კოსტანტინეს დროდგან ვიდრე აქამდე, ქრისტეს
სარწმუნოება და მისი სიყვარული ისე შეუცვლელად დავიცევით, თითქოს ღვთის
მიერ ჩვენს გულში ღრმად აღბეჭდილი ყოფილიყოს ის სიყვარული და ის
სარწმუნოება. მართალია, ჩვენი სამეფო 1614 წლიდგან ვიდრე 1628 წლამდე
ხელში ჩაუვარდათ უწყალო სპარსელებს რომელთაც ერთიან მოაოხრეს და
ყოველგვარი უბედურება შეამთხვიეს, მაგრამ მაინც კი სარწმუნოება შეურყევლად
და მტკიცედ დაიცვა. ჩვენც დიდათ ვიმეცადინეთ, რათა არავითარი მწვალებლობის
შეცდომილება შემორეოდა ჩვენს სარწმუნოებას ეგრეთვე დიდი სასოება გვაქვს
ღვთისა, რომ ამავე სარწმუნოებაში მტკიცედ დავრჩეთ და განუხრწნელად
დავიცვათ იგი ვიდრე ქვეყნის აღსასრულამდე. ამას ვსასოებთ მეტადრე ახლა,
როცა ღვთის წყალობით და თქვენის უწმიდესობის მამობრივის ლოცვა-კურთხევით
მშვიდობიანათ ვიმყოფებით ჩვენს სამეფოში. აი, ეს ქრისტიანე სირწმუნოება იყო
მიზეზი იმისა, რომ ერთხელ დედა ჩვენი წავიდა სპარსეთის მეფესთან
სათხოვნელად, რომ ყველა მის ხელში ჩავარდნილ ქართველებს, რომლებსაც
სარწმუნოების უარი ეყოთ, შესძლებოდათ თავისუფლად და უშიშრად დაბრუნებულ
იყვენ სამშობლოში და შესდგომოდენ თავიანთ უწინდელ სარწმუნოებას. მაგრამ,
საუბედუროდ, სულ სხვა მოხდა; იმ უსჯულო სპარსელების მეფემ, რა ვერ დასძლია
მისი სიმტკიცე და სიყვარული ხორცის სიწმიდისა და სარწმუნოებისათვის ჯერ
დაატყვევა, შემდგომ თუ ჩემზე და თუ დედაჩემზე გაბრაზებულ-განძვინარებულმა
მეფემ და მისმა ულმობელმა ერმა მწარედ დაუწყეს ტანჯვა მას და ასე დატანჯულმა
სული განუტევა. ერთი წელიწდია, რაც ისპაჰანიდგან წმიდა აგვისტინეს წესის
ყოვლად პატივცემულმა მამა ამბროზიომ მოგვიტანა მისი გვამის ნაწილები. ამ
სიკეთისათვის ჩვენც უხვად დავასაჩუქრეთ მამა იგი: მივეცით მამული, რათა
საცხოვრებლად საკმაო შემოსავალი ჰქონდეს, ეგრეთვე ვუბოძეთ ადგილი, რათა
შესაფერი ეკკლესია აიშენოს და როგორც სასუფეველის სავანეში, მუდამ ილოცოს
ჩვენთვის.
„რაც შეეხება ჩვენის სამეფოს აწმყო მდგომარეობას, ძრიელ სამწუხაროა.
თვით ეს თიათინელი მამებიც თვალით ხედვენ თუ ხისა და თუ ქვის შენობათა
ნანგრევებსა. ამის შესახებ ყველაფერს თვითვე მოახსენებენ თქვენს უწმიდესობას.
მაგრამ ყველაზე უფრო სატირელ მდგომარეობაში ჩვენი ეკკლესიებია, რადგან
მტრებმა არა მარტო წაიდეს ძვირფასი წმიდა ჭურჭლები, არამედ ყველა
შესამოსლები, სამკაულები და თვით ხატებიც კი წაიღეს და ასე ერთიან გაძარცვეს.
ამისგამო დიდად ვევედრებით თქვენს უნეტარესობას, ხსენებულ მამებს უშოვნოთ
ყველა ეს, რაც ეჭირებათ თავიანთი ეკკლესიის საჭიროებისათვის და
შესამკობლად, რათა უმეტესის სიადვილით გაეხსნასთ გზა სანატრელის
შეერთებისათვის. დასასრულ, უკეთუ ჩვენში თქვენი უწმიდესობისათვის რაიმე
სამსახურის მიგება შეგვიძლია, გთხოვთ გვიბრძანოთ და, რაც კი შეგვიძლია,
ვეცდებით, ყოველივე მაშინვე აღვასრულოთ, რათა სიკეთისათვის მაგიერი
მოგაგოთ. საქართველოთი, 5 იანვარს, 1629 წ.".
ეს თარიღი შეცდომით უნდა იყოს, ამის ნაცვლად უნდა იყოს 1630 წ., რადგან
მისიონერები გორს მოვიდენ 14 დეკემბერს 1628 წ. შეუძლებელია, პატრი პეტრე
20 დღის შემდგომ გაბრუნებულიყო იტალიას. ყოველი გარემოება გვიჩვენებს, რომ
პ. პეტრე გაბრუნდა იტალიას, არა მაშინვე, არამედ რავდენისამე ხნის შემდგომ.
ლამბერტი მის გორიდგან გაბრუნებას სდებს 3 აგვისტოს 1630 წ. ამის მსგავსი
წერილი გაატანა აგრეთვე პროპაგანდისათვის.
იმ წერილთან ზაქარია კათალიკოსმაც გაგზავნა წერილი პაპთან და
პროპაგანდასთან. წერილები არ მოგვყავს, რადგან ბევრი არაფრით განსხვავდება
თეიმურაზის წერილებისაგან. მათში მხოლოდ შესანიშნავი ის არის, რომ
კათალიკოსი პაპს სთხოვს შესამოსლებს და ბარძიმებს საქართველოს
გაღარიბებულის ეკკლესიისათვის.
პატრი პეტრე ავიტაბილე რა ჩავიდა რომას, პაპს ვრცელი მოხსენება
წარუდგინა საქართველოს მდგომარეობის შესახებ თუ მოქალაქობრივ, თუ
სარწმუნოების მხრივ. ერთი მოხსენება მოყვანილია კლემენტე გალანოს წიგნში,
რომელიც აღწერილია სომხის ეკკლესიისა და რომის ეკკლესიის შეერთების
შესახებ. ხოლო პაპს თეიმურაზ მეფისა, სხვათა შორის, ეს მოახსენა:
„1, თეიმურაზის ერთგულება რომის მამამთავრისადმი, ეგოდენია, რომ, როცა,
შეიტყო თავის სამეფოში მოსვლა მის მიერ წარგზავნილ მღვდლებისა ერის
სულიერად აღზრდისათვის, გამოუთქმელის სიხარულით აღივსო და მიიღო იგინი
დიდის პატივით. კათოლიკე სარწმუნოებისადმი თავისი მიდრეკილება იმითი
გამოაცხადა, რომ, როდესაც იქ მყოფმა ბერძნებმა რომაელების სახელი გაიგონეს,
დაიწყეს შფოთი და უნდოდათ სწრაფად განეძევებინათ მისიონერები მთელი
სამეფოდგან, მხნედ დაიფარა პატრები ბერძნებისაგან, ზოგს მათგანს ძრიელ
დაემუქრა და ზოგიც დასაჯა; ერთხელ ისე გაცხარდა, რომ ხელი დაიდო ხმალზედ
და ამოძრობას უპირებდა, თანაც დაიძახა: მირჩევნია თქვენ ყველა აქ მყოფი
ბერძნები ამოგწყვიტოთ, ვიდრე ერთი ამ მონაზონთაგანი გავდევნო ჩემი
სამეფოდგანო. ბოლოს იმ ბერძნებს მწვალებლები უწოდა.
„2, მეტად დიდი ნიჭიერი და განსწავლული კაცია; კარგად იცის ძველი და
ახალი აღთქმა (საღვთო წერილი), კრებათა და წმიდა მამათა წერილებიც.
„3, ბერძნებს თუმცა წინად მისთვის ერჩიათ, რომ ჩვენთან არ ებჭო სული
წმიდის გამომავლობის შესახებ და თან ეთქვათ, რომ ისინი, ესე იგი ჩვენ,
ფილოსოფიაში ძრიელ გამოცდილი არიანო, ამიტომ ადვილად შეუძლიათ
მოატყუონ კაცი თავიანთის ფილოსოფიურის ბჭობითა; მაგრამ დიდის სიამოვნებით
ბჭობდა ხან ჩვენთან და ხან ბერძნებთან. ერთხელ სთხოვა ბერძნებს, რათა
მისთვის განემარტებინათ, ლათინებს სული წმიდის გამომავლობა როგორ სწამთო;
როცა განუმარტეს, მაშინ უთხრა: სწორედ მეც ეგრე მწამს და კარგად რომ
სცნობდეთ და გესმოდესთ ის, რასაც ასწავლით, დარწმუნებული იყავით, რომ
თქვენც ლათინების აზრისა იქნებოდითო.
„4, ლათინებზე მეტად მაღალისა და კაი აზრის არის, მათ სახელს დიდის
მოწიწებით ახსენებს ხოლმე და მათ უწოდებს სახარების და ღვთის სამსახურის
ერთგულ და ჭეშმარიტ დამცველებს. ხალხს ავედრებს წმიდა საიდუმლოთა ხშირად
მიღებას და ყოველდღივ წმიდა წირვას ესწრება. ძრიელ უკვირს, რომ კათოლიკები
ისე მტკიცე და თავგანწირულნი არიან ქრისტეს სარწმუნოების გავრცელებისათვის
და რომ მზად არიან ამისათვის თავი დასდონ და სისხლი დაღვარონ ხოლმე.
„5, ვინაიდგან დედა მისი იმდენათ კეთილმორწმუნე იყო, რომ სპარსეთის
მეფის ბრძანებით, სარწმუნოების გამო სისხლი დაღვარა საკვირველის მხნეობით,
ამიტომ დიდი იმედია, ესეც განათლდეს ზეციერის მადლით, რათა დაუტევოს ძველი
შეცდომილების გზა და თავისი ერითურთ შეუერთდეს რომის ეკკლესიას. იმდენათ
უფრო მოსალოდნელია, რომ ღვთის განგებულებით რომაელი მისიონერები
მოვიდენ ამის სამთავროში იმ დროს, როდესაც იქაურობა მთლად გავერანებული
იყო და როდესაც კაცობრივი სიბრძნე ურჩევდა საქართველოს სხვა სამთავროებში
მოსულიყვნენ, ვიდრე მის სამეფოში .
„6, ამ საერთო შეერთების იმედს ისიც გვაძლევს, რომ მისი ერის უმეტესი
ნაწილი ძრიელ მიდრეკილია კათოლიკობისა და რომის წესებისადმი, ასე რომ,
როდესაც ჩვენს ქადაგებას ისმენენ და წირვა-ლოცვას ესწრებიან, ცრემლ
მორეულნი ყურად იღებენ ამ ეკკლესიის წესებს და მისის სიყვარულით
აღტაცებულნი არიან.
მისიონერმა კარდინალებიც ნახა, მათაც მოახსენა ყველაფერი და დაარწმუნა,
რომ თეიმურაზ მეფე, დედოფალი, საქართველოს კათალიკოსი და მრავალი
ქართველობა რომის ერთგული და მორჩილი არიო. შემდგომ აღჭურვილმა მათის
წყალობით პატრი პეტრემ ბევრნაირი საჭირო უფლება და ეგრეთვე ნივთიერი
შემწეობაც მოიპოვა. სხვა უფლებათა შორის იმის ნებართვაც გამოიტანა, რომ
საქართველოში მისიონერებს ლათინური არა მარტო ლოცვები, არამედ თვით
ლათინური წირვაც ქართულს ენით ეთქვათ, ისე როგორც ნახჩევნის სომხის
კათოლიკებს ჰქონდათ ნება ლათინურის წესის სომხურის ენით აღსულებისა.
აქ საჭიროდ ვსთვლით პატრი პეტრეს მგზავრობისათვის სიტყვა ცოტას ხნით
შევაჩეროთ და მის ახალ ამხანაგებს ყურადღება მივაქციოთ.
როგორც ზემოდ მოვიხსენიეთ მისიონერები მოვიდენ საქართველოში თუ არა,
მალე აცნობეს რომაში მშვიდობით ჩამოსვლა, თეიმურაზის მიერ კარგად მიღება და
ერის მიდრეკილება კათალიკობისადმი. როგორც შემდეგი დროის წერილებიდგან
სჩანს, მეფეს და კათალიკოსსაც მისიონერებთან ერთად წერილი მიუწერიათ
რომაში. ეს პირველი წერილები დაკარულია და ჯერაც მათი კვალისათვის არ
მიგვიგნია. ამ პირველის ამბავის მიწერისათანვე გამოითხოვეს სხვა ახალი
მისიონერები. პროპაგანდამაც საჩქაროდ მოამზადა ორი მისიონერი იოსებ ჯუდიჩი
და არქანჯელო ლამბერტი, რომლებიც 18 ოქტომბერს 1630 წ. წავიდენ მესინას,
რათა იქიდგან დასდგომოდენ აღმოსავლეთის გზას საქართველოში
შემოსასვლელად. არც მათი მგზავრობა იცოდა პატრი პეტრემ და არც ამის რომას
გაბრუნება იცოდენ იტალიაში, ისე რომ მალთაში შეხვდა პეტრე ავიტაბილე იმ ორ
ახალ მისიონერს, რომლებიც ერთმანეთს მალე განშორდენ. რა გამოიარეს
არზრუმში, მრავალნი ქართველნი ნახეს, რომლებიც იქ ცხოვრებდენ და
რომლებსაც ჰყავდათ თავიანთი ქართველი ეპისკოპოსი აზრუმელად წოდებული8.
ისინი ჩავიდენ გორს 12 მაისისას 1631 წ. მათი მოსვლა ყველასათვის სასიხარულო
შეიქმნა. ორი დღის შესვენების შემდგომ ენახულნენ მეფეს, რომელიც იყო
საპორწელში (Saporzeli), გორიდგან ერთი დღის სავალზე, სადაც მოელოდა
ქუთაისის მეფეს ალექსანდრეს, რომლისათვისაც უნდა მიეთხოვებინა თავისი
დაქვრივებული ქალი, ზურაბ ბეგის ნაცოლარი. იქ მეფესთანვე მოსულ იყვნენ,
ქორწილზე დასასწრებლად, დიდძალ თავად-აზნაურობას გარდა, ზაქარია
კათალიკოსი, ეპისკოპოსები და მონასტრის წინამძღვარნი. მისიონერებმა,
ჩვეულებისამებრ, ჯერ მიუგზავნეს მეფეს საჩუქრები: ერთი შვენიერი სამზილიანი
საათი, რომელიც ჩარექებსაც რეკდა, რავდენიმე მწვანე და ოქროცურვილი შუშის
ჭურჭელი, ოთხი მშვენირი ხატი, საუცხოვო სარკე, რავდენიმე კრიალოსანი და ორი
წყვილი ხელთათმანი. მოგზაურს პეტრე დელლა-ვალლესაც გამოეტანებინა
თეიმურაზისათვის სათავაზებლად ერთი მშვენიერი წმიდა გიორგის ხატი,
აბრეშუმით და ოქროთი შემკული და ერთიც ძვირფასი კრიალოსანი
დედოფლისათვის. ეგრეთვე დედოფალსაც მიართვეს სარკე, მოქარგული
ხელთათმანები და ბევრი სხვა და სხვა კრიალოსნები. შემდგომ ამისა წარსდგნენ
მეფის წინაშე, რომელმაც, დიდებულთა თანადასწრებით, მიიღო დიდის
სინარულით და მადლობა მოახსენა საჩუქრებისათვის; ეგრეთვე დიდათ დაუმადლა,
რომ ყოველგვარი შეწუხება გამოიარეს, რათა მის სამეფოში მოსულიყვნენ. მეფემ
იგინი მაშინვე სადილად მიიწვია, ყველას თავს დასხა: მარჯვნივ იგინი და მარცხნივ
იქ მყოფი ეპისკოპოსები. ეგრეთვე სთხოვა მათ, რომ იქ დარჩენილიყვნენ თავისი
ქალის ქორწინებამდე, მაგრამ მათ არ ინებეს და მალე გამობრუნდენ გორს. მეფეს
გარდასცეს ორი წერილი ერთი პაპისა და ერთიც პროპაგანდისა. პაპის წიგნი ვერ
ვპოვეთ და არც ვიცით, თუ რა იყო მისი შინაარსი. მხოლოდ პროპაგანდის შემდეგი წიგნი გვაქვს ხელში.
„ივერიის, ანუ გიორგიანების მეფეს.
„ჩვენმა წმიდა პაპმა და პროპაგანდის კარდინალებმა, თქვენმიერ გამოცხადებულ გულკეთილ პატივსა და შეწყნარებაში, რომლითაც მიიღეთ მანდ მოსული თეათინელი პატრი პეტრე და მისი ამხანაგნი, სცნეს უწინდელი დიდიხნის სიყვარული, რომელიც ქართველ ერს აქვს წმიდა სამოციქულო საყდრისადმი, და ეგრეთვე ის პატივი, რომელიც აქვს თქვენს ხელმწიფებას ამავე საყდრისა და ხსენებული პროპაგანდის კრებისადმი, ვინაიდგან ასე უფრო იმისთვის მოეპყარით, რათა უმეტესად შესწევნოდით მაგ მოძღვრებს. თქვენი საქციელი უფრო შესანიშნავი იმითია, რომ ეს ჰყავით თქვენის სამეფოს თვით ისეთი არეულ-დარეულობის დროს, როდესაც მოსალოდნელი არც კი იყო, რომ ასეთის გულკეთილობის თვალი გქონოდათ. პაპმა და პროპაგანდამ რა სცნეს თქვენი მეგობრული საქციელი, დიდათ კმაყოფალი დარჩნენ და პაპმა სამადლობელოდ
ინება თქვენთან განსაკუთრებულის წიგნის გამოგზავნა და პროპაგანდამ თქვენი
ხელმწიფებისადმი დიდის მადლობის მოხსენება. ალბად ღვთის განგებითაა, რომ
ხსენებულ მამათა მისიონს ასე კეთილად დაუხვდენ, რათა იმათაც ანუგეშონ და
სულიერი შემწეობა აღმოუჩინონ ერს, რომელიც ეგოდენ შეწუხეაშია. ამიტომ პაპმა
და პროპაგანდამ ინებეს ამ მისიონერებს ორიც მიუმატონ პატრი იოსებ ჯუდიჩი და
პატრი არქანჯელო ლამბერტი, რომლებიც არიან ცხოვრებით და ზნეობით
სამაგალითონი, გაწვრთნილნი სხვა და სხვა საგნებში და უფროსიერთად საღვთის-
მეტყველოში მეტად დახელოვნებულნი. ამიტომ ესენი შეიძლებენ მაგ ორი
მოძღვრის მაგივრობა გასწიონ და საჭირო სულიერი სამსახური გაუწიონ მაგ ძველ
საქრისტიანოსა, თუ ვინიცობაა მათ სიკვდილი, ანუ სხვა რამ დიდი უბედურება
ეწიათ, რაც აგრე მოსალოდნელია ამ ჩვენს საწუთრო ცხოვრებაში. აწ ჯერ არს,
რომ თქვენმა ხელმწიფებამ მიხედოს სახიერების თვალით არა მარტო მათ დიდის
ხნის გზავრობისაგან შეწუხებას, არამედ იმ სიყვარულსაც, რომლითაც სამოციქულო
საყდარი ჰგზავნის მათ, მხოლოდ იმ აზრით, რომ მაგ ერის სულთა შეეწივნენ და
გაუადვილონ განხორციელება იმ წმიდა მიზნისა, რომლისათვისაც წმიდა კრება
მუდამ ფხიზლობს და შრომობს. დარწმუნებული ბრძანდებოდეთ, რომ თქვენის
ხელმწიფების ესრედ ქველმოქმედების საქმეს ყოვლის მპყრობელი ღმერთი
დააგვირგვინებს დიდებით სააქაოს წინაშე ყოველთა ქრისტიანეთა და შემდგომ
საუკუნო ცხოვრებაშიაც; ეგრეთვე სამოციქულო საყდარიც თქვენ მარადის
მადლობით მოგიხსენიებსთ. დანარჩენს კრების მაგიერ მოგახსენებენ ხსენებულივე
მისიონერები. რომით, 31 აგვისტოს 1630 წ.
ამ ორმა მისიონერმა ზაქარია კათალიკოსსაც მოუტანეს საჩუქრად ერთი
საეპისკოპოსო ძვირფასი თვალ-მარგალიტით მოჭედილი მიტრა და ერთიც
ოქრომკედის ძვირფასი ფილონი, მაგრამ ორივე ლათინურის ფორმისა. რა
საკვირველია, არც ერთი გამოადგა კათალიკოსს, ამიტომ ორივე უთავაზა
თეიმურაზ მეფეს. ეგრეთვე ამასაც გადასცეს პაპისა და პროპაგანდის წიგნი. პაპის
ამასთან მოწერილი წიგნიც დაკარგულია, ხოლო პროპაგანდის წიგნი აი ეს არის:
„საქართველოს პატრიარქს.
„თქვენის მეუფების წერილი, სავსე სიყვარულით წმიდა საყდრისადმი და
ეგრეთვე პატივისცემით, რომელიც აღმოუჩინეთ თეათინელ მოძღვრებს,
პროპაგანდის კრებაზე განიხილეს და მეტად სასიამოვნოდ დაურჩათ პაპსა და
კარდინალებს, რომელთაც ქება შეასხეს თქვენს გულმოდგინებასა და
გულმხურვალებას. ამიტომ საჭიროდ დაინახეს, პაპმა განსაკუთრებულის წერილით
და კარდინალებმა ამ წიგნით პატივი გცენ და გამოუთქმელი მადლობა მოგახსენონ.
ვინაიდგან პროპაგანდამ თქვენს მეუფებაში ჰპოვა ეგოდენი გულმოდგინება და
სიყვარული მაგ ერის სულის ცხონებისათვის თანა მოღვაწეობის გამო, ამიტომ
რათა უფრო ნაყოფიერი ჰყოს ეგ თქვენი ერთგულება, ინება და გზავნის მანდ პატრი
იოსებ ჯუდიჩის და პატრი არქანჯელო ლამბერტის თეათინელებს, რომლებიც
სამაგალითო არიან მოძღვრებით და ცხოვრებით, რათა თქვენის მფარველობით
უფრო ხელი შეუწყონ ერის ცხონების საქმეს და შეიძლონ საჭირო სულიერი
სამსახურის გაწევა, მეტადრე მაშინ, თუ ვინიცობაა მანდ მყოფ თეათინელებს
სიკვდილი, ან სხვა რამ უბედურება ეწიათ. აწ ინებეთ და აღმოუჩინეთ მათაც თქვენი
მოწყალება და მფარველობა და ყოველგვარი შემწეობა, რაც კი საჭირო იქმნეს
სულთა ცხონებისათვის. გარდა ამისა, რომ ესეთი თქვენი სიკეთე დიდათ სათნო
საყოფელი იქმნება ღვთისათვის, პაპი და კარდინალებიც სამუდამოდ თქვენნი
მადლობელნი იქმნებიან, არას დროს დაივიწყებენ თქვენს ამაგს და კიდეც
ეცდებიან, სამაგიერო მიაგონ თქვენს მეუფებას. ყოველისფერს უკეთესად
მოგახსენებენ თვით ეს მისიონერები. რომით, 31 აგვისტოს, 1630".
ამ წიგნთან ერთად გამოუტანებიათ რომიდგან ერთი წიგნი საქართველოს
მიტროპოლიტთანაც, მხოლოდ საქმე ის არის, რომ გამოურკვეველი რჩება, ეს
მიტროპოლიტი რომელი უნდა იყოს, საქართველოსი თუ კახეთისა? ამ დროს
საქართველოს მიტროპოლიტი სრულებით არ არის მოხსენებული მისიონერების
წერილებში და არც ისა სჩანს, მისიონერებს რაიმე მიმართობა ჰქონდათ მასთან თუ
არა. ხოლო, ის კი ვიცით, რომ კახეთის მიტროპოლიტთან ალავერდელთან
დაახლოვებულნი იყვნენ. მაგრამ, როგორც ზემოდ ვსთქვით, ალავერდელი
პირველად კაის თვალით არ უყურებდა მისიონერებს და მათზე გადამტერებულ
ბერძნებს თანაუგრძნობდა; ისიც ვიცით, რომ ალავერდელი ფარულად ცდილა
ესენი თეიმურაზისათვის მოეშორებინა. არა სჩანს, ამას რაიმე სიკეთე ექნას
მისიონერთათვის, მაშასადამე არც პრაპაგანდა მოსწერდა უსაბუთოდ ასეთ
სამადლობელ წერილს. ვინაიდგან მისიონერების პირველი წიგნები არა გვაქვს
ხელში, ამიტომ, შეიძლები ვსთქვათ, რომ ალავერდელმა პირველად მისიონერებს,
თუ ნივთიერად არა, მოქალაქობრივად მაინც რაიმე სიკეთე უყო, რადგან პატივს
სცემდა მისიონერებს, რომელნიც განათლებულ-განსწავლულნი პირნი იყვნენ.
ამიტომ ჩვენა გვგონია, რომ ეს წერილი ალავერდელ მიტროპოლიტთან უნდა იყოს
მოწერილი.
„საქართველოს მიტროპოლიტს.
„პროპაგანდის კრების კარდინალებმა თეათინელ მოძღვართა მანდაური
მისიონის წარმატება და საზოგადოდ მათი ყველა კაი ამბავი ჩასთვალეს ცხად
ნიშნად იმისა, რომ მაგ მისიონს ყოვლის მპყრობელი ღმერთი განსაკუთრებით
სწყალობდა. ამათ იმედი ჰქონდათ, მანდაური ერიც მიიღებდა მისიონერებს
პატივით და სიყვარულით, მაგრამ ის კი არ ეგონათ, რომ თქვენი მეუფება ეგოდენ
პატივსა და სიყვარულს აღმოუჩენდა. ამიტომ ჩვენმა ბატონმა კარდინალებმა
ინებეს, რათა განსაკუთრებითი მადლობა მომეხსენებინა თქვენთვის მათი
სახელით, რასაც სიხარულით ვასრულებ ამ წერილის საშუალებით. თქვენმა ქცევამ
ისინი დაარწმუნა, რომ სავსებით ზრუნავთ თქვენდამი მონდობილის ერის
ცხონებისათვის; ამიტომ ინებეს გამოგზავნა თეათინელთა პატრი იოსებ ჯუდიჩის და
არქანჯელო ლამბერტისა, რათა არა მარტო მოუარონ სულიერად მაგ ერსა,
არამედ, სიკვდილის, ანუ სხვა რამ უბედურის შემთხვევის დროს, დაიჭირონ მანდ
მყოფის მისიონერების ადგილი. მაშ კეთილ ინებეთ, ნახეთ ესენი და სიამოვნებით
მოუსმინეთ, ეგრეთვე ხელი შეუწყეთ, რათა შეიძლონ ღვთის სამსახურის მანდ
უფრო ადვილად შესრულება. ესეთი თქვენი შემწეობა დიდათ სათნო საყოფელი
იქმნება პაპისათვის და ჩვენთა ბატონთა კარდინალთათვის, მაგრამ ყველაზე
უფრო მეტად სათნო საყოფელი იქმნება ღვთისათვის. ვავალებ ზემოხსენებულ
მამებს, პირადად უფრო ბევრი რამ მოგახსენონ. რომით 31 აგვისტოს, 1630 წ.".
ზემოდ ბევრ გზის დასახელებულ მონაზონს ნიკიფორე ერბახს საქართველოში
ყველაზე დიდი გავლენა ჰქონდა თავისი სიტყვითა და საქმით, ამიტომ რომიდგან
მასაც სწერენ განსაკუთრებით და იმ ორი მისიონერის თავს მას აბარებენ:
„მამა ნიკიფორე ერბახს.
„ვინაიდგან პროპაგანდის კრებამ კარგად დაიხსომა თქვენი ბრძნული
მოქმედება და განსაკუთრებული გულმოდგინება, რაიცა აქ ყოფნის დროს
გამოიჩინეთ საქმეთა წარმოებაში, მანდ მისიონის დასახმარებლად გზავნის რა
პატრი იოსებ ჯუდიჩის და არქანჯელო ლამბერტის, ისარგებლა ამ შემთხვევისაგან
და ინება გაგახსენოსთ თავისი თქვენდამი პატივისცემა და სიყვარული; მასთანვე
გავედრებს ამ მამებს და გთხოვს, თქვენც ხელი შეუწყოთ მათ მოძღვრებას და
ერთგულებას, რათა მაგ სამეფოში შეიძინოთ ერი და მიაგოთ სამსახური წმიდა
საყდარსა, რომლის პატივისათვისაც თავს იდევით ეგრეთი შორი და
განსაცდელიანი მგზავრობა და რომელმაც თქვენი სახელი საქებური გახადა. მათვე
ვანდობ, რათა პირადად ყველაფერი მოგახსენონ. რომით, 31 აგვისტოს 1630 წ.".
ესეთი თავის გასაცნობელი წიგნები უნაყოფოდ არ დარჩენილა. ახალ მისიონერებს საჭირო მფარველობა არ აკლდათ, ამიტომ ერთგულად შეუდგნენ ხალხის გაკათოლიკებისათვის ცდასა და შრომას.
მისიონერებმა გორში თეიმურაზის მიერ ნაბოძარის ეკკლესიის შეკეთება
დაასრულეს და წმიდა პეტრეს ეკკლესია უწოდეს. მერმე სანამ ქართულს
შეისწავლიდენ, ქადაგება თათრულის ენით დაიწყეს. ხალხი ისე ბლომად მოდიოდა
რომ ეკკლესია ვეღარ იტევდა, ყველანი დიდის გულმოდგინებით უსმენდენ და
მოწიწებით მისდევდენ მათ სწავლა-დარიგებას. ამის შესახებ ერთი ყურადსაღები
წერილი გაუგზავნიათ რომას. ის წერილი ხელთა გვაქვს, მაგრამ უთარიღო და
ხელმოუწერელია. ხოლო ვფიქრობთ, ლამბერტისა იყოს, 1632 წ. გაგზავნილი.
წერილში ეს გარემოებაა აღწერილი: „ქართველები, რომლებსაც ჩვეულებად არა
აქვსთ ეკკლესიაში ხშირად სიარული, როდესაც კი მოდიან, ძრიელ უხამსად
იქცევიან, ჩვენის მამების ქადაგებით, სულ მთლად გამოიცვალნენ. მისიონერებმა
ჩააგონეს, თუ რაოდენის მოკძალებით და პატივით უნდა იყვნენ ხოლმე ღვთის
სახლში. ამიტომ ახლა ხშირად მოდიან ჩვენთან და მოკრძალებით ესწრებიან
ყველაფერს; ღვთის სიტყვას სასოებით ისმენენ და გვემორჩილებიან; წირვაზე და
სხვა ღვთის მსახურებაზე დიდის მოწიწებით და კრძალვით დადიან. ასე რომ
ერთიანად გამოიცვალნენ და ის აღარ არიან, რაც უწინ იყვნენ, რაიცა ცხადად
მოწმობს, თუ რაოდნად იმოქმედა მათზე ღვთის ძლიერებამ და მადლმა...
ქართველები, რა ხედვენ, მეფე-დედოფალი და პატრიარქი ესდენ დიდ პატივსა,
გულკეთილობას და სიყვარულს უცხადებენ ჩვენს მისიონერებს, ამნაირის
მაგალითით წაქეზებულნი, ცდილობენ მათ მიჰბაძონ და მათსავით მოეპყრან
პატრებს. ეს ხალხი ჩვენდამი პატივისცემისა და მორჩილების გამოცხადებით
ცდილობს მეფესა, დედოფალსა და პატრიარქს აამონ და მათი გული მოიგონ.
ეგრეთვე როდესაც მეფე მათ ავედრებს მისიონერებსა და ეუბნება ისე მოეპყარით,
როგორც წმიდა კაცებსაო, იმათ მეფის ესეთი დავედრება ბრძანებად მიაჩნიათ და
მოვალედ სთვლიან თავიანთ თავს, დაემორჩილონ მისიონერებს და დაიცვან მათი
დარიგებანი. ამიტომ სასიქადულოდ მიაჩნიათ პატრების მიცემული დარიგების
ერთგულად ასრულება”.
პატრი პეტრე ავიტაბილემ რა მიიღო საქართველოში წამოსაღები. საჭირო
წერილები და აგრეთვე რაც კი სჭიროდა, დაუტევა რომა და შემოიარა იტალიაში
თავისის წესის მონასტრები, რათა საქართველოსთვის ახალი მისიონერები ეშოვნა.
მოკლე ხანში წამოსაყვანად შეჰკრიბა ექვსი. მოძღვარი: პატრი იერონიმე კარაფა,
პატრი ქრისტეფორე კასტელი, პატრი ჯუსტო პრატო, პატრი ანტონ ჯარდინა, პატრი
სერაფინო ფილენჯიერი და პატრი ვინჩენცო კარაფა; იმათთანვე იყვნენ ორნი
მორჩილნი ძმანი: ძმა გაითანო ქორლიტო და ძმა მათე ფლორენო. მისიონერები
თავიანთ წერილებში ზოგჯერ ამ ექვსის მღვდლის მაგიერად იხსენიებენ მარტო
ოთხ მღვდელს. ესენი ყველა ერთად პატრი ავიტაბილესთან მესინიდგან 9
ოკტომბერს, 1631 წ. წამოვიდენ და ჩამოვიდენ გორს 10 ივლისს 1632 წ. როგორც
წინა მგზავრობაში, ისე ახლაც ოსმალებმა დიდი შეწუხება მიაყენეს, ისე რომ
სიკვდილს ძლივს გადაურჩნენ. რაც ჰქონდათ, ყველაფერი გზაში წაართვეს, გარდა
ცოტაოდენი ფულისა, რომელიც შემთხვევით გადარჩა ოსმალების გაუმაძღრობას.
აზრუმს რომ მოვიდენ, იქ ცოტა სული მოითქვეს, სომხებისაგან შემწეობა მიიღეს და
მათგან სახარჯო ფულიც ისესხეს. იქიდგან ტფილისში მომავალს ქარავანს
გამოჰყვნენ. აზრუმიდგან საქართველოში შემოსასვლელად ორი გზა იყო, ერთი
ყარსით და მეორე არტაანით. ორსავე ადგილს ოსმალები მგზავრებს ხარჯს
ახდევინებდენ. ქარავანი არტაანის გზით წამოვიდა, მაგრამ არტაანს არ შეიარა,
სხვა გზით აუხვია, რათა ხარჯი არ გადაეხადა.. ქარავნის წინამძღვრები ტფილისის
მცხოვრები სომხები იყვნენ. ეს რა შეიტყო არტაანში მყოფმა გამაჰმადიანებულმა
ქართველმა საფარ ფაშამ (ახალციხის ათაბეგია, მაგრამ იმ დროს ახალციხე
სპარსელებს სჭერიათ და არა ოსმალებს, ამიტომ ის ფაშა არტაანში ყოფილა),
საჩქაროდ გაგზავნა ჯარი და მთელი ქარავანი და მასთან ერთად ის პატრებიც
დაატყვევა. იმ დროს ფაშის მკურნალი იყო ერთი ფრანგი, ივანე პორსელი,
პატრების ნაცნობი. იმან რა ნახა პატრები, მაშინვე ფაშას გააცნო, თუ რა პატიოსანი
პირნი იყვნენ. ფაშამაც დიდად პატივი სცა და უკანვე დაუბრუნა, რაც მის ჯარის
კაცებს წაერთმიათ. ეგრეთვე მათი თხოვნით, სომხებსაც, რომლებიც მძიმედ და
სამაგალითოდ უნდა დაესაჯა, ბევრი აპატივა და მათი საქონელიც უკან დაუბრუნა,
მაგრამ, რაც გადასახადი იყო, სრულიად გამოართვა. პატრები დიდის პატივით
გაისტუმრა, ქარავანსაც ნება მისცა წასვლისა. სომხები სიკეთის მაგიერ, იმ პატრებს
გადაემტერნენ და თავიანთი დატყვევება და ხარჯის გადახდა მათ დააბრალეს.
გზაში ისინი მისცვივდენ პატრებს და, რაც ჰქონდათ თუ ფული და თუ ნივთი,
ყველაფერი წაართვეს. ესრედ ცარიელი პატრები მივიდენ გორს. შესვენების
შემდგომ წარსდგნენ მეფესთან, მიართვეს ის ცოტა საჩუქრები, რაც გადარჩენოდათ
ოსმალების და სომხების წაგლეჯისაგან; მასთანვე გარდასცეს პაპისა და
პროპაგანდის შემდეგი წერილები.
„პაპი ურბანო მერვე ივერიის მეფეს".
„ბრწყინვალე და უძლიერესო მეფევ, მშვიდობა და ღვთის წყალობის ნათელი.
„თქვენი სახელ განთქმულობა და თქვენის შესანიშნავის გამარჯვების ხმა
თქვენის ქვეყნის საზღვრებს გამოსცდა, გამოიარა ევროპის ქვეყნები, ხმელთა-შუა
ზღვის მღელვარე ტალღები და მოაწია რომის მღვდელმთავრამდე, რომელიც
დიდად ანუგეშა. თქვენი დიდებულება კარგად ხედავს, რომ თქვენი სამთავრო
ახალისა და ზეციური სიმტკიცით შეიჭურვა და აღარც მოაკლდება მას ანგელოზთა
გუნდის შემწეობა, ვინაიდგან ვატიკანის მღვდლები სიხარულით მოდიან მანდეთკენ
ხალხის საცხონებლად მოღვაწეობისათვის. სარწმუნოება, რომელსაც ისინი
ჰქადაგებენ, არის მფარველი მეფეთა და მაცხოვრებელი ერთა. უკეთუ,
საბედნიეროდ, ეს სარწმუნოება მოეფინა მთელს თქვენს პროვინციებს, მაშინ
ნახავთ, მძვინვარება მოისპოს, მშვიდობა დამყარდეს, არეულობა დასცხრეს და
გულისთქმანი დაწყნარდენ. თქვენი წიგნის მომტანმა ჩვენმა საყვარელმა შვილმა
პეტრე ავიტაბილემ დაგვარწმუნა, რომ თქვენს ხელმწიფებას მოახსენებს ყოველ
რჩევას და დარიგებას, ჩაგონებულს ზეციერის სიბრძნის მიერ. აწ ვთხოვთ მოწყალე
ღმერთს, აკურთხოს თქვენი მეფობის სკიპტრა, მისმა ყოვლის მპყრობელმა
მკლავმა განაძლიეროს თქვენი ხმალი და თქვენი მხედრობა და გაამარჯვებინოს,
როგორც უწინ გაამარჯვებინა დიდს კონსტანტინეს, რომელსაც ივერია თავის
სარწმუნოებრივის განათლების მიზეზად სცნობს. რა დაუწყო პატივისცემა
სამღვდელოებას, მაშინვე იხილა ცაში თავისი გამარჯვების ნიშანი, წმიდა ჯვარი,
რომლის ძალითაც განაბნია მტერნი და რომელსაც ეკკლესია თაყვანსცემს და
დაუსვენებია რომის მამამთავრის გვირგვინზედ. როდის გვეღირსება, თქვენ
გეამბოროთ, ვითარცა განსწავლულს კონსტანტინე მეორეს? როდის გამობრწყინდება სიხარულისა და ცხოვრების დღე, რომ წარმოგვივლინოთ თქვენი ღვთის მოშიში ელჩები, რათა თქვენ მაგიერ გვემთხვიონ მეფეთა ამბორითგაკეთილშობილებულ მოციქულებრივ ფერხთა? როდის იქმნება, რომ კათოლიკე უძლიერესთა მეფეთა თავიანთი სულიერი ძმა გიწოდონ? მაშ, ნუღარ აყოვნებთ, სძლიეთ ყოველ სიძნელესა. როგორც უწინ ივერიის სამეფო იყო თეატრი თქვენის გამარჯვებისა, ისე ახლა ვატიკანი შეიქმნას ტაძრად თქვენი სარწმუნოებისა. რომა დიდის აღტაცებით მიიღებს თქვენს სანატრელ ელჩებს, როდესაც აქ წმიდა პეტრესადმი მორჩილების გამოსაცხადებლად მოვლენ, იმ პეტრესადმი, რომელსაც შეჰყავს მეფენი საუკუნო ბედნიერებისა და გამარჯვების სასუფეველში. იმედი გვაქვს ჩვენი ცხოველი ნატვრა აღგვისრულოს ყოვლის მპყრობელმა ღმერთმა,
რომელსაც ლოცვათა შინა დაუცხრომელად გავედრებთ თქვენა და თქვენს
სამეფოსა. ამიტომ გვნებავს, ისევ მობრუნდეს თქვენთან მღვდელი პეტრე
ავიტაბილე, რომელიც, როგორათაც სცნობთ, აღვსილია სიყვარულით და
სახარებრივის გულმოდგინებით და რომელსაც, იმედია, არ მოაკლოთ თქვენი
მფარველობა, რადგან თქვენის დიდებულებისათვის არავითარ შეწუხებას ერიდება
და კისრულობს ასეთის განსაცდელით აღსავსე მგზავრობას. თუ ეს და თუ მანდ
მყოფნი თეათინელი და აგვისტინიანების პატრები მართლაც რომ ღირსნი არიან
თქვენი დიდებულების წყალობისა. მათ დასტოვეს ყოველი სიკეთით სავსე
თავიანთი სამშობლო, ნათესავები, საყვარელი მეგობრები და მანდეთ წამოვიდენ
არა იმისთვის, რომ შეჰკრიბონ ქვეყნიერი სიმდიდრე და ისიამოვნონ, არამედ
იმისთვის, რომ ჯოჯოხეთებრივ მგლებს გამოსტაცონ პირიდგან თქვენის ერის
სულნი და შეუერთონ ქრისტეს სარწმუნოებას9. იგივე პატრი პეტრე თქვენს
დიდებულებას უფრო ვრცლად მოახსენებს ყოველ ჩვენს აზრსა. ღმერთსა ვსთხოვთ, მოგმადლოსთ სულის წმიდის ნიჭით სავსე ბედნიერება. რომით. 21 ივნისს, 1631. მღვდელ მთავრობის მერვე წელსა”.
როგორათაც სჩანს ამ წერილიდგან, პაპი არ დათანხმებულა, რომ თეიმურაზს
მხოლოდ კერძოდ აღეარებინა კათოლიკობა და ამიტომ სთხოვს კათოლიკე
სარწმუნოება საქვეყნოდ და დაურიდებლად აღიაროს. ამას იმიტომ სთხოვს, რომ
თეიმურაზმა პაპს სთხოვა, რომ იგი საქვეყნოდ კათოლიკე მეფედ შეერაცხა და სხვა
კათოლიკეთა მეფეთა რიცხვში ჩაეთვალა. თეიმურაზმა ვერ შეასრულა პაპის ასეთი
მოთხოვნილება, არა იმიტომ, რომ იგი კათოლიკობაზე მიდრეკილი არ
ყოფილიყოს, ან არ სდომებოდეს; არა. ამის წინააღმდეგობა ბევრნაირად
დაამტკიცა; არამედ უფრო იმიტომ ვერ აღასრულა, რომ, სამწუხაროდ, თავისი
სამეფოს მშვიდობიანობით ბევრ ხანს ვერ დასტკბა, რის გამო აღარ დასცალდა,
რომ საქვეყნოდ თვითონ სამეფოიანად შეერთებოდა კათოლიკე ეკკლესიას.
პროპაგანდამაც თავისი მხრით თეიმურაზ მეფეს ეს წერილი გამოუგზავნა.
„ივერიის მეფეს თეიმურაზს.
„თეათინელმა პატრი პეტრემ პროპაგანდის კრებას მოახსენა, რომ თქვენს
ხელმწიფებას კეთილ უნებებია და მისა და მის ამხანაგთათვის დიდი პატივი და
სიკეთე მიუგია. ამის შეტყობაზე დიდად განიხარეს ბატონმა კარდინალებმა. ამიტომ
ინებეს, ამ წერილით მოგახსენოთ უდიდესი მადლობა. ეგრეთვე იმედი აქვსთ
თქვენის პატიოსნებისა, კვალად გამოიჩინოთ გულმოდგინება და არ მოაკლოთ
თქვენი წყლაობა მაგ სამოციქულო მისიონს. ამისათვის ევედრებიან ღმერთს, რათა
ამ სიკეთისათვის, მოგაგოსთ ფრიად უხვი სასყიდელი, შეგირჩინოსთ ეგ გულკეთილობა და სიყვარული. მაგ თქვენი სიყვარულის გამო ეს მოძღვარნი ჰკისრულობენ ესეთს შორს მგზავრობას, ყველანაირ შეწუხებას და განსაცდელს, რათა სამაგიერო მოგაგონ. ეგრეთვე დარწმუნებული ბძანდებოდეთ, რომ ბატონი კარდინალები მარადის დავალებულ იქმნებიან თქვენგან და ეცდებიან მოგაგონ მაგიერი თქვენის ხელმწიფების შესაფერი სამსახური, თუ სულიერად და თუ ხორციელად. რომით, 17 მაისიისა, 1631”.
პეტრე ავიტაბილემ როგორათაც ზაქარია კათალიკოსის წიგნი წაიღო პაპთან,
ისე მოუტანა პასუხიცა, რომელიც მოთავსებულია ამ ყურადსაღებ წერილში.
„პაპა ურბანო მერვე.
„ზაქარიას, მთელის იბერიის მიტროპოლიტად წოდებულს.
„ბწყინევდეს მაგ ერის გულთა შინა ქრისტე, მზე სიმართლისა. განიხარეთ
მართალთა კრებულთან ერთად, ვინაიდგან სააზიო ივერიაში გამოჩნდენ ყვავილნი
ღვთის მადლისანი. ვსასოებთ, მანდეთკენ მალე დამწიფდეს ნაყოფი, რომელიც
იქნება ტკბილი ბაგეთა ჩვენთათვის და ღირსი ანგელოსთა ტაბლაზე მისართმევად.
მაგ შორეული პროვინციიდგან მობრუნებული ჩვენი საყვარელი შვილი პეტრე
ავიტაბილე თეათინელი მღვდელი, დიდის სიხარულით და მოციქულებრივის
სიყვარულით მივიღეთ და მოვუსმინეთ. გვაუწყა, მანდ, ღვთის შემწეობით
მოვლენილ რომის ეკკლესიის მღვდელთათვის მეფესა და მიტროპოლიტს რა დიდი
შემწეობა აღმოუჩენიათ. ვევედრებით სახიერ ღმერთს, რომელიც შემოჰკრებს
გაბნეულ ისრაელის ერს, რათა, როგორც დაიწყო, ისე თვითვე შეასრულოს და
ვატიკანის მთა-წმიდას შემოუერთოს ივერიის მეფე და ერი. ვინაიდგან უფალმა ეს
ადგილი აღირჩია სარწმუნოების ტაძრად, რათა მღვდელთ მთავრის კლიტით
გაეღოს ზეციერი სასუფეველის კარი მორწმუნე ერთა. ყოველთა ტომთა
დედაქალაქი რომა ელოდება ნუგეშისცემა მიღოს თქვენი სამეფოსაგან: თქვენი
სახელი კიდეც განითქვა მთელს იტალიაში. დიდათ განიხარეს კარდინალთა
კრებამ, გვირგვინოსან მეფეთა და კათოლიკე ეკკლესიის ყველა რჩეულთა,
როდესაც შეიტყეს, რომ საქართველოში თქვენის მეთაურობით ეკკლესია დაარსდა
ჩვენის მღვდლებისა. ეგ ეკკლესია იქნება სამკვიდრებელი არა მარტო ზეციერთა
სათნოებათა, რომელნიც ქვეყანას ბედნიერებას მიანიჭებენ, არამედ მანდედგან
მუდამ აღავლენენ ზეცად მეფეთა მფარველ ლოცვას, რათა მოუპოვონ ანგელოსთა
გუნდთა შემწეობა და რათა ორკეცად გაიმარჯვოთ: სძლიოთ მტერთა და ეგრეთვე
გულის თქმათა. გვნებავს, ესევე პატრი პეტრე თქვენთან მობრძანდეს, რათა
მოგახსენოსთ ჩვენი თქვენდა საკეთილდღეოდ ზრუნვა. ეს პატრი ღირსია,
ქართველებმა, რაც შეიძლება, პატივი სცენ, რადგან თქვენის ცხოვნებისათვის
სტოვებს თავისს სამშობლოს და ივიწყებს თავისს ნათესაობას. მისგანვე სცნობთ
მიზეზსა, თუ რატომ არ მოჰყავს თან ამ საშიშო გზაში თქვენ მიერ ნათხოვნი
მკურნალები და მხატვარნი. დიდათ ვნატრობთ, ყველაფერში ენდოთ და, რაც
შეგიძლიათ, შეეწიოთ. სიკეთეს ღმერთი გადაგიხდისთ, რადგან თვითვე ბრძანებს,
რომ ვინც ჩემს მღვდლებს სიკეთეს მიაგებენ და უცხოთ შეიწყნარებენ, მე თვითონ
შემიწყნარებენო. უკეთუ თქვენს მფარველობას არ მოაკლებთ მანდ მყოფ
თეათინელ და აგვისტინიან მღვდლებსაც, რომლებიც სათნოებით შემკულნი და
სიყვარულით აღჭურვილნი არიან, მაშინ შეიქმნებით ღირსი ღვთის მოწყალებისა.
ვსთხოვთ მოწყალე ღმერთს თქვენსა და საქართველოს სამეფოს ბედნიერებას და
აგრეთვე კათოლიკე სარწმუნოების გაძლიერებას. რომით, 21 ივნისს 1631 წ.
მღვდელთ-მთავრობის მერვე წელსა”.
ამ ორი წიგნიდგან ცხადათ სჩანს, რომ საქართველო უკვე მომზადებული
ყოფილა რომის ეკკლესიასთან შესაერთებლად. ამისი ცხადი საბუთი რომ არა
ჰქონოდა პაპს, თავის დღეში არ მოიწერებოდა ასეთის შინაარსის წერილებს.
პატრი ავიტაბილესთვის თეიმურაზს პირადად დაებარებინა (ისე ჰგავს,
კათალიკოსსაც თავის წიგნში მოუხსენებია), რომ იტალიიდგან მკურნალები და
მხატვრები მოეყვანა, რათა უკანასკნელთ სპარსელებისგან გაფუჭებულ-დანგრეული
ეკკლესიები შეეკეთებინათ და მკურნალთაც ბოლო მოეღოთ იმ სენთათვის,
რომელნიც მტრისგან აოხრებულ ქვეყანაში ხშირად ჩნდებოდენ ხოლმე. კაცნი,
რომელთაც ითხოვდენ, იტალიაში ბევრი ეძებეს, მაგრამ, სამწუხაროდ, ვერ იშოვეს.
მიზეზი ის იყო, რომ მოხელე ერის კაცნი მისიონერებსავით მოყვასის სიყვარულით
არ იყვნენ გამსჭვალულნი, რათა სამშობლოში ყველაფერზე ხელი აეღოთ და
შორეულს განსაცდელიანს მგზავრობას დასდგომოდენ. სხვა და სხვა
წერილებიდგანაც ცხადათ სჩანს, რომ ამისთვის ბევრ პირს სთხოვეს, საჩუქარსა და
სასყიდელსაც ბევრს დაჰპირდენ, მაგრამ ყველამ უარი უთხრა. ერთიც ვერ ჰპოეს
ისეთი, მისიონერებს გაჰყოლოდა.
პროპაგანდამ, როგორც მეფეს, ისე კათალიკოსსაც მოსწერა მადლობისა და
თავის გასაცნობელი წერილი. წერილში თუმცა მარტო მიტროპოლიტია დასახელებული, მაგრამ ყოველ ეჭვ გარეშე საქართველოს კათალიკოსი ზაქარია უნდა ვიგულისხმოთ, ვგონებთ ალექსი „კათალიკოსი" მიტროპოლიტად მიეღოსთ.
„იბერიის მიტროპოლიტს.
„კარდინალებმა თეათინელი პატრი პეტრე ავიტაბილესაგან მოისმინეს
ყოველი პატივისცემა და სიკეთე, რაც თქვენმა მეუფებამ მიაგო მას. ამიტომ ინებეს,
პატრი პეტრე თქვენთან უწიგნოთ არ გამოესტუმრებინათ, არამედ გამოუთქმელი
მადლობა მოეხსენებინათ თქვენთვის ამ წიგნის მოწერით: ეგრეთვე გევედრებიან,
მომავალშიაც არ მოაკლოთ მათ თქვენი გულკეთილობა და აღმოუჩინოთ მას და
მის ამხანაგებს ყოველი შემწეობა, რასაც სასარგებლოდ და საჭიროდ დაინახავთ,
რათა შეიძლონ მაგ ქვეყანაში ღვთის სამსახურის ადვილად აღსრულება და რათა
თქვენს მეუფებასაც ემსახურონ სიყვარულით სულთა ცხონების საქმეში. ამითი
დიდად დაავალებთ პროპაგანდის კრებას, რაც მეტადრე დიდათ სათნო საყოფელი
იქმნება ღვთისათვის. ამიტომ ევედრებიან სახიერს ღმერთს, რათა მოგანიჭოსთ
ყოველივე მადლი და სულიერი შეწევნა, რაც კი საჭიროა მის საცნობლად და
სამსახურებლად. რომით, 17 მაისისა, 1631 წ."
როგორც ზემოთ ვსთქვით, ნიკიფორე მონაზონი საქართველოში დიდ
გავლენიან პირად ითვლებოდა და მისიონერებსაც ბევრს ეწეოდა, რადგან
რომაშივე მიეღო კათოლიკობა; ამიტომ პროპაგანდა მას არ ივიწყებს. როგორც
თვით ნიკიფორე ხშირად სწერდა რომაში, ისე პროპაგანდაც მას წერილებს არ
აკლებდა, როცა კი შემთხვევა მოიტანდა. ახლაც პროპაგანდამ პატრი ავიტაბილეს
გამოატანა მასთან ეს წერილი:
„მამა ნიკიფორე ერბახს,
„დიდის სიამოვნებით მოისმინეს კარდინალებმა მოხსენება ყოველი სიკეთისა,
რომელიც თქვენის შუამდგომლობით ივერიის მეფემ პეტრე ავიტაბილეს და მის
ამხანაგებს მიაგო. მათ განიხარეს წმიდა მამასთან ერთად არა მარტო მინიჭებულის
სიკეთის გამო, არამედ თვით თქვენის კათოლიკე გულმოდგინებისათვისაც, რაიც
იმავე პატრი პეტრემ ყველაფერი დაწვრილებით გვაუწყა. ამისთვის კარდინალებმა
მიბრძანეს დიდი მადლობა მოგახსენოთ, რასაც ვასრულებ ამ წერილით, ამასთანვე
გთხოვ, მუდამ ერთგული იყოთ სარწმუნოებისა და ზემოხსენებულ მამებთან ერთად
იღვაწოთ მანდაური ერის ცხონებისათვის, ეგრეთვე აღმოუჩინოთ მათ ყველა გვარი
შემწეობა, რათა თქვენმა შრომამ, მეტაგრე დიდის მგზავრობის დროს გაწეულმა,
გამოიღოს სანატრელი ნაყოფი და ღვთის წინაშე შეიქმნეთ დიდათ ღირსეული.
ამიტომაც ღმერთს ვსთხოვთ თქვენთვის ყოველს სიკეთეს. რომით, 17 მაისისა,
1631 წ.".
პატრი პეტრეს და მისი ამხანაგების მოსვლაზე, ხალხში ხმა გავრცელდა,
ევროპიდგან დიდძალი ფული ჩამოიტანესო. ხმამ თეიმურაზის ყურამდე მიაწია. იმ
დროს თეიმურაზს დიდათ სჭიროდა ფული, ამიტომ პატრი პეტრე რომ ინახულა და
გაისტუმრა, მაშინვე ორი თავისი კარის კაცი მიუგზავნა და შეუთვალა 10,000 სკუდი
მასესხეო. პატრი პეტრეს დიდათ გაუკვირდა მეფისგან თხოვნა. ფიქრადაც არც კი
წარმოიდგენდა ამდენი ფულის მოტანას და თუ ჰქონდა ფული, სწორედ იმოდენი
ჰქონდა, რომ დღიურის საჭიროებისათვის ჰყოფნოდა. ამიტომ შეუთვალა, ფული
არა მაქვს და საიდგან გასესხოო. მეფემ არ დაუჯერა და ხელმეორედ გამოუგზავნა
კაცი ფულის სათხოვნელად. მაგრამ რაც არა ჰქონდა, მისგან აბა რას წაიღებდენ.
ამის გამო ცოტა უსიამოვნება ჩამოვარდა მეფესა და პატრებს შუა. შემდგომ პატრი
იაკობ, რომელიც მეფეს დიდათ უყვარდა, წარსდგა მის წინაშე და კარგად აუხსნა,
რაიმე რომ გვქონდეს არაფერს დავზოგავთ თქვენთვის, რადგან თქვენგან ბევრი
სიკეთე გვახსოვს და დიდად დავალებული ვართო. რა დარწმუნდა მეფე, რომ
ბერების მიერ დიდის სიმდიდრის მოტანის ამბავი უბრალო ჭორი იყო, ეწყინა და
მდაბლად ბოდიში და შენდობა მოსთხოვა პატრებს. ამ შემთხვევამ მაინც კი
სამწუხარო გავლენა იქონია თეიმურაზზედ, რადგან ცოტა არ იყოს გული
გაუგრილდა და ამის შემდგომ აღარ უცხადებდა იმ ერთგულებას, რომელიც აქამდე
ბევრნაირის საქმით დაუმტკიცა.
იმ დროებში ზაქარია კათალიკოსსა და მიტროპოლიტს ალავერდელს შუა
უთანხმოება ჩამოვარდა. ალავერდელს, როგორც მთა წმიდის ბერძნებში
განსწავლულსა და მათის წესების მიმდევარს, გამოეცხადებინა ყველგან,
ქართველის მღვდლების მიერ შესრულებულ ნათლიღებას ძალა აღარა აქვსო,
რაის გამო ბევრი წარჩინებული ქართველი მისგანვე ხელმეორედ მოინათლა.
ზაქარია კათალიკოსი კი ალავერდელის აზრისა და ქცევის წინააღმდეგი იყო.
ამიტომ ხალხის ხელმეორედ მონათვლა აუკრძალა. ამით რომ ვერას გახდა,
შეაჩვენა კიდეც ალავერდელი და მწვალებელი უწოდა, რადგან იგი მეორედ
ნათლავდა ხალხს. ეს რო შეიტყეს პატრებმა, გულმოდგინებით გამოიძიეს
ქართველი მღვდლების მიერ ნათლიღების შესრულება და რავდენიმე გზის კიდეც
დაესწრნენ ნათლიღების შესრულებას. ყოველივე კარგად რო ნახეს, დარწმუნდენ,
რომ მათი ნათლიღება ბერძნების მიერ შესრულებულ ნათლიღებაში ბევრად
გაირჩეოდა, რადგან მღვდელი თურმე მარტო ლოცვებს კითხულობდა წყალზე და
ლოცვებს რო გაათავებდა, წავიდოდა; ხოლო იქ დამსწრენი შემდგომ ნათლავდენ
ბავშს ლოცვის წარმოუთქმელად და ნათლიაც მირონს სცხებდა. ესე ყველა რო
შეიტყეს კარგად, თვითონაც დარწმუნდენ, რომ ნათლიღება მართლა უკანონოდ
შეუსრულებიათ მღვდლებს და ალავერდელი გაამართლეს. მერმე ეცადენ და
როგორც იყო, ორთავ შორის მშვიდობა დაამყარეს. ამ გარემოების შემდგომ
პატრებმაც დაიწყეს ხელმეორედ მონათვლა თუ ახალგაზდებისა და თუ ბავშებისა,
რომლებიც მშობლებს სიხარულით მოყავდათ მათთან მოსანათლავად.
ზემოდ ვნახეთ, რომ პაპი თავის მესამე წერილში თეიმურაზს უმეორებდა,
კათოლიკე სარწმუნოება საქვეყნოდ აღიარე და ეცადე ყველა შენი ქვეშევრდომნიც
შენს გზას დაადგნენო. თხოვნა თეიმურაზმა ვერც წინედ შეასრულა და ვერც ახლა
იმ მიზეზების გამო, რომლებიც ზემოდ დავასახელეთ, ესე იგი, ეშინოდა, ორგულ
თავადებს ხელზე არ დაეხვიათ და ხელმეორედ არ გასდგომოდენ. გარდა ამისა,
თეიმურაზს აღარ დასცალდა, შემდეგში შესაფერი დრო შეერჩია და ამნაირად თუ
თავისი და თუ პაპის სურვილი აესრულებინა. ჯერ მისმა სიძემ ქართლის ერისთავმა
ზურაბ ბეგმა დაუწყო ორგულობა, მიიწვია სიმონ ტფილისის ხანი და თეიმურაზის
მაგივრად საქართველოს მეფედ გამოაცხადა. ამ ამბის შეტყობაზე თეიმურაზმა
შემოიკრიფა ჯარი და შეება რამდენჯერმე, მაგრამ ვერაფერი გააწყო, რადგან ბევრი მისი თავადი სიმონს მიემხრო. ამისთვის დამარცხდა, საქართველოს მეფობაც ჩამოერთვა და კახეთიღა დარჩა. გარნა სამეგრელოდგან მოსულმა ზებედე მონაზონმა ცხარედ ამხილა ზურაბ ერისთავს, ქრისტიანე მეფის ადგილას გამაჰმადიანებულის სიმონ ხანის დაყენებისათვის. მხილების ზეგავლენით ზურაბმა მალე შეინანა თავისი ცოდვა, სიმონი ღალატით მოაკვლევინა, შეურიგდა თეიმურაზს და დაუბრუნა ჩამორთმეული ადგილები.
ეგრეთვე ბერძნებიც, როგორც ზემოთ მოვიხსენიეთ, მისიონერების მიზეზით არ
ასვენებდენ არც მეფეს და არც ერს. მათმა განუწყვეტელმა ჩიჩინმა საკმაოდ
დააფიქრა თეიმურაზ და გული ააცრუვებინა. არც ის უნდა დავივიწყოთ, რომ
ბერძნის პატრიარქნი თავიანთ მოციქულებს ხშირად ჰგზავნიდენ თეიმურაზთან და
ხან ემუქრებოდენ და ხანაც აქეზებდენ, მისიონერები შენი სამეფოდგან განდევნეო.
ბერძნებს უფრო იმის დარდი აწუხებდათ, არ დაჰკარგოდათ ის დიდი შემოსავალი,
რომელიც საქართველოდგან გაჰქონდათ ყოველ წლივ. პატრი არქანჯელო
ლამბერტი, 12 თებერვალს 1634 წ. (ეს თარიღი სწორე არ არის, უნდა იყოს 1633
წ.) ბერძნების პატრიარქის მოქმედების შესახებ ასე სწერს რომაში თავის უფროსს:
„მეც თან წავყევი და რო მივედი მეფესთან, თავისი ჩვეულებისამებრ, ალერსიანად
მიგვიღო, თუმცა სწორედ იმ დროს იერუსალემის პატრიარქისგან მიეღო ერთი
საჩუქარი და წერილი, რომელიც განგებ მოეტანა ერთ ბერძენს. იმ წერილით
პატრიარქი თეიმურაზს სთხოვდა, შევიტყე, რომ თქვენს სამეფოში მიგიღიათ
ფრანგი კათოლიკები; რაც შეიძლება საჩქაროდ განდევნეთ ეგენი მანდედგან,
რადგან ეგენი ისეთი ხალხია, რომ კაცს ადვილად მოატყუებენ, შავს თეთრად
დაანახვებენ და თეთრს შავად მოაჩვენებენ, ვინაიდგან ფილოსოფიაში ძრიელ
დახელოვნებული არიანო. პატრიარქსაც (საქართველოს კათალიკოსსაც) მოსწერა
იმის მაგვარი წერილი. მაგრამ არც ერთზე ჰქონია გავლენა და არც მეორეზე”.
იმ დროს საქართველო ბერძნებს ყოველ წლივ თურმე მოწყალებად აძლევდა
ექვსიათასს სკუდსა იერუსალემის წმიდა ადგილებისათვის.
დასასრულ, თეიმურაზმა ვეღარ შეასრულა პაპის სურვილი იმიტომ, რომ
როდესაც როსტომ ხანი 130,000 ჯარით შემოესია საქართველოს, იძულებული
გახდა თავისი თავისათვის ეშველა, არა თუ პაპის სურვილის ასრულებისათვის
ეზრუნა. რა ნახა თეიმურაზმა, რომ თავისი ერისთავები და ჯარი ვეღარ შეჰკრიბა
სპარსელების შიშის გამო, 18 თებერვალს 1633 წ. დაუტევა საქართველო და
დედოფლით, კათალიკოს-ეპისკოპოსებით და სამასამდე დედაკაცით შეეხიზნა
თავის სიძეს იმერეთის მეფეს. ამ გარემოებამ ბოლო მოუღო როგორც მის მეფობას,
ისე მისიონერთა იმედებსაც, საქართველოს ერი რომისათვის შეერთებინათ.
მისიონერები ამასაც დასძენენ: რადგან თეიმურაზმა ამ ბოლო დროს ჩვენზე
გული აიცრუა და წინანდელსავით აღარ გვეპყრობოდა ღმერთმა დასაჯა და
სახელმწიფოზე ხელცარიელა დასვაო.
როგორც სჩანს, თეიმურაზ მარტო მისიონერებს არ გაორგულებია, არამედ
თვით თავის ქვეშევრდომებთანაც სულ სხვანაირად დაუწყია თავის დაჭერა. აი რას
მოგვითხრობს მისიონერების ისტორიკოსი თეიმურაზის შესახებ: „ის სულ სხვა
კაცად შეიცვალა: ყველას მტრად გადაეკიდა, თავის ქვეშევრდომებს სასტიკად
ეპყრობოდა, ახალი ხარჯი გააწერა და ყველაფერს ძალით ართმევდა; მისთვის
სამართალი აღარ იყო. თავის კანონად თავისი სიხარბე და ჟინი გაიხადა".
როსტომ რა მიუახლოვდა გორს, მისიონერები წინ წარსდგნენ და პატივით
მოიკითხეს. იმანაც დიდის პატივით მიიღო, დაუმტკიცა ყოველი პრივილეგია, რაც
თეიმურაზისგან ჰქონდათ, გაამხნევა და დაჰპირდა თავის მფარველობასაც.
ეგრეთვე ბრძანება გასცა, რათა არავის შეეწუხებინა პატრები.
როსტომმა გორის ციხის აშენება დაიწყო და ორმოც დღეში დაასრულა კიდეც.
იმდროსვე პატრებს სთხოვა გორის ციხის რუკა გადაეღოთ შაჰთან გასაგზავნად.
თხოვნა შეუსრულა ახლად მოსულმა პატრი ქრისტეფორემ, რომელმაც მხატვრობა
იცოდა. ციხესთან გადახატა გორის რუკაცა, რომელიც რომას გაგზავნა.
მისიონერები მოგვითხრობენ ერთს ყურადსაღებს ამბავსა, რომელიც მომხდარა 1634 წ. ერთი ახალგაზდა ქართველი 15 წლის ვაჟი, გაკათოლიკებული, სახელად ნასყიდა ლოპამონი, გორში პატრებს ემსახურებოდა. იმან რა ნახა მათი შინაური მონაზონური ცხოვრება, ძრიელ მოეწონა და დააპირა თვითონაც მათთან მონაზონად შედგომა, რათა მათსავით სათნოებით ეცხოვრა. რადგანაც ახალგაზდა ქალზედ უკვე დანიშნული იყო, მოინდომა მისი გაშვება. ამაზედ მოილაპარაკა პატრებთან და შეატყობინა თავისი დანიშნულის მამას, ჩემს მაგიერ სხვა სასიძო მონახე შენის ქალისთვის, რადგან საქვეყნო ცხოვრებაზე ხელი უნდა ავიღოო. ეს ამბავი ძრიელ სამწუხაროდ დაურჩა ქალის მამას, ბევრი ურჩია და ეხვეწა ჩემს ქალს თავს ნუ დაანებებო. ამითი რომ ვერაფერი გააწყო, მიმართა სომხებს, რომლებიც პატრებს მტრობდენ და უთხრა: თუ დღეს ქართველებს აფრანგებენ, ხვალ სომხებსაც ამასვე უზმენო. მაშინვე მას ბლომად შეუერთდენ სომხები, ძალით გამოიყვანეს პატრების სახლიდგან ნასყიდა და ცემა-ტყეპით მიიყვანეს გორის ციხის უფროსთან, რომელიც იყო მაჰმადიანი. ამასთან რომ ვერაფერი გააწყეს, წაიყვანეს
ტფილისს, დაასმინეს არა მარტო კათალიკოსს, არამედ თვით როსტომ ხანსაც და
სთხოვეს სიკვდილით დაესაჯა, თუ კათოლიკე სარწმუნოებას არ უარს ყოფდა.
ვიდრე ნასყიდას საქმე გადასწყდებოდა, მას ბევრი შეურაცხება მიაყენა მოჩივარ-
გაბრაზებულმა ხალხმა, რადგან ხელში ჰყავდათ. ეგრეთვე შეამჩნიეს ერთი
ბერძნის მღვდელ-მონაზონი, რომელიც აყვედრიდა მას ქვეყნიერობის დატოებას
და მონაზონად შედგომას; თავის ნათქვამის საბუთად იმას ეუბნებოდა, რომ
თვითონ ძალიან ვნანობ უცოლშვილობასო და გირჩევ შენს ახალგაზდა მშვენიერს
დანიშნულს თავს ნუ დაანებებო. ლოპამონმა იმის ლაპარაკს სრულებით ყურადღება არ მიაქცია და ყოველი შეურაცხყოფა დიდის სულგრძელებით აიტანა, შეუწყვეტლივ ლოცულობდა, რათა ღმერთს მისთვის საჭირო მადლი და სიმხნე მიეცა: ყველას პასუხად იმას აძლევდა, რომ ის უარს ვერ ჰყოფდა კათოლიკე სარწმუნოებას და მზათ იყო მისთვის სისხლიც დაეღვარა. ყოველი ეს ამბავი რომას დაწვრილებით მისწერა პატრი პეტრემ, რომელიც, სხვათა შორის, ამბობს ასე. მეორე დღეს ლოპამონის გასასამართლებლად მოხდა კრება, რომელსაცა კათალიკოსთან ერთად ბევრი ქართველი ეპისკოპოსი და თვით როსტომ ხანიც დაესწრო. ბევრის გამოძიების შემდგომ კათალიკოსმა სიტყვის თქმა მიანდო ჩვენ მიერ ხშირად ხსენებულს მონაზონს ნიკიფორე ერბახს. ჯერ მოუბრუნდა და მოახსენა როსტომს, სიკვდილის ღირსი არ არის, რადგან
სარწმუნოება არ გამოუცვლია და სპარსელების წინააღმდეგ არაფერი უმოქმედებიაო: ქართველების და კათალიკების სარწმუნეობა ერთი და იგივეაო; მათ შორის სხვა არაფერი განსხვავებაა, თუ არ ის, რომ ფრანგები უფრო ერთგულად და მორწმუნებით იცვენ ქრისტეს სარწმუნოებასო. მერმე მიმართა კათალიკოსს (რადგან თეიმურაზთან ერთად ზაქარია კათალიკოსიც გაიქცა იმერეთში, ამისთვეს როსტომ ხანმა კათალიკოსად დანიშნა ერთი ახალგაზდა ეპისკოპოსი, რომელიც იყო მეგობარი კათოლიკებისა და რომლის შესახებ მისიონერები ამბობდენ: კაი მეომარი და მონადირე არისო), და ბევრი საყვედური უთხრა მას გულფიცხელობისათვის და შემდგომ დასძინა: ყოველდღივ ჩვენის თვალით ვხედავთ, რომ მრავალნი ქართველნი სომხდებიან, და უფრო
მომეტებული მათგანი მაჰმადის სარწმუნოებასაც ღებულობს. მაშ, ვისაც კი უნდა
გაფრანგება, რაღად უნდა დაეშალოს?" ესეთი პასუხი და მსჯელობა დიდის
კმაყოფილებით მოისმინეს ყველა იქ დამსწრე ეპისკოპოსებმა და ქართველ
წარჩინებულ პირთა. ასე რომ სომხები და ბერძნები დიდად შერცხვენილნი
დარჩნენ. ეს ამბავი თუმცა მალე აცნობეს რომას, გარნა პეტრე ავიტაბილემ
დაწვრილებით ჰალეპოდგან აცნობა 10 სექტებერს, 1638 წ.
ნასყიდა მაშინვე განათავისუფლეს იქიდგან. იგი პეტრე ავიტაბილესთან
ერთად დიდის სიხათულით პატრებთან გაბრუნდა გორს, სადაც უფრო გულ
მოდგინებით შეუდგა თავის ახალ მონაზონურს ცხოვრებას; მოკლე ხანში
ყველასთვის სამაგალითო შეიქმნა. მალე პატრების სამონაზონო ტანისამოსიც
ჩაიცვა და შეიქმნა მათი მორჩილი ძმა. სახელად ანდრია უწოდეს. რადგან იგი პ.
პეტრე ავიტაბილეს ძრიელ მიაჩნდა, თან წაიყვანა იტალიას, რათა იქ უფრო
კარგად განსწავლულ იყო. გარნა პატრე ავიტაბილეს ინდოეთში წასვლა და იქ
ახალის მისიონის გახსნა მიანდეს. ამიტომ თავის მეორე ამხანაგად აირჩია
ქართველი ძმა ანდრია და 1639 წ. ოქტემბერში ორი მღვდელი და ის ანდრია
წავიდენ ინდოეთის გოა ქალაქსა. იქ ანდრიას გულმოდგინებით დაუწყია სხვებთან
ერთად შრომა ხალხის მოსარჯულებლად და თავისი მოღვაწეობის მოკლე ხანში
ისეთი სახელი მოუხვეჭია, რომ თურმე პატრი წმიდას უწოდებდენ. მაგრამ,
სამწუხაროდ ბევრი აღარ უცოცხლია. თუმცა ზედ მიწევნით არ ვიცით, როდის
გარდაცვლილა ანდრია, მაგრამ ჩვენის ფიქრით უნდა გარდაცვლილ იყოს ან 1641
წ. ან 1642წ., რადგან იმ დროს გარდაცვლილა, როდესაც ჯერ გოაში თეათინელ
პატრებს საკუთარი ეკკლესია არა ჰქონიათ. ანდრიას გარდაცვალების შესახებ
პეტრე ავიტაბილე რომაში თავის უფროსს ვრცელ მოხსენებას უგზავნის. თარიღი
არ აქვს. რაკი საკმაოდ ყურადსაღებია ის წერილი, მოვიყვანთ აქ მის ერთს
ნაწილს.
„ამ ჩვენის კურთხეულის ძმის განშორება ჩვენთვის დიდად სამწუხაროა, გარნა
ღმერთს დიდს მადლობას ვსწირავთ და იმედი გვაქვს მისის მამობრივის განგებისა,
რომ ანდრია იქნეს ჩვენი მფარველი ამ დიდს უდაბნოში. მისის სიკვდილის ამბავი
მოეფინა არა მარტო მთელს ქალაქში, არამედ შორ ადგილებშიაც. ვინც კი
იცნობდა, ყველანი წმიდანად რაცხვიდენ, როგორც თვითვე მოგვითხრეს. რადგან
მის გვამს უზომო პატივი მიაგეს, ამიტომ საჭიროდ ვრაცხ ეს მოგახსენო. წმიდა
დომინიკეს დიდებული წესის მამებს უნდოდათ თავიანთ ეკკლესიაში
დაესაფლავებინათ, მაგრამ თავიანთი სურვილი გვიანღა განაცხადეს. წმიდა
თერეზიას(კვრმელიტანების) მამები დარწმუნებული იყვნენ, რომ მათ მონასტერში
უნდა დასაფლავებულიყო და არა სხვაგან, თუ იმიტომ, რომ ისინი ჩვენს სახლზე
ახლო იყვნენ და თუ იმიტომ, რომ ინდოეთში მოსვლის დროს პირველად მათ
მიგვიღეს. ხოლო რა სცნეს, ჩვენი აზრი სულ სხვა იყო, მოიწადინეს გვამი მოეპარათ
პირველ ღამეს, როდესაც ჯერ არ იყო დასაფლავებული, რისთვისაც გამოგზავნეს
ორი თავიანთი მონაზონი და სამიც მარჯვე ერის კაცი, რათა წაესვენებინათ იქ,
სადაც უნდოდათ. ღვთის განგებით ადრე შევიტყეთ ესა, ვიფხიზლეთ და
ვიღონისძიეთ და ესრედ ავიცილეთ თავიდგან უსიამოვნება, რომელიც ადვილად
შესაძლებელია მომხდარიყო, იმათ რომ გვამი მოეპარა. ამიტომ დავასაფლავეთ
წმიდა აგვისტინეს მონაზონების მონასტერში, რადგან ერთი თვის წინათვე მათმა
უფროსმა დიდის ვედრებით გვთხოვა. თავისს მონაზონებითურთ მოვიდა, კვირა
დღეს მხარზე გაიდვეს და წაასვენეს მუსიკით, გალობით და დიდის გამოჩვენებით;
წირვა-ლოცვა შეუსრულეს და აუგეს მას ყოველი წესი, რომელიც მათ კანონად
აქვსთ შეუსრულონ მარტო თავიანთი პროვინციის უფროს, პროვინციალს. ესეც
უნდა მოგახსენო, რომ, როდესაც ჩვენი კურთხეული ძმა ავად იყო, იმ მონაზონებმა
დიდის სიყვარულით მოუარეს; ასევე მოიქცნენ კარმელიტანებიც".
ძმა ანდრია მეორე ქართველი მონაზონია, რომელიც კათოლიკე სარწმუნოებისათვის ინდოეთში ასრულებს წმიდად თავის სიცოცხლეს. ყველა საბუთებს რომ მოეწია ჩვენამდე, ვინ იცის, რავდენი ასეთი ქართველი მოემატებოდა ერთგულ კათოლიკეთა რიცხვს!
როგორც ზემოდ ვსთქვით, როსტომ ხანმა, თავისი ურიცხვი ჯარით ქართლ-
კახეთი ერთიან დაიჭირა და თეიმურაზ თავისიანებით იმერეთს გადაიხვეწა. გარნა
როსტომ მაინც არ იყო უშიშრად და მოსვენებით, რადგან თეიმურაზის სახელის
გაგონებაზე ყველა თრთოდა, ეშინოდა თავს არ დამეცესო და ჩემიანებმა არ
გამცენო. შიში მით უფრო ჰქონდა, რომ ხალხი მალე შემოსწყრა, რადგან ახალ
კანონად შემოიღო 30 კომლზე ერთის შვენიერის ვაჟის გამორთმევა შაჰისათვის
გასაგზავნათ. ამის გამო მთელ ღამეს სულ ფხიზლობდა და დროს ატარებდა,
დღისით კი დილიდგან საღამომდე ეძინა. თავისი საშიშარი მოწინაადმდეგე რომ
ხელში ჩაეგდო, მოინდომა ლევან დადიანთან დამეგრობა, დაკავშირება, რათა
თეიმურაზ შუაში მოემწყვდიათ როგორმე. ამისთვის როსტომმა, თავისიანების
შეგულიანებით, დადიანს მოსთხოვა ცოლად მისი და მარიამ, სიმონ გურიელის
ქვრივი. მოციქულად, სხვათა შორის, თბილელი გაგზავნა. მისი წინადადება
დადიანმა სიხარულით მოისმინა, თუმცა მისი და სრულებით არ თანხმდებოდა;
მაინც თავის მხრივ გამოუგზავნა მოციქულები; მათ შორის იყო ნიკიფორე ერბახიც,
რომელიც თეიმურაზთან ერთად წასულიყო ჯერ იმერეთს და მერმე სამეგრელოს.
მოციქულები რო მოვიდენ გორს და ნახეს მისიონერები, ძრიელ მოეწონათ და
სთხოვეს, რომ დადიანის სამეფოშიაც მისულიყო ერთი, ანუ ორი კაცი. ნიკიფორემაც ურჩია და დაარწმუნა დადიანი კარგად მიგიღებსთო და დაჰპირდა, მეც შეგეწევითო. ამაზე მისიონერებმა უარი ვეღარ უთხრეს და ელჩებს თან წაჰყვნენ პატრი არქანჯელო ლამბერტი და პატრი იოსებ ჯუდიჩი 23 ოქტემბერს, 1634 წელსა. მართლაც დადიანმა ძრიელ კარგად მიიდო იგინი, როგორათაც ვნახავთ უფრო ვრცლად შემდეგს თავში.
დადიანმა თუ ცემით, თუ მუქარით და თუ მოტყვილებით, როგორც იყო,
დაიყოლია თავისი და, როსტომ ხანს მისთხოვებოდა. მალე დიდის ამბით
გამოისტუმრა მარიამ ქართლსა10. მას თან გამოჰყვნენ სამეგრელოდგან და
გურიიდგან წარჩინებულნი და ეგრეთვე ეპისკოპოსნიც. პირველად მოვიდენ გორსა.
გურიელის მოწინავე პირთ სამეგრელოში გაეცნოთ ლამბერტი და ჯუდიჩი და აქ
რომ პატრები დაინახეს, ბევრი ეხვეწნენ პატრი ავიტაბილეს, ერთი-ორი მათგანი
გურიაშიაც წამოვიდენ, იქ ძრიელ კარგად იქნებიან მიღებულნიო. მათ ხვეწნაზედ
ავიტაბილემ უარი ვეღარ უთხრა და 1634 წ. გააყოლა თან პატრი ქრისტეფორე
კასტელი და პატრი ანტონ ჯარდინა და ძმა ქლაუდიო, რომლებიც დიდის პატივით
მიიღო გურიის მთავარმა, მალაქია კათალიკოსმა.
გორში რო შემცირდენ მისიონერები, პატრი ავიტაბილე იძულებული გახდა
იტალიიდგან ახალი მისიონერები დაებარებინა, 1637 წ. გორს მოვიდა ორი ახალი
მისიონერი ფრანჩისკე მაჯო და კლემენტე გალანო, რომლებმაც საკმაოდ
განითქვეს სახელი თავიანთის წერილებით.
მაჯო მაშინვე შეუდგა ქართულისა და თათრულის ენის შესწავლას. იმან
ქართული ისე მალე და კარგად შეისწავლა, რომ დასწერა თავისი შესანიშნავი
სინთაგმათონად წოდებული გრამატიკა ქართულ-ლათინურად. ხოლო კლემენტე
გალანომ, რა ნახა, ყველა მისი ამხანაგები მარტო ქართველების სწავლასა და
გაკათოლიკებაში იყვნენ გართულნი და სომხებს, რომლებიც საქართველოში იმ
დროს ბლომათ იყვნენ, სრულებით ყურადღებას არ აქცევდენ, დაიწყო სომხურის
ენის შესწავლა, მიმართა სომხის მღვდლებს გორსა და ტფილისში და მალეც
შეისწავლა ის ენა. გარნა ბევრ ხანს აღარ დარჩა აქ, მალე წავიდა ჯერ
სამეგრელოს და იქიდგან კოსტანტინეპოლს, სადაც დააარსა სომხებისათვის
სკოლა და დასწერა თავისი შესანიშნავი წერილი სომხისა და რომის ეკლესიის
შეერთების შესახებ.
ზემოდ ვნახეთ, რომ საქართველოს, ორი-სამი საუკუნის განმავლობაში,
თავისი კათოლიკე ლათინის ეპისკოპოსი ჰყავდა; ხოლო როდესაც მოაკლდათ
ტფილისის კათოლიკებს თავიანთი საკუთარი მწყემსი, მეტადრე XVI საუკუნის
განმავლობაში, არა სჩანს, იმ დროს რომელ ეპისკოპოსზედ იყვნენ
დამოკიდებულნი საქართველოს კათოლიკენი. ხოლო XVII საუკუნეში კი ეს
კათოლიკენი 1633 წ. ისპაჰანში მყოფ ლათინის ეპისკოპოსს დაუქვემდებარეს. ამ
განკარგულებას პროპაგანდა აცნობებს საქართველოს მისიონერებს შემდეგის
წერილით:
„საქართველოში მყოფ აგვისტინიანებისა და თეათინლების უფროსს მამებს.
„პროპაგანდის კრების რჩევით პაპმა ისპაჰანში ეპისკოპოსად განაწესა პატრი
ივანე თადეოზ და თანაშემწედ და შემდეგში მისვე მოსაყდრედ მისცა პატრი
ტიმოთე კარმელიტანი; ეგრეთვე მიანიჭა მას მრავალი უფლება და ძალა, რათა
მოიხმაროს თუ სპარსეთის სამთავროსა და თუ საქართველოს სამეფოს
ქრისტიანების დასახმარებლად. ბატონმა კარდინალებმა ინებეს, გაუწყოთ თქვენ
და თქვენ მამებსაც, რათა მაგ ერის სასიკეთოდ და თქვენის მისიონის
საჭიროებისათვის მიმართოთ ხსენებულ ეპისკოპოსს. მას ნაბრძანები აქვს,
შეგეწიოსთ მაგ მისიონში და მეტადრე იმ შემთხვევაში, როდესაც საჭიროა
საეპისკოპოსო ღირსების უფლება. რომით, 5 იანვარს, 1633 წ.”.
ივანე თადეოზ კარმელიტანი პატრია, რომელიც 1613 წ. სპარსეთიდგან
მოვიდა თეიმურაზის მისასამძიმრებლად, ცოტა ხანს საქართველოში დარჩა და
ისევ მალე წავიდა ამტყდარის ჩხუბის გამო.
აქ ყურადსაღებია ის, რომ საქართველოს კათოლიკების ყურისგდება-უფროსობა მიუნდვიათ ისევ შორს მყოფის ლათინის ეპისკოპოსის და არა ნახჩევნის
ეპისკოპოსისათვის, რომელიც საქართველოზე გაცილებით ახლოს იყო, ვიდრე
ისპაჰანში მყოფი ეპისკოპოსი. ეს გარემოება ნათლად გვიჩვენებს, რომ ნახჩევნის
არქიეპისკოპოსს არც ერთ დროს არავითარი გავლენა ჰქონია საქართველოს
კათოლიკებზე. ასე რომ არ ყოფილიყო, პროპაგანდა უეჭველად რასმე
მოიხსენებდა ამ წერილში.
აქ უნდა მოვიხსენოთ ის შესანიშნავი გარემოებაც, რომ რომაში პროპაგანდის
საეკკლესიო კოლეგია, სადაც ყველა გვარ-ტომის სამღვდელოება სწავლობს,
საქარველოს მიზეზით დაარსდა. მისიონერებმა საქართველოს მდგომარეობა
კარგად რომ გაიცნეს და შეიტყვეს ისიცა, რომ ამ ქვეყანას სამღვდელოება მეტად
უვიცი და მოუმზადებელი ჰყვანდა, რომას თხოვნა დაუწყეს თუ სიტყვიერად და თუ
წერილობით ამ მხრივ შემწეობა აღმოგვიჩინეთო. უთვლიდენ კარგად განსწავლულ
მღვდლებზეა დამოკიდებული ამ ქვეყნის წარმატებაო. ეს გარემოება ყურად იღო
პაპმა, ურბანო მერვემ და აღმოსავლეთის ყველა ტომთათვის პროპაგანდის
კოლეგია დააარსა. ორის ბულლით დაადგინა, რომ ოროლი მოწაფე მუდამ უნდა
იწვრთნებოდეს ამ კოლეგიაში. ამათში, ცხადია, უნდა ყოფილიყვნენ ქართველებიც,
რომლებსაც დღევანდლამდე ორი ადგილი აქვსთ. ქვემოდ ვნახავთ, რომ მართლაც
ბევრი ქართველი გაწვრთვნილა ამ კოლეგიაში.
გურია-სამეგრელოს მისიონი ძალიან გაძლიერდა, რადგან მთავრებმა და
ერმა ძრიერ კარგად და დიდის პატივით მიიღეს მისიონერები. ამიტომ პატრების
უმეტესი ნაწილიც იქ წავიდა. მათ სამეგრელოში გადასახლებას ხელი იმანაც
შეუწყო, რომ ქართლში ვეღარ ხედავდენ უწინდელებრ კათოლიკე სარწმუნოების
მოსარჩლე მეფეს, მისიონის მფარველს დედოფალს (თეიმურაზის მეუღლეს
დარეჯანს მისიონის მფარველს და დედას ეძახდენ) და აღარც თავიანთ ერთგულ
კათალიკოსს. მათ ადგილას გამაჰმადიანებული როსტომ იყო, რომელიც თუმცა
დაჰპირდა პატრებს თავის მფარველობას და შემწეობას, მაგრამ მალე ბრძანება
გამოსცა ვინც გამოიცვლის სარწმუნოებას და მაჰმადიანობის ნაცვლად სხვა
სარწმუნოებას მიიღებს, სიკვდილით დაისჯებაო. არც ახალი კათალიკოსისაგან
დიდს სიკეთეს მოელოდენ. ამიტომ იმედი აღარ ჰქონდათ საქართველოში მათ
მოღვაწეობას ისეთი ნაყოფი გამოეღო, როგორც წინად მოჰქონდა. თეიმურაზიც
როსტომ ხანს არ ასვენებდა. გამუდმებული ომი ძრიელ გულს უტეხდა პატრებს.
ყოველ ამას დაერთო ისიც, რომ ადვილად ვეღარ შოულობდენ ახალ მისიონერებს,
რომელთაც ძველების ადგილის დაჭერა შესძლებოდათ. ამ სხვა და სხვა
გარემოებამ თეათინელი პატრები იძულებულ ჰყო, რომ ისე დიდის შრომით და
ეგრედ ნაყოფიერად დაწყებული ქართლის მისიონი დაეტოვებინათ და თითო-
თითოდ სამეგრელოს გადასულიყვნენ. გორში დარჩნენ მარტო ორი მღვდელი და
ერთი მორჩილი ძმა. რაკი ახალი მღვდელი ვეღარ მოუმატეს მისიონს, ადგნენ და
სამეგრელოს გადავიდენ. ასე მოლოდნელად და სანანურად დაასრულეს
თეათინელებმა თავიანთი მისიონი ქართლში. 1638 წ. გორში მათგანი აღარავინ
იყო.
სანამ თეათინელები გორს მოშორდებოდენ, იქ მყოფი აგვისტინიანი
მონაზონებიც ბევრნი დაიხოცნენ ჟამით. ბოლოს დარჩენილ იყო მარტო ერთი
მღვდელი და ისიც ისპაჰანს წავიდა და აღარც კი დაბრუნებულა. წასვლის წინეთ
თავისი ეკკლესია თეათინელებს მიანდო. ხოლო თეათინელებმა არა მარტო ის
ეკკლესია, არამედ თავიანთიც უპატრონოდ დასტოვეს. გარნა, როგორც სჩანს,
შემდეგში აგვისტინიანები ისევ მობრუნებულან, ვინაიდგან ზემოდ დასახელებული
მოხსენება აგვისტინიანმა პატრი ამბროზიომ რომას მისწერა 1640 წელს
გორიდგან. ხოლო მას შემდგომ აღარ ვუწყით, თუ რამდენ ხანს კიდევ დარჩნენ
აგვისტინიანები გორში.
თეათინელებს, როგორც დაიწყეს, ისე ბოლომდე რო შერჩენოდათ გულის
სიმაგრე და აქეთ-იქით ბევრი ადგილისათვის ხელი არ ჩაევლოთ, მათი შრომა
საქართველოში უეჭველად დიდს ნაყოფს გამოიღებდა და ბევრი მიმდევარიც
ეყოლებოდათ, რადგან ძრიელ განათლებული და თავ-განწირულნი პირნი იყვნენ.
შემდეგს თავში გავაცნობთ მკითხველთ თეათინელების მოღვაწეობას გურია-
სამეგრელოში, საცა მათ გასწიეს დიდი შრომა, რომელიც სასურველათ დაგვირგვინდა.
3 პრაპაგანდის ერთი წერილიდან სჩანს, რომ პატრი გვილელმო საქართველოში მოსულა 1608 წ. მეფეს და პატრიარქს დიდის პატივით მიუღიათ. თავის მონასტრის საქმეების გამო შემდგომ გაბრუნებულა ისპაჰანს, გარნა ქართველთ პატრიარქი ბევრს შეხვეწია, აქ ისევ მალე მობრუნდიო. როდესაც გამობრუნებულა კვალად საქართველოში, გზაში თათრებს მოუკლავთ.
4 მისიონერების სიტყვით, შაჰ-აბაზს, რა აუოხრებია საქართველო, სპარსეთს ტყვედ წაუყვანია 60 ათასი კომლი და მათ მაგიერ შემდეგში ბლომად გადმოუსახლებია სპარსელები და სომხები.
5 სიტყვა „დასავლეთი”, ჩვენის აზრით, შეცდომით არის ნახმარი, უნდა იყოს „აღმოსავლეთი”.
6 ნიკიფორეს რომ შეუსწავლია იტალიური, ამას თვით ლამბერტიც მოწმობს, რადგან მასთან, როცა საჭირო იყო, იტალიურად ლაპარაკობდა.
7 ამ წერილში ხშირად მოხსენიებულია ევროპის უწინდელი სხვა და სხვა ფული, მაგ. Ducato, Zecchino, Scude, Piastra. ამათი ღირებულობის განსაზღვრა, ანუ შედარება ახლანდელ სახმარ ფულთან შეუძლებლად მიგვაჩნია, რადგან ამ სახელის ფულებს არც ყოველთვის და არც ყველა სამთავროში ერთი და იგივე ღირებულება ჰქონდათ. გარნა უალაგო არ იქნება, აქ აღვნიშნოთ ზოგიერთი მათი გასავალია. რომაული
ოქროს ფული ძექინი (Zecchino), 1775 წლის შემდგომ, ღირდა 11 ფრანკად და 80 ჩენთეზიმად; ვერცხლის ფული სკუდი (Scudo) 5 ფრანკად 38 ჩენთეზიმად. პიემონტეს პროვინციის ძექინი 1755 წლის შემდგომ ღირდა 11 ფრანკად და 94 ჩენთეზიმად; სკუდი 7 ფრანკად და 5 ჩენთეზიმად. ტოსკანიის პროვინციის ძექინი ფასობდა 11 ფრანკს ად 2 ჩენთეზიმს, სკუდი 5 ფრანკს 54 ჩენთეზიმს. ვენეციის ძექინი ღირდა 12 ფრანკად და სკუდი 6 ფრანკად და 66 ჩენთეზიმად. ოსმალეთის ორმოც ფარიანი პიასტრი, ანუ ყურუში, წინათ ღირდა 2 ფრანკი; 1811 წელს მისი ფასი ჩამოვიდა 83 ჩენთეზიმზე; ხოლო 1818 წ. 79 ჩენთ., ახლა კი ღირს 27 ჩენთ. ჩვენებურად მარჩილი, უწინ უდრიდა სამ აბაზს. სპარსეთის თუმანი ღირდა 29 ფრანკი და 64 ჩენთ. ხოლო აბაზი 97 ჩენთეზიმად.
8 ესევე ლამბერტი ერთ თავისს რომაში მიწერილ წიგნში ამბობს, რომ აზრუმის გარეშე რავდენიმე ქართველების სოფელიაო, რადგან უწინ აზრუმი ქართველთ მეფეებისა ყოფილაო.
9 ასე იმიტომ ამბობს, რომ იმ დროს ქართველები ბლომად გადადიოდნენ მაჰმადიანობაზე.
10 ვახუშტის ქრონიკებში შეცდომით არის ამ ქორწინების წელიწადი 1638 წ. აღნიშნული, იმ დროს როცა ეს იყო
1634 წ.
Comments
Post a Comment